Giáo án Ngữ văn Lớp 9 - Văn bản: Ếch ngồi đáy giếng

Ngày soạn: Ngày giảng: Văn bản ẾCH NGỒI ĐÁY GIẾNG (Truyện ngụ ngôn) 1. MỤC TIÊU 1.1. Về kiến thức: - Nắm được đặc điểm của nhân vật, sự kiện, cốt truyện trong một tác phẩm ngụ ngôn. - Hiểu được ý nghĩa giáo huấn sâu sắc của truyện ngụ ngôn - Hiểu được nghệ thuật đặc sắc của truyện: mượn chuyện loài vật để nói chuyện con người, ẩn bài học triết lý; tình huống bất ngờ, hài hước, độc đáo. 1.2. Về kỹ năng: - Thành thạo kỹ năng đọc – hiểu văn bản truyện ngôn theo đặc trưng thể loại - Liên hệ các sự việc trong truyện với những tình huống, hoàn cảnh thực tế - Kể diễn cảm được truyện * Giáo dục kĩ năng sống + Tự nhận thức được tính toàn diện khi nhìn nhận một vấn đề nào đó. + Làm chủ bản thân, nâng cao đức tính khiêm tốn, biết mình biết ta. + Giao tiếp, lắng nghe tích cực, xác định giá trị, cảm thụ thẩm mỹ, tư duy phê phán. 1.3. Về thái độ: - Ý thức nhìn nhận toàn diện, khách quan sự việc 1.4. Phát triển năng lực: năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực sáng tạo, năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề. 2. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH - Giáo viên: sgk, giáo án theo chuẩn KT-KN, tranh ảnh, máy chiếu, máy tính - Học sinh: sgk, vở ghi, soạn theo câu hỏi sgk 3. PHƯƠNG PHÁP - Phương pháp: Đọc sáng tạo, trực quan, thuyết trình, phát vấn, bình giảng, đặt vấn đề. - Kĩ thuật dạy học: đặt câu hỏi, trình bày một phút 4. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 4.1. Ổn định và tổ chức lớp (1 phút) 4.2. Kiểm tra bài cũ (3 phút) ? Kể lại câu chuyện Ông lão đánh cá và con cá vàng? Cho biết ý nghĩa của văn bản? Gợi ý: - Kể những sự việc chính - Ý nghĩa: + Ca ngợi lòng biết ơn đối với những người nhân hậu và nêu ra bài học đích đáng cho những kẻ tham lam, bội bạc. ? Mụ vợ đòi cá vàng trả ơn mấy lần? Đó là những lần nào? Em có nhận xét gì về những lần đó ? Phát hiện biện pháp nghệ thuật được sử dụng ? Gợi ý - Mụ vợ đòi cá vàng trả ơn 5 lần + Lần 1 : máng lợn mới + Lần 2 : nhà lớn + Lần 3 : nhất phẩm phu nhân + Lần 4 : Nữ hoàng + Lần 5 : Long Vương - Nhận xét : 5 lần có sự tăng tiến về lòng tham vô độ của mụ vợ. Từ đòi hỏi vật chất cho đến danh vọng, quyền lực. Và cuối cùng là đòi hỏi không thực là đòi làm Long Vương, bắt cá vàng trực tiếp phục vụ mụ. Đòi hỏi này quả là không thể chấp nhận được, khiến cá vàng giận dữ trừng phạt, bắt mụ quay trở về với cuộc sống ban đầu nghèo khổ. - Nghệ thuật sử dụng : lặp tăng tiến, nhân hóa, tưởng tượng kỳ ảo 4.3. Bài mới Hoạt động của thầy và trò Nội dung cần đạt KHỞI ĐỘNG (1 phút) Cùng với truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn cũng là một thể loại truyện kể dân gian được mọi người yêu thích. Chúng được yêu thích không chỉ vì nội dung, ý nghĩa giáo huấn sâu sắc, mà còn vì cách giáo huấn rất tự nhiên, độc đáo của nó. Những truyện ngụ ngôn các em sẽ được học là những truyện rất tiêu biểu cho những nội dung và cách giáo huấn của thể loại truyện ngụ ngôn. SLIDE 1 HÌNH THÀNH KIẾN THỨC A. GIỚI THIỆU CHUNG * Hoạt động 1: Tác giả, tác phẩm - Mục đích: HS nắm được một số thông tin cơ bản ban đầu về tác giả, tác phẩm - Phương pháp: Phát vấn, trình bày một phút - Thời gian: 3 phút - Cách thức tiến hành: ? Xác định tác giả của truyện? ? Vì sao? - Truyện ngụ ngôn cũng là một thể loại thuộc bộ phận văn học dân gian. ? Nhân vật chính trong truyện là ai? ? Truyện kể về vấn đề gì xung quanh nhân vật đó? 1. Tác giả: Dân gian 2. Tác phẩm: B. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN * Hoạt động 2: Đọc-hiêu văn bản BƯỚC 1: Đọc, chú thích - Mục đích: HS nắm được cách đọc một tác phẩm truyện ngụ ngôn, bước đầu tìm hiểu đặc điểm thể loại truyện ngụ ngôn - Phương pháp: đọc sáng tạo, phát vấn, trình bày một phút - Thời gian: 8 phút - Cách thức tiến hành: GV đọc mẫu lần 1 Gọi 2 HS đọc lại lần 2 Gợi ý: Chú ý giọng đoc chậm, bình tính, xen chút hài hước, kín đáo -> Nhận xét và rút kinh nghiệm GV cùng HS tìm hiểu chú thích Sgk + Chúa tể: Kẻ có quyền lực cao nhất, chi phối những kẻ khác + Dềnh lên: (nước) dâng cao + Nhâng nháo: ngông nghênh, không coi ai ra gì ? Đọc chú thích * trong sách giáo khoa, cho biết thể loại truyện ngụ ngôn có những đặc điểm gì? ? Thể loại văn học nào cũng có cách nói hàm ý mà ngắn gọn giống như ngụ ngôn? Tục ngữ ? Truyện ngụ ngôn và tục ngữ có điểm gì khác nhau? ? Phương thức biểu đạt của mỗi loại là gì? ? Về cốt truyện? ? Về nhân vật? - Ngụ ngôn: + Phương thức biểu đạt: tự sự + Có cốt truyện hoàn chỉnh + Có nhân vật là loài vật, đồ vật, hoặc con người - Tục ngữ: + Phương thức biểu đạt: trữ tình + Hàm súc, ngắn gọn, chỉ 1 câu + Không có nhân vật, cốt truyện 1. Đọc, chú thích * Thể loại: ngụ ngôn - Kể bằng văn xuôi, văn vần, có ngụ ý - Nhân vật: loài vật, đồ vật, hoặc chính con người - Mục đích: khuyên nhủ, răn dạy những bài học nào đó trong cuộc sống. * PTBĐ: Tự sự BƯỚC 2: kết cấu, bố cục - Mục đích: HS nắm được bố cục của văn bản - Phương pháp: Phát vấn, trình bày một phút - Thời gian: 3 phút - Cách thức tiến hành: ? Tác phẩm chia làm mấy phần? ? Nội dung của từng phần là gì? 2. Kết cấu, bố cục: 2 phần (1) .. vị chúa tể: Ếch khi ở trong giếng (2) còn lại: Ếch khi ở ngoài giếng BƯỚC 3 : Phân tích - Mục đích: HS phân tích và nắm được các biểu hiện, đặc điểm của ếch khi ở hai không gian trong giếng và ngoài giếng, từ đó nêu lên được bài học về thái độ huênh hoang của ếch. - Phương pháp: Phát vấn, bình giảng, đặt câu hỏi, hỏi và trả lời, nêu vấn đề, trình bày một phút - Thời gian: 16 phút - Cách thức tiến hành: ? Ai là nhân vật chính trong truyện ? Khi sống trong giếng, ếch có cảm nhận như thế nào về bầu trời và bản thân nó ? Bầu trời chỉ như cái vung và nó thì to như chúa tể. ? Vì sao nó có thái độ như vậy ? ? Giếng là một không gian như thế nào ? - nhỏ hẹp ? Mối quan hệ xung quanh nó có những gì? ? Cuộc sống của nó diễn ra như thế nào ? Cất tiếng kêu ồm ộp làm vang động cả giếng, khiến các con vật khác hoảng sợ. ? Em có nhận xét gì về thái độ của ếch trong môi trường giếng nước? B : Môi trường hạn hẹp, dễ khiến người ta kiêu ngạo, chủ quan, không biết thực chất về mình ? Ếch có thích môi trường đó không ? Vì sao ? Thích. Vì ếch đã quen với cuộc sống ở đó và hơn nữa, ở đó, ếch có cảm giác oai như một vị chúa tể. Thể nên ếch không hề có ý muốn ra ngoài. ? Ếch đã ra khỏi giếng bằng cách nào ? - Mưa to, nước tràn giếng ? Có phải ếch tự muốn ra khỏi giếng hay do tác động khách quan? - Khách quan, không phải chủ ý của ếch ? Không gian bên ngoài giếng có gì thay đổi ? Rộng lớn hơn ? Mối quan hệ có gì thay đổi ? ? Thái độ của ếch có thay đổi gì so với lúc ở trong lòng giếng không ? Không. ? Tìm các chi tiết trong văn bản thể hiện điều đó ? + Vẫn nhâng nháo đưa cặp mắt nhìn lên bầu trời + chẳng thèm để ý xung quanh, + ngênh ngang đi lại khắp nơi, + và cất tiếng keeu ồm ộp. ? Em có nhận xét gì về thái độ này ? ? Theo em, thái độ của ếch như thế là đúng hay sai ? Vì sao ? Từ đôi mắt ếch, nhìn như thế là đúng. Nhưng từ đó để nhìn nhận, xem xét, đánh giá thế giới, thấy cái gì cũng nhỏ, cũng bé, cũng không đáng để ý như cái vung thì thật quá sai lầm. Từ chỗ coi trời bằng vung nên chẳng coi ai ra gì, chỉ coi mình là nhất, ếch thật ngông cuồng, ngạo mạn một cách lố bịch – cái lố bịch của một kẻ không tự biết mình, biết người. ? Tính tình ếch tượng trưng cho tính cách của loại người như thế nào ? Tính tình ếch là tính cách của loại người thùng rỗng kêu to, coi trời bằng vung, mục hạ vô nhân (dưới mắt không coi ai ra gì), kiêu căng ngạo mạn. ? Kết quả là gì ? ? Vì sao dẫn đến kết cục như vậy ? ? Theo em, hình tượng con ếch khiến e nghĩ đến kiểu người nào trong xã hội ? - Loại người thiếu hiểu biết ? Còn con trâu tượng trưng cho loại người nào ? - Người ham học hỏi, có hiểu biết ? Từ đó, em rút ra bài học gì cho bản thân và mọi người? 3. Phân tích 3.1. Ếch khi ở trong giếng - Thái độ : Bầu trời chỉ như cái vung và nó thì to như chúa tể. - Lý do : + Không gian: Trong lòng giếng chật hẹp + Mối quan hệ: Có vài con nhái, cua, ốc bé nhỏ -> Sợ ếch -> hạn hẹp -> Hiểu biết nông cạn, huênh hoang 3.2 Ếch khi ra khỏi giếng - Không gian: rộng lớn - Mối quan hệ: rộng mở - Thái độ: + Nghênh ngang đi lại khắp nơi, kêu ồm ộp + Nhâng nháo, chả thèm để ý đến ai -> Kiêu ngạo, chủ quan - Kết quả: bị trâu dẫm bẹp -> Kết cục bi thảm, do không nhận thức rõ về môi trường xung quanh, về bản thân mình -> Bài học: + Phải cố gắng mở rộng tầm hiểu biết của mình + Không được chủ quan, kiêu ngạo ? Khái quát lại nội dung của văn bản ? ? Truyện sử dụng những biện pháp nghệ thuật gì ? ? Gọi HS đọc ghi nhớ ? Hãy nêu ý nghĩa truyện ? 4. Tổng kết 4.1. Nội dung - Sự việc chính của truyện : Ếch sống trong giếng đã lâu ngày, nó cứ nghĩ mình là chúa tể, trời mưa to, nước dềnh lên đưa ếch ra ngoài, nó đi lại nghênh ngang, cuối cùng bị trâu dẫm bẹp. - Bài học nhận thức được rút ra : + Hoàn cảnh sống hạn hẹp sẽ ảnh hưởng đến nhận thức về chính mình và thế giới xung quanh. + Không được chủ quan, kiêu ngạo, coi thường người khác vì những kẻ đó sẽ bị trả giá đắt, có khi bằng cả mạng sống. + Phải biết hạn chế của mình và mở rộng tầm hiểu biết bằng nhiều hình thức khác nhau. 4.2. Nghệ thuật - Xây dựng hình tượng gần gũi với đời sống - Cách nói ngụ ngôn, giáo huấn tự nhiên, đặc sắc - Cách kế bất ngờ, hài hước, kín đáo - Nhân hóa, ẩn dụ ; Đối lập ; Ngôn từ hàm súc 4.3. Ghi nhớ: sgk. 101 * Ý nghĩa : - Phê phán những kẻ hiểu biết cạn hẹp mà lại huênh hoang - Khuyên nhủ người ta phải cố gắng mở rộng tầm hiểu biết của mình, không được chủ quan kiêu ngạo C. LUYỆN TẬP *Hoạt động 3 : luyện tập - Mục đích: HS khắc sâu kiến thức bài học bằng các bài tập cơ bản - Phương pháp: phát vấn, thảo luận, trình bày một phút - Thời gian: 3 phút - Cách thức tiến hành: Gọi 2HS lên bảng hoàn thành sơ đồ có sẵn trong bảng phụ GV chuẩn bị SLIDE 4 ? Tìm một số câu tục ngữ, thành ngữ nói về thái độ của ếch - Ếch ngồi đáy giếng - Thùng rỗng kêu to - Coi trời bằng vung 4.4. Củng cố (2 phút) - Thể loại truyện ngụ ngôn có những đặc điểm gì? - Nêu ý nghĩa của truyện Ếch ngồi đáy giếng? 4.5. Hướng dẫn học và chuẩn bị bài (5 phút) * Hướng dẫn học bài : Học thuộc bài và kể lại chuyện Ếch ngồi đáy giếng * Hướng dẫn chuẩn bị bài mới : Thầy bói xem voi + Soạn bài mới theo câu hỏi sách giáo khoa. + Tóm tắt nội dung chính của truyện. 5. RÚT KINH NGHIỆM