Giáo án Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 47: Đọc hiểu văn bản: Bài thơ về tiểu đội xe không kính

Ngày soạn: Ngày dạy: TIẾT 47: Đọc- hiểu văn bản: BÀI THƠ VỀ TIỂU ĐỘI XE KHÔNG KÍNH - Phạm Tiến Duật- A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT 1. Kiến thức : - Nắm được những nét chính về nhà thơ Phạm Tiến Duật. - Đặc điểm của thơ Phạm Tiến Duật qua một số sáng tác cụ thể: giàu chất hiện thực và tràn đầy cảm hứng lãng mạn. - Hiện thực cuộc sống kháng chiến chống Mĩ cứu nước được phản ánh trong tác phẩm ; vẻ đẹp hiên ngang, dũng cảm, tràn đầy niềm lạc quan cách mạng,.... của những con người đã làm nên con đường Trường Sơn huyền thoại được khắc trong bài thơ. - Nắm được nội dung và nghệ thuật tác phẩm. 2. Kỹ năng : - Đọc – hiểu một bài thơ hiện đại. - Phân tích được vẻ đẹp hình tượng người chiến sĩ lái xe Trường Sơn trong bài thơ. - Cảm nhận được giá trị ngôn ngữ, hình ảnh độc đáo trong bài thơ. 3. Thái độ: - Tự hào về truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm của đất nước ta. - Học tập, noi theo tấm gương yêu nước, sự lạc quan, bản lĩnh của người lính cách mạng. 4. Định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. a. Các phẩm chất: - Yêu quê hương đất nước. - Tự lập, tự tin, tự chủ. b. Các năng lực chung: - Năng lực tự học; năng lực giải quyết vấn đề; năng lực tư duy; năng lực giao tiếp; năng lực sử dụng CNTT; năng lực hợp tác; năng lực sử dụng ngôn ngữ. c. Các năng lực chuyên biệt: - Năng lực sử dụng ngôn ngữ. - Năng lực cảm thụ văn học. III. CHUẨN BỊ: 1. Thầy: - Tập thơ Vầng trăng – Quầng lửa. - Máy chiếu, bảng phụ. 2. Trò: - Đọc bài thơ và chuẩn bị bài trước ở nhà theo hệ thống câu hỏi phần Đọc- hiểu văn bản. - Trả lời cỏc cõu hỏi và làm các bài tập trong sách BT trắc nhiệm.. B. CHUẨN BỊ CỦA GV VÀ HS 1. Giáo viên: Bảng phụ , phương tiện công nghệ thông tin và tài liệu có liên quan. 2. Học sinh: Soạn , trả lời câu hỏi SGK. C. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP 1. Ổn định tổ chức (1p): KTSS 2. Kiểm tra bài cũ(3p): ? Cho biết bài thơ “ Đ/c” viết về đề tài gì? ( Đề tài người lính )? Vậy bài thơ viết về người lính ở thời kì nào? Em hãy nêu cảm nhận của em về hình ảnh người lính đó? ( Họ là những người nông dân mặc áo lính, có lòng yêu nước cháy bỏng, tinh thần lạc quan vượt lên mọi khó khăn, gian khổ, có tinh thần dũng cảm, kiên cường trong chiến đấu, có tình đ/c, đồng đội thiêng liêng, tâm hồn lãng mạn trẻ trung, yêu đời. Đó chính là chân dung anh bộ đội cụ Hồ. ( HS trả lời-> HS đánh giá cho điểm bạn-> GV KL) 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG 1 : KHỞI ĐỘNG + Phương pháp: thuyết trình, trực quan + Thời gian: 1-2p + Hình thành năng lực: Thuyết trình HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG CẦN ĐẠT - GV cho hs nghe giai điệu bài hát “ Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây”. ? Bài hát nhắc đến con đường nào nổi tiếng trong thời kì chống Mĩ? - Từ phần nhận xét của hs gv dẫn dắt giới thiệu vào bài mới ( Chiếu hình ảnh đường Trường Sơn và những đoàn xe) GV: Đường TS đông nắng tây mưa- con đường huyền thoại một thời lửa cháy vẫn luôn gợi nhắc trong ta hình ảnh những đoàn xe khí thế hướng về miền Nam cùng hình ảnh những chàng trai, cô gái dũng cảm trên trận tuyến chống mĩ. Đó cũng là nguồn cảm hứng để nhà thơ PTD viết “” Bài học ngày hôm nay, cô và các em sẽ đi tìm hiểu bài thơ để cùng sống lại những năm tháng chống Mĩ hào hùng của dân tộc. - Ghi tên bài TIẾT 47- Văn bản BÀI THƠ VỀ TIỂU ĐỘI XE KHÔNG KÍNH Phạm Tiến Duật HOẠT ĐỘNG 2 : HÌNH THÀNH KIẾN THỨC ( 30’) + Mục tiêu: Hiểu được hiện thực cuộc k/c cùng vẻ đẹp hiên ngang, dũng cảm tràn đầy niềm lạc quan CM của những con người làm nên con đường Trường Sơn huyền thoại được khắc hoạ trong bài thơ. Cảm nhận được giá trị ngôn ngữ hình ảnh độc đáo trong bài thơ. + Phương pháp: Thảo luận, thuyết trình, vấn đáp + Kĩ thuật: công đoạn, động não + Thời gian: Dự kiến 30p + Hình thành năng lực: Năng lực giao tiếp: nghe, đọc HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG CẦN ĐẠT Nội dung 1: Giới thiệu chung - Mục tiêu: HS biết trình bày và nắm được những nét chính về tác giả, tác phẩm) - Phương pháp: Dự án. thuyết trình, vấn đáp - Thời gian: 5p - Năng lực tự học GV cho Hs 2 nhóm lên trình bày kết quả đã chuẩn bị ở nhà - HS lên trình bày dự án GV nhấn mạnh ( Chiếu hình ảnh nhà thơ và tác phẩm của ông) - Là gương mặt tiêu biểu cho thế hệ nhà thơ trẻ thời chống Mĩ. - Sự xuất hiện của Phạm Tiến Duật với giải nhất cuộc thi thơ báo Văn nghệ (1969 – 1970) đã tạo đà cho sự khởi sắc của thơ hiện đại Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ. Ông được coi là nhà thơ mặc áo lính tiêu biểu cho một thời oanh liệt. - Sáng tác năm 1969 trong thời kì k/c chống Mĩ cứu nước đang diễn ra ác liệt. - Xuất xứ: Rút từ tập: “Vầng trăng quầng lửa”. I. GIỚI THIỆU CHUNG 1. Tác giả: 2. Văn bản : Nội dung 2: Đọc- tìm hiểu văn bản - Mục tiêu: HS biết trình bày và nắm được những nét chính về tác giả, tác phẩm) - Phương pháp: Thảo luận, thuyết trình, vấn đáp - Kĩ thuật: công đoạn, động não - Thời gian: 20p (Vấn đáp, thuyết trình, trực quan, thảo luận; 15p) Năng lực đọc - hiểu văn bản ? Với sự chuẩn bị bài ở nhà, em hãy cho biết văn bản này chúng ta cần đọc với giọng như thế nào cho phù hợp? - Tự nhiên, vui tươi, sôi nổi. GV: khi đọc, chúng ta chú ý ngắt nhịp, thể hiện đúng giọng điệu của bài thơ: giọng điệu chủ yếu là đùa vui, có vẻ lí sự, ngang tàng. Tuy nhiên, cũng có những đoạn, những câu cần đọc với giọng tâm tình, chậm êm( khổ 7,8). - Gọi HS đọc ( Chiếu bài thơ) - HS nhận xét cách đọc ? Em hiểu thế nào là bếp Hoàng Cầm? Bổ sung từ “ tiểu đội”: đơn vị gồm 12 người “ tiểu đội xe” cách nói vui, rất lính của những người chiến sĩ lái xe, vừa cho thấy tình cảm gắn bó thân thiết với những chiếc xe ? Cô đã giao nhiệm vụ cho các nhóm về tìm hiểu văn bản theo yêu cầu sau: bài thơ viết theo thể thơ nào, có gì khác bài thơ “ Đ/c” mà em đã học? Sau đây xin mời một bạn trả lời trong khoảng thời gian 1 phút - HS khác nhận xét, bổ sung Chốt : Thể thơ : tự do (câu dài, nhịp điệu linh hoạt như văn xuôi, ít vần). Bài “ Đ/c” câu ngắn hơn, các khổ thơ có số câu không bằng nhau, còn “ Bài thơ...” câu dài hơn, mỗi khổ có 4 câu. ? Theo em, nhan đề bài thơ có gì khác lạ? - Trước hết nhan đề làm nổi bật hình ảnh trong toàn bài đó là những chiếc xe không kính hay chính là hiện thực khốc liệt của cuộc chiến tranh. Qua đó ta thấy được sự am hiểu, gắn bó hiện thực cuộc sống chiên trường của tác giả. Hai chữ ” bài thơ” đã cho ta thấy rõ cách khai thác, cách nhìn hiện thực cuộc sống của tác giả: không chỉ viết về những chiếc xe không kính hay hay hiện thực khốc liệt của chiến tranh mà chủ yếu nói về chất thơ  từ hiện thực ấy, chất thơ của tuổi trẻ của những người lính lái xe: Hiên ngang, lạc quan, dũng cảm. Như vậy, nhan đề bài thơ ” bài thơ tiểu đội xe không kính” đã góp phần làm nổi bật chủ đề thể hiện cảm xúc ngợi ca tự hào của tác giả về những chiến sĩ lái xe. GV bổ sung: Thể hiện chất thơ vút lên từ trong c/s chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh. Chất thơ của tuổi trẻ hiên ngang, dũng cảm, vượt lên thiếu thốn, gian khổ, hi sinh. GV chuyển ý: Bài thơ là dòng cảm xúc của t/g .Vì vậy, bài thơ không thể chia đoạn mà đi tìm hiểu bài thơ, chúng ta sẽ phân tích nội dung nổi bật của bài. ? Xuyên suốt bài thơ là những h/a nào? - HS trả lời: + H/a những chiếc xe không kính. + H/a những người lính lái xe trên tuyến đường TS trong những năm chống Mĩ . ? Hình ảnh những chiếc xe không kính được hiện lên qua những câu thơ nào?( Chú ý K1, 7) GV trình chiếu 4 câu thơ: Thảo luận( 4 nhóm)( 5’) Câu 1: Chỉ ra các yếu tố nghệ thuật được sử dụng? ( Nhịp thơ, ngôn ngữ, giọng điệu, biện pháp nghệ thuật?) Câu 2: Qua đó, em hình dung như thế nào về hình ảnh những chiếc xe? * Dự kiến trả lời: - Nhịp thơ: linh hoạt - Ngôn ngữ: mộc mạc, mang tính khẩu ngữ - Giọng điệu: đùa vui, lí sự - NT: Liệt kê, Điệp ngữ đi liền với các ĐT mạnh. ? Hình ảnh những chiếc xe không kính vì bom giật, bom rung còn gợi cho em liên tưởng đến điều gì? -> Gợi lên hiện thực khốc liệt của chiến tranh GV: giọng thản nhiên pha chút ngang tàng , lời thơ mang tính khẩu ngữ, hình ảnh độc đáo, điệp ngữ, liệt kê, sử dụng động từ mạnh “giật, rung”, tác giả đã làm hiện lên hình ảnh những chiếc xe mang trên mình đầy thương tích bởi bom đạn chiến tranh. Tác giả đã tạo ấn tượng cho người đọc một cách cụ thể và sâu sắc về hiện thực chiến tranh khốc liệt, về cuộc chiến đấu gian khổ mà người lính phải trải qua. Thảo luận nhóm bàn (1’) ? Vì sao có thể nói h/a ấy là độc đáo? - Vì lần đầu tiên một chiếc xe thực đến trần trụi được đưa vào thơ. GV: Hình ảnh những chiếc xe không kính vốn không hiếm trong chiến tranh, nhưng việc đưa vào thơ chất liệu hiện thực sinh động của cuộc sống chiến trường qua hình ảnh những chiếc xe không kính, thậm chí bị méo mó, biến dạng mà vẫn cứ vút lên chất thơ thì quả thực là chưa từng thấy. Phải là người trong cuộc, có sự gắn bó máu thịt với cuộc chiến gian khổ đó, đặc biệt phải có hồn thơ nhạy cảm với nét ngang tàng và tinh nghịch, thích cái lạ như Phạm Tiến Duật thì nhà thơ mới ch¾p c¸nh cho hiÖn thùc Êy thµnh th¬ . Thiếu đi phương tiện vật chất tối thiểu lại là điều kiện để người lái xe bộc lộ những phẩm chất cao đẹp. ? Vẻ đẹp của người chiến sĩ lái xe được bộc lộ qua những phương diện nào? GV cho HS thảo luận nhóm: Kĩ thuật: công đoạn Thời gian: lần 1: 5 phút, lần 2: 3 phút Hãy : Tìm và phân tích yếu tố nghệ thuật, từ đó giúp em hiểu gì về hình ảnh người chiến sĩ lái xe: Nhóm 1+2: Tư thế, tinh thần: từ " Ung dung -> "... khô mau thôi" Nhóm 3+4: Tình cảm đồng chí, đồng đội và ý chí chiến đấu vì miền Nam: còn lại * Dự kiến trả lời: N1,2: - Nhịp thơ: 2/2/2( câu 3,4) - Giọng điệu: đùa vui hóm hỉnh, điệp ngữ “nhìn” Đảo từ láy “ung dung” -> Tư thế: Ung dung, hiên ngang, bình tĩnh, tự tin. NT: Điệp cấu trúc chưa cần, không có, ừ thì - Ngôn ngữ: mang tính khẩu ngữ - Giọng điệu thơ hóm hỉnh, khẩu khí ngang tàng, lời thơ gần với ngôn ngữ đời thường. - BPNT so sánh: như, từ láy. - > Tinh thần, thái độ: bất chấp khó khăn , coi thường gian khổ, hiểm nguy, tinh thần lạc quan, dũng cảm, hồn nhiên, trẻ trung. N3,4: - Từ láy. - Hình ảnh() -> Tình đồng chí gắn bó keo sơn, yêu thương, chia sẻ, cùng đồng cam cộng khổ, cùng chung lý tưởng. - Hoán dụ: hình ảnh trái tim, là một biểu tượng đa nghĩa -> Ý chí quyết chiến, quyết thắng, khát vọng giải phóng miền Nam thống nhất đất nước . ? Các em ấn tượng với hình ảnh thơ nào nhất? Nêu cảm nhận của em về hình ảnh thơ đó Dự kiến: - “Những chiếc xe từ trong bom rơi”: Đó là những chiếc xe gan góc, trải qua những làn mưa bom bão đạn, trải qua bao thử thách. - “ Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi ”: thể hiện tình cảm đồng đội sẻ chia GV: Nếu như trong bài thơ đồng chí cái bắt tay của những người lính trong kháng chiến chống Pháp là sự thầm lặng hứa hẹn lập công thì bài thơ này cái bắt tay của những người lính sôi nổi hơn, thắm thiết hơn. Người lính đã biến khó khăn thành điều kiện thuận lợi chia sẻ tình đồng chí đồng đội. - Hình ảnh “ trái tim”: biểu tượng của lòng yêu nước, tinh thần quả cảm, ý chí quyết tâm giải phóng miền nam của những người chiến sĩ. ?Qua phân tích, em thấy người chiến sĩ hiện lên với những vẻ đẹp gì? GV: chốt, bình: Những câu thơ dung dị, tự nhiên như văn xuôi, lời nói thường ngày, đùa vui hóm hỉnh, pha chút ngang tàng kết hợp với một số biện pháp nghệ thuật, bài thơ đã làm nổi bật chân dung đẹp đẽ của người chiến sĩ lái xe giữa chiến trường gian khổ. Các anh đã lấy cái bất biến của lòng dũng cảm, của tình cảm đồng đội, tình yêu tha thiết với miền Nam và Tổ quốc để thắng cái vạn biến của chiến trường sinh tử. Có lẽ phải có: “ Một trái tim biết yêu tha thiết đất nước quê hương /Một trái tim biết căm thù quân xâm lược. Và một trái tim rực lửa anh hùng” người chiến sĩ mới có thể dũng cảm kiên cường đến như thế. Đến đây, ta hiểu đượ cội nguồn sức mạnh của chiến thắng không phải ở những vũ khí hiện đại mà ở ý chí, lòng lạc quan, dũng cảm và quyết tâm giải phóng miền Nam của những chiến sĩ lái xe. ? Cảm nghĩ của em về thế hệ trẻ thời kháng chiến chống Mĩ, liên hệ với thế hệ trẻ ngày hôm nay ? II. ĐỌC- TÌM HIỂU VĂN BẢN: 1. Hình ảnh những chiếc xe không kính: - Bị tàn phá nặng nề, gợi hiện sự khốc liệt của chiến tranh. 2. Hình ảnh người lính lái xe: - Tư thế ung dung, tự tin. - Tinh thần: lạc quan, bất chấp khó khăn, nguy hiểm. - Tình đ/c,đồng đội: gắn bó sẻ chia. - Ý chí giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Nội dung 3: Hướng dẫn tổng kết. - Mục tiêu: HS biết trình bày và nắm được những nét chính về tác giả, tác phẩm) - Phương pháp: Thuyết trình, vấn đáp - Thời gian: 5p (Vấn đáp, thuyết trình, trực quan, thảo luận; 5p) Năng lực đọc - hiểu văn bản Thảo luận theo nhóm bàn 5p ? Sau khi học xong em có nhận xét gì về nghệ thuật bài thơ ? ? NT đó nhằm biểu đạt nội dung gì? ( vẽ sơ đồ tư duy) GV chốt và gọi HS đọc ghi nhớ III. TỔNG KẾT: 1. Nghệ thuật: - Lựa chọn chi tiết độc đáo, hình ảnh chân thực. - Ngôn ngữ giàu tính khẩu ngữ, nhịp điệu linh hoạt, giọng điệu ngang tàng, trẻ trung. - BPNT 2. Nội dung: - Khắc họa h/ ả độc đáo: những chiếc xe không kính. - Hình ảnh người chiến sĩ lái xe Trường Sơn * Ghi nhớ( SGK/133) HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP + Phương pháp: Trò chơi + Thời gian: Dự kiến 5 p + Hình thành năng lực: Tư duy, sáng tạo Trò chơi: ai lái xe nhanh hơn? - Lớp trưởng điều hành( nêu câu hỏi, đáp án) Thể lệ: Chúng tôi đang có hai chiếc xe trên đường về đích, nhưng còn thiếu những người lái xe gan dạ, dũng cảm và thông minh. Xin hỏi, ai xung phong? Các bạn sẽ lần lượt trả lời câu hỏi, mỗi câu trả lời đúng, xe sẽ được đi qua một chặng, xe nào về đích trước thì sẽ chiến thắng. Câu hỏi: Quê quán nhà thơ Phạm Tiến Duật( Phú Thọ) Bài thơ sáng tác năm nào( 1969) Bài thơ được đưa vào tập thơ “ Vầng trăng quầng lửa” năm nào( 1970) Đọc thuộc lòng khổ cuối bài thơ Bài thơ viết theo thể thơ nào?( tự do) Nhà thơ PTD sinh năm bao nhiêu( 1941) Trong bài thơ có bao nhiêu từ “nhìn”(5 từ) Bài thơ có mấy từ “ không” ( 8 từ) Nhà thơ Phạm Tiến Duật kém nhà thơ Chính Hữu bao nhiêu tuổi( 15 tuổi) HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG * Mục tiêu: - Học sinh vận dụng kiến thức để làm bài tập vận dụng, liên hệ thực tiễn - Định hướng phát triển năng lực tự học, hợp tác, sáng tạo * Phương pháp: Nêu vấn đề, thuyết trình, giao việc * Kỹ thuật: Động não, hợp tác * Thời gian: 3 phút HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY HOẠT ĐỘNG CỦA TRÒ Gv giao bài tập ? So sánh hình ảnh người lính trong bài “Đồng chí” với “ Bài thơ...” Viết một đoạn văn từ 3-5 câu, nêu suy nghĩ của em về thế hệ trẻ trong kháng chiến chống Mĩ Nghiên cứu, trao đổi, làm bài tập, trình bày.... HOẠT ĐỘNG 5: TÌM TÒI, MỞ RỘNG * Mục tiêu: - Học sinh liên hệ thực tiễn, tìm tòi mở rộng kiến thức - Định hướng phát triển năng lực tự học, sáng tạo * Phương pháp: Dự án * Kỹ thuật: Giao việc * Thời gian: 2 phút HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY HOẠT ĐỘNG CỦA TRÒ Gv giao bài tập - Tìm đọc tư liệu về tác giả Phạm Tiến Duật và tập Vầng trăng quầng lửa. + Lắng nghe, tìm hiểu, nghiên cứu, trao đổi, làm bài tập,trình bày.... Giao bài, hướng dẫn học ở nhà, chuẩn bị bài ở nhà( 2p): 1. Bài vừa học: - Học thuộc lòng bài thơ và nắm chắc nội dung phần Ghi nhớ. - Nắm được các giá trị nội dung, nghệ thuật đặc sắc, ý nghĩa của văn bản. - Hoàn thành các câu hỏi phần luyện tập: Viết đoạn văn, trình bày cảm nhận của em về khổ thơ thứ hai?. 2. Chuẩn bị bài mới: - Ôn tập các bài thuộc văn học trung đại từ "Chuyện người con gái Nam Xương đến Truyện Lục Vân Tiên" để chuẩn bị các câu hỏi SGK/134) để tiết sau làm bài kiểm tra. - Lập bảng hệ thống các tác phẩm thơ văn trung đại theo mẫu sau Tên tác phẩm Tên tác giả Năm sáng tác Nội dung và nghệ thuật chính