Giáo án môn Ngữ văn lớp 11 - Tiết 88: Từ ấy

Ngày soạn: 5/3/08 Tiết : 88 Đọc văn : (Tố Hữu) I. MỤC TIÊU 1. Về kiến thức: Giúp HS : - Thấy rõ niềm vui sướng, say mê mãnh liệt của Tố Hữu trong buổi đầu gặp lý tưởng cộng sản, tác dụng kỳ diệu của lý tưởng với cuộc đời nhà thơ - Hiểu được sự vận động của các yếu tố trong thơ trữ tình : tứ thơ, hình ảnh, ngôn ngữ, nhịp điệu trong việc làm nổi bật tâm trạng của “cái tôi” nhà thơ 2. Về kĩ năng: Đọc sáng tạo phân tích thơ trữ tình chính trị 3. Về thái độ: Giáo dục HS sống phấn đấu vì lí tưởng cách mạng, hoà nhập cộng đồng vì một mục tiêu chung. II. CHUẨN BỊ 1.Chuẩn bị của giáo viên - Đồ dùng dạy học : TLTK: SGV, Thiết kế bài giảng Ngữ văn 11, Ôn tập Ngữ văn 11. Soạn giáo án - Phương án tổ chức lớp học : Đọc diễn cảm, gợi mở, thảo luận, bình giảng 2. Chuẩn bị của học sinh : Đọc SGK, soạn bài ở nhà theo hướng dẫn SGK III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC 1. Ổn định tình hình lớp : (1’) Kiểm tra nề nếp, sĩ số, tác phong học sinh. 2. Kiểm tra bài cũ : (5’) Câu hỏi: 1- Đọc thuộc lòng, diễn cảm phần phiên âm, dịch thơ bài thơ “Chiều tối” (HCM) 2- Phân tích 2 câu thơ cuối Cô em xóm núi xay ngô tối Xay hết lò than đã rực hồng Dự án câu trả lời 1 - Đọc thuộc lòng, diễn cảm phần phiên âm, dịch thơ (4điểm) 2 - Nội dung : dù trong hoàn cảnh khó khăn nhưng Bác vẫn hướng tới ánh sáng à tinh thần lạc quan, yêu đời à chất thép của tác phẩm 3. Giảng bài mới: - Giới thiệu bài : (2’) Trong đời của mỗi người có những giây phút đổi thay kỳ diệu, đánh dấu một sự phát triển không thể đảo ngược của nhân cách. Lúc ấy thời gian như ngừng trôi để trở thành vĩnh viễn, giữ mãi những dấu ấn không thể phai mờ. Đó là giấy phút tình yêu chợt đến với Xuân Diệu trong “Nguyên đán” Từ lúc yêu nhau hoa nở mãi Trong vườn thơm ngát của hồn tôi Thời điểm tiếp nhận lý tưởng cộng sản, tự nguyện dâng tất cả để tôn thờ chủ nghĩa của Tố Hữu cũng như vậy. Nó tạo thành cái mốc “Từ ấy” không thể phai mờ trong ký ức của nhà thơ. - Tiến trình bài dạy: THỜI GIAN HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH NỘI DUNG KIẾN THỨC 10’ HĐ1: Hướng dẫn đọc – hiểu khái quát U Gọi HS đọc tiểu dẫn ´- Dựa vào phần tiểu dẫn, trình bày những hiểu biết của em về tác giả Tố Hữu? ´- Kể tên những bài thơ của Tố Hữu đã được học ở THCS hoặc em biết? ´- Bài thơ “Từ ấy” ra đời trong hoàn nào? ´- Xuất xứ của bài thơ? 1GV nhấn mạnh những đặc điểm của tập thơ “Từ ấy”: đây là tập thơ đầu tay của Tố Hữu, là tiếng hát trong trẻo, phấn chấn, say mêm của người thanh niên cộng sản; gồm 71 bài thơ, chia làm ba phần : Máu lửa, Xiềng xích, Giải phóng. Bài thơ mở đầu : Mồ côi bài thơ kết thúc Hồ Chí Minh 1GV đọc qua bài thơ ->HS đọc lại ´-Nêu bố cục và nội dung từng phần của bài thơ? HĐ1: HS đọc – hiểu khái quát U HS đọc tiểu dẫn þ HS làm việc cá nhân trả lời þ HS nhớ lại những bài thơ của TH rồi trả lời : Việt Bắc, Gió lộng, Ra trận, Một tiếng đờn, Mẹ Tơm. þ HS làm việc cá nhân và trả lời : Năm 1938 TH hoạt động tích cực trong Đoàn TNCS Huế. Vì giác ngộ lý tưởng cộng sản nên ông được kết nạp vào hàng ngũ của Đảng. Ghi nhận kỷ niệm đáng nhớ ấy TH đã sáng tác bài thơ này þ HS làm việc cá nhân và trả lời :Bài thơ nằm trong phần “Máu lửa” rút từ tập “Từ ấy” þ HS làm việc cá nhân và trả lời : 3 phần - khổ 1: niềm vui sướng say mê khi gặp lý tưởng của Đảng. - khổ 2: nhận thức về lẽ sống mới - khổ 3: sự chuyển biến trong tình cảm. I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả - Tố Hữu (1920-2002), Nguyễn Kim Thành. Quê : Quảng Điền – Thừa thiên Huế - Năm 1938 được kết nạp Đảng à sự nghiệp thơ ca gắn liền sự nghiệp cách mạng 2. Hoàn cảnh sáng tác Lúc 18 tuổi TH hoạt động tích cực trong Đoàn TNCS Huế. Vì giác ngộ lý tưởng cộng sản nên ông được kết nạp vào hàng ngũ của Đảng. Ghi nhận kỷ niệm đáng nhớ ấy với những cảm xúc, suy tư sâu sắc TH đã sáng tác bài thơ “Từ ấy” 3. Xuất xứ Bài thơ nằm trong phần “Máu lửa” rút từ tập “Từ ấy” 20’ HĐ2: Hướng dẫn đọc – hiểu văn bản ´- Theo em Từ ấy là từ lúc nào? ´- GV: Vì sao tác giả không dùng Từ đó, Khi ấy mà lại dùng Từ ấy? ´- Tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nào trong hai hình ảnh nắng hạ, mặt trời chân lý? Nó nhằm diễn đạt ý nghĩa gì? GV: Nếu mặt trời của đời thường toả sáng, hơi ấm và sức sống thì đảng cũng là nguồn sáng kỳ diệu toả ra những tư tưởng đúng đắn, hợp lẽ phải , báo hiệu những điều tốt lành cho cuộc sống ´- bừng, chói thuộc từ loại gì? Tác dụng của những động từ này trong việc thể hiện nội dung? ´- Hai câu thơ sau sử dụng biện pháp tu từ gì? Tác giả ví hồn mình như những gì? Ý nghĩa của phép so sánh này? Gọi HS đọc khổ 2 GV: Trong quan niệm về lẽ sống, giai cấp tư sản và tiểu tư sản có phần đề cao cái tôi cá nhân chủ nghĩa. Khi được giác ngô lý tưởng, Tố Hữu khẳng định quan niệm mới về lã sống là sự gắn bó hài hoà giữa cái tôi và cái ta chung của mọi người ´- từ buộc ở đây có nghĩa là bắt buộc, miễn cưỡng, đúng hay sai? Nó mang ý nghĩa gì? ´- Hai câu thơ này muốn nói lên tinh thần gì của tác giả nói riêng và của đất nước nói chung? Gọi HS đọc khổ thơ 3 ´- Khổ 3 tác giả sử dụng biện pháp tu từ gì? Ý nghĩa? ´- Các cụm từ : kiếp phôi pha, cù bất cù bơ muốn nói lên điều gì trong tâm hồn nhà thơ? HĐ2: Đọc – hiểu văn bản þ HS làm việc cá nhân và trả lời : lúc bắt gặp lý tưởng của Đảng þ HS làm việc cá nhân và trả lời :Vì Từ ấy vừa ngắn gọn vừa giản dị mà tao nhã. þ HS làm việc cá nhân và trả lời : nắng hạ, mặt trời chân lý (ẩn dụ) à nguồn sáng của Đảng þ HS làm việc cá nhân và trả lời :bừng, chói (động từ mạnh) à nhấn mạnh sự kỳ diệu ánh sáng của Đảng þ HS làm việc cá nhân và trả lời: sử dụng biện pháp so sánh nhằm nói lên tâm hồn yêu đời và tràn đầy sức sống của nhà thơ þ HS đọc khổ 2 þ HS làm việc cá nhân và trả lời: tinh thần tự nguyện muốn sống chan hoà với cộng đồng. þ HS làm việc cá nhân và trả lời: tinh thần đoàn kết, tạo nên sức mạnh dân tộc þ HS đọc khổ thơ 3 þ HS làm việc cá nhân và trả lời: lặp từ, lặp cấu trúc nhằm khẳng định một tình cảm gia đình thật đầm ấm, thân thiết. Đồng thời, cho thấy nhà thơ đã cảm nhận sâu sắc bản thân mình là một thành viên của một đại gia đình quần chúng lao khổ. þ HS làm việc cá nhân và trả lời: xúc động và tấm lòng đồng cảm, xót thương chân thành của nhà thơ đối với những kiếp người II. Đọc – hiểu chi tiết văn bản 1. Khổ 1: niềm vui sướng, say mê khi gặp lý tưởng của Đảng -từ ấy : lúc bắt gặp lý tưởng của Đảng - nắng hạ, mặt trời chân lý (ẩn dụ) à nguồn sáng của Đảng - bừng, chói (động từ mạnh) à nhấn mạnh sự kỳ diệu ánh sáng của Đảng + vườn hoa lá + rất đậm hương + rộn tiếng chim => ánh sáng của Đảng làm bừng sáng và mở ra một chân trời mới trong tâm hồn nhà thơ. - Hồn tôi à (so sánh) tâm hồn yêu đời và tràn đầy sức sống của nhà thơ ví như vẻ tươi xanh của cây lá, hương sắc của các loài hoa, âm thanh rộn ràng của tiếng chim hót. 2. Khổ 2: Nhận thức mới về lẽ sống lòng tôi – buộc – mọi người tình – trang trải – muôn nơi cá nhân + cộng đồng à Thể hiện tinh thần tự nguyện sâu sắc cùng với lòng quyết tâm cao độ trong việc muốn sống chan hoà với mọi người, với cộng đồng. Hồn tôi + bao hồn khổ = mạnh khối đời (AD) Gần gũi, đoàn kết à sức mạnh à Tình hữu ái gia cấp, đoàn kết chặt chẽ với nhau để phấn đấu vì một lý tưởng chung 3. Khổ 3: chuyển biến sâu sắc trong tình cảm nhà thơ Tôi là con của vạn nhà em vạn kiếp anh vạn đầu em nhỏ à(lặp từ, lặp cấu trúc): khẳng định một tình cảm gia đình thật đầm ấm, thân thiế,t. Đồng thời, cho thấy nhà thơ đã cảm nhận sâu sắc bản thân mình là một thành viên của một đại gia đình quần chúng lao khổ. - kiếp phôi pha: những người lao động đau khổ bất hạnh vất vả - cù bất cù bơ : bơ vơ, không nơi nương tựa à Biểu hiện sự xúc động và tấm lòng đồng cảm, xót thương chân thành của nhà thơ đối với những kiếp người à động lực để nhà thơ phấn đấu hoạt động cách mạng. 5’ HĐ3: Củng cố ´- Vì sao bài thơ “Từ ấy” có thể xem là tuyên ngôn về lý tưởng và nghệ thuật của tác giả? ´- những đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ? GV tóm lại những đơn vị kiến thức và gọi HS đọc ghi nhớ HĐ3: Củng cố þ HS làm việc cá nhân và trả lời:tuyên bố về niềm vui chân thành đã giác ngộ lý tưởng. þ Giọng điệu cảm xúc nhiệt tình, tràn trề; cách dùng hình ảnh ẩn dụ , so sánh trực tiếp, cách nói khẳng định HS đọc ghi nhớ III. Tổng kết Bài thơ là lời tâm nguyện của người thanh niên yêu nước giác ngộ lý tưởng cộng sản. Sự vận động của tâm trạng nhà thơ được thể hiện sinh động bằng những hình ảnh tươi sáng, các biện pháp tu từ và ngôn ngữ giàu nhạc điệu. 4. Dặn dò học sinh cho tiết học tiếp theo (2’) - Ra bài tập về nhà: HS về nhàhọc bài, đọc lại tác phẩm . Làm BT ở SGK. - Chuẩn bị bài : Đọc thêm “Lai tân” (HCM); “Nhớ đồng” (Tố Hữu); “Tương tư” (Nguyễn Bính); “Chiều xuân” (Anh Thơ) IV. RÚT KINH NGHIỆM, BỔ SUNG: