Đề tài Lịch sử: Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kỹ năng của CTGDPT thông qua một số phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Vô gi¸o dôc trung häc TËp huÊn H­íng dÉn Thùc hiÖn chuÈn kiÕn thøc kü n¨ng cña ctgdpt th«ng qua mét sè ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt d¹y häc tÝch cùc M«n : lÞch sö §µ n½ng, ngµy 23-25/7/2010 HOẠT ĐỘNG 1 Lý do ban hành tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức , kĩ năng của chương trình GDPT (KT-KN 1. Mục tiêu : Học viên biết được nguyên nhân phải tập huấn hướng dẫn thực hiện chuẩn KT-KN -HV có được tài liệu chứa đựng chuấn KT-KN của chương trình ; khai thác trong dạy học ; cách thức đạt được mục tiêu dạy học ; không bị lệ thuộc hoàn toàn vào SGK. - Thống nhất được mục tiêu dạy học ; giúp cho công tác chỉ đạo định hướng , kiểm tra , đánh giá thống nhất . 2. Kết quả mong đợi : -HV biết được tập huấn hướng dẫn thực hiện KT-KN - Dựa vào chuẩn KT-KN để xác định mục tiêu của bài học.Thống nhất trên phạm vi cả nước , giảm lệ thuộc vào SGK khi giảng dạy . - HV hiểu rõ mục tiêu của đợt tập huấn . Tổ chức thực hiện - GV chia lớp thành 4 nhóm tổ chức hướng dẫn học viên làm việc theo nhóm trả lời câu hỏi : + Các thày cô có biết Chương trình GDPT và chuẩn kiến thức kĩ năng của trương trình GDPT không ? Hãy cho biết cấu trúc tài liệu đó ? + Các thày cô sử dụng chương trình GDPT như thế nào trong dạy và học ? + Thày cô sử dụng SGK như thế nào trong dạy học ? Nội dung kiến thức có quá tải không ? + Hãy cho biết mối quan hệ giữa chương trình GDPT với SGK, SGV và bài soạn của các thày cô ? + Nội dung bài giảng trên lớp của thày cô dựa vào đâu : Chương GDPT, SGK, SGV? Th ông tin phản hồi - Trong thùc tÕ d¹y häc mÊy n¨m gÇn ®©y nhiÒu GV coi SGK lµ ph¸p lÖnh, cè d¹y lµm sao cho hÕt néi dung SGK, kh«ng gi¸m bá bÊt k× néi dung nµo cña SGK dÉn ®Õn t×nh tr¹ng qu¸ t¶i trong d¹y häc bé m«n LÞch sö, HS kh«ng høng thó häc tËp. - Ch­¬ng tr×nh GDPT ®· ®­îc bam hµnh vµ triÓn khai ®Õn tÊt c¶ c¸c tr­êng vµ gi¸o viªn phæ th«ng. Tuy nhiªn, nhiÒu giao viªn vÉn cÊt kÝn cuèn ch­¬ng tr×nh GDPT kh«ng sö hoÆc sö dông kh«ng cã hiÖu qu¶. - T×nh tr¹ng d¹y «m ®åm, qu¸ t¶i trong c¸c giê häc LÞch sö ë tr­êng phæ th«ng ®ang diÔn ra. - Trong qu¸ tr×nh d¹y häc nhiÒu gi¸o viªn trong tæ bé m«n ch­a thèng nhÊt trong viÖc d¹y nh­ thÕ nµo? D¹y nh÷ng néi dung g×? RÌn luyÖn nh÷ng kÜ n¨ng g× ®èi víi häc sinh...dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ch­a thèng nhÊt víi nhau vÒ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng trong tõng môc, bµi, ch­¬ng cña líp häc, cÊp häc. Trong kiÓm tra ®¸nh gi¸ häc sinh gi¸o viªn ch­a thèng nhÊt trong viÖc kiÓm tra néi dung kiÕn thøc vÒ khèi l­îng cung nh­ møc ®é kiÕn thøc cña c¸c ®¬n vÞ kiÕn thøc, kÜ n¨ng. - Trong dù giê gi¸o viªn cña c¸c cÊp qu¶n lý gi¸o dôc còng ch­a thèng nhÊt trong tiªu chÝ ®¸nh gi¸ gi¸o viªn vÒ kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña giê d¹y. - TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n trªn sím cÇn cã h­íng dÉn ch­¬ng tr×nh GDPT ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt cËp nªu trªn. - ViÖc biªn so¹n tµi liÖu h­íng dÉn thùc hiÖn chuÈn kiÕn thøc kÜ n¨ng cña ch­¬ng tr×nh GDPT sÏ gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng bÊt cËp trªn. HOẠT ĐỘNG 2 Tìm hiểu cấu trúc của tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình giáo dục phổ thông 1. Mục tiêu: -HV hiểu được cấu trúc của tài liệu từ đó tạo điều kiện cho việc sử dụng tư liệu được tốt hơn - Biết được mối quan hệ giữa các đơn vị kiến thức 2. Kết quả mong đợi: -HV hiểu được cấu tr úc của tư liệu -Xây dựng được sơ đồ cấu trúc của tư liệu 3. Tài liệu cần : - Tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn KT-KN môn Lịch sử ( một lớp cụ thể ) 4. Tổ chức thực hiện HV đọc toàn bộ tài liệu , làm việc theo nhóm hoặc cá nhân ( có trao đổi ) để trả lời các câu hỏi GV yêu cầu : - Tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức , kĩ năng gồm mấy phần ? - Cấu trúc như thế nào ? - Nội dung tài liệu viết dựa trên cơ sở nào ? - Sö dông kÜ thuËt lµm viÖc nhãm ®Ó thùc hiÖn ho¹t ® éng Thông tin phản hồi Tài liệu hướng dẫn chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình giáo dục phổ thông Có cấu trúc như sau: 1.Lời giới thiệu tài liệu 2.Phần thứ nhất : Giới thiệu chung về chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình giáo dục phổ thông bao gồm: -Giới thiệu chung về chuẩn: khái niệm về chuẩn, những yêu cầu cơ bản của chuẩn -Chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình GDPT: Chuẩn kiến thức của chương trình môn học, chuẩn kiến thức của một đơn vị kiến thức, những đặc điểm của chuẩn. 3.Các mức độ về chuẩn kiến thức , kĩ năng : Về kiến thức , về kĩ năng 4. Chuẩn kiến thức , kĩ năng của chương trình GDPT vừa là căn cứ , vừa là mục tiêu của giảng dạy , học tập , kiểm tra , đánh giá . - Chuẩn kiến thức kĩ năng là căn cứ : + Biên soạn SGK, tài liệu hướng dẫn dạy học , đánh giá , đổi mới pPDH , đổi mới kiểm tra đánh giá . + Chỉ đạo quản lý , thanh tra , kiểm tra việc thực hiện dạy học , kiểm tra đánh giá , sinh hoạt chuyên môn , đào tạo bồi dưỡng giáo viên , cán bộ quản lý . + Xác định mục của mỗi giờ học , mục tiêu của quá trình dạy học , bảo đảm chất lượng giáo dục . + Xác định mục tiêu kiểm tra đánh giá đối với từng bài kiểm tra , bài thi ; đánh giá kết quả giáo dục từng môn học , lớp học , cấp học . - Nêu những yêu cầu khi biên soạn tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức , kĩ năng . - Nêu yêu cầu khi dạy học cần bám sát chuẩn kiến thức , kĩ năng : yêu cầu chung , yêu cầu đối với cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục . - Yêu cầu về kiểm tra đánh giá trên cơ sở dựa vào hướng dẫn chuẩn kiến thức , kĩ năng . HOẠT ĐỘNG 3 Tìm hiểu nội dung, hướng dẫn dạy học theo chuẩn kiến thức kĩ năng 1. Mục tiêu: - Học viên nắm và hiểu được nội dung của toàn bộ hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kĩ năng của chương trình GDPT. -Biết được các loại bài, các bài khó 2. Kết quả mong đợi: -Hiểu được nội dung của tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình GDPT - Biết cách sử dụng chuẩn KT-KN kết hợp với chương trình và SGK (thông qua các chủ đề KT-KN biết tách nội dung chủ đề cho phù hợp với bài dạy và tiết dạy, soạn bài, lên lớp, kiểm tra đánh giá,Biết sử dụng SGK để minh họa cho mục tiêu của chuấn KT-KN) -Thấy được sự cần thiết phải dạy học theo Chương trình và Hướng dẫn chuẩn KT-KN. Thời gian Hoạt động của người hướng dẫn Hoạt động của người tham gia Ghi chú Hướng dẫn nhiệm vụ cần thực hiện : đọc một số chủ đề trong tài liệu HD dạy học theo chuẩn KT-KN so sánh với Chương trình và SGK rút ra nhận xét . Hướng dẫn cách sử dụng tài liệu kết hợp với sử dụng SGK Những lưu ý khi sử dụng tài liệu . Lưu ý khi dạy các bài thực hành Đọc hướng dẫn , đặt câu hỏi nếu thấy cần thiết Giám sát các nhóm thực hiện nhiệm vụ Làm việc theo nhóm , thực hiện các nội dung theo hướng dẫn Tập trung toàn lớp . Hướng dẫn , nêu vấn đề , trao đổi thảo luận toàn lớp Nêu câu hỏi thắc mắc Trả lời các vấn đề người hướng dẫn nêu ra Chốt lại các điểm chính của hoạt động , về nội dung, về kĩ thuật , hướng dẫn sử dụng . Ghi chép , đặt câu hỏi 90 / 5. Tổ chức thực hiện GV yêu cầu HS đọc chương trình GDPT; tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình GDPT; SGK, SGV nêu những yêu cầu sau: - Nội dung tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình GDPT dựa trên cơ sở nào? - Sự giống và khác nhau giữa chương trình GDPT; tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình GDPT; SGK, SGV. - Nêu những nội dung của tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình GDPT. -HV Làm việc theo nhóm, thực hiện các nội dung theo hướng dẫn của GV THÔNG TIN PHẢN HỒI Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành bộ tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng bộ môn Lịch sử, cần tập trung vào một số vấn đề như sau: Sử dụng Chuẩn kiến thức, kĩ năng trong dạy học bộ môn Lịch sử Khi sử dụng tài liệu Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức, kĩ năng bộ môn Lịch sử để dạy học giáo viên cần thực hiện theo yêu cầu sau: - Căn cứ vào tài liệu Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức, kĩ năng để xác định mục tiêu bài học, Giáo viên đối chiếu giữa tài liệu Hướng dẫn Chuẩn kiến thức kĩ năng với SGK để xác định bài, mục kiến thức nào là kiến thức cơ bản, kiến thức nào là kiến thức trọng tâm, đồng thời xác định những kĩ năng cần hình thành cho học sinh. Ví như khi dạy nội dung về Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời năm 1930, - Bám sát Chuẩn kiến thức, kĩ năng để thiết kế bài giảng nhằm đạt được các yêu cầu cơ bản, tối thiểu về kiến thức, kĩ năng. Không quá tải và quá lệ thuộc hoàn toàn vào SGK, không cố dạy hết toàn bộ nội dung SGK; việc khai thác sâu kiến thức trong SGK phải phù hợp với khả năng tiếp thu của học sinh. Chẳng hạn, khi dạy nội dung Phong trào dân chủ 1936-1939.  - Dựa trên cơ sở yêu cầu về kiến thức, kĩ năng trong hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kĩ năng giáo viên vận dụng sáng tạo, linh hoạt các phương pháp, kĩ thuật dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, tự giác học tập của học sinh. Cần chú trọng rèn luyện phương pháp tư duy, năng lực tự học, tự nghiên cứu, tạo niền vui, hứng khởi nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong học tập cho học sinh. - Trong tổ chức các hoạt động học tập trên lớp giáo viên cần linh hoạt hơn , tổ chức các hoạt động học tập phù hợp với đối tượng học sinh của mình . Tùy theo trình độ nhận thức của HS, điều kiện dạy học khác nhau để dạy học linh hoạt , hoặc bám sát chuẩn tối thiểu ( hướng dẫn ) hoặc dạy ở mức độ cao hơn nhưng vẫn nằm trong chương trình . Như GV tổ chức các hoạt động cá nhân , nhóm , làm việc cả lớp để nắm vững nội dung, sự kiện lịch sử . - Với tài liệu Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức , kĩ năng , giáo viên hoàn toàn có thể thoát ly sách giáo khoa , thậm chí sử dụng những nguồn tài liệu khác phục vụ việc giảng dạy , chỉ cần không đi chệch ra ngoài chương trình . Giáo dục căn cứ vào Chuẩn kiến thức , kỹ năng để đặt ra yêu cầu cụ thể đối với HS trong quá trình học tập . - Thiết kế và hướng dẫn HS trao đổi , trả lời các câu hỏi , bài tập nhằm nắm vững , hiểu được những yêu về kiến thức , kĩ năng qua đó phát triển tư duy và rèn luyện các kĩ năng thực hành của học sinh như lập bảng thống kê các sự kiện , nhân vật lịch sử , vẽ sơ đồ , biểu đồ , sưu tầm tư liệu lịch sử , viết và trình bày báo cáo kết quả . - Đa dạng hoá các hình thức tổ chức dạy học nhằm tạo sự hứng thú cho HS đối với học tập bộ môn lịch sử như dạy học trên lớp , dạy học tại thực địa , dạy học bảo tàng , tổ chức các hoạt động ngoại khoá , chuyên đề qua đó giúp HS nắm vững và hiểu sâu sắc chuẩn kiến thức , kĩ năng của Chương trình Giáo dục phổ thông . - Dạy học theo hướng dẫn Chuẩn kiến thức , kĩ năng cần chú trọng rèn luyện các kĩ năng , năng lực hành động , vận dụng các kiến thức lịch sử , các qui luật bài học lịch sử vào thực tiễn cuộc sống đòi hỏi . - Trong việc dạy học theo Chuẩn kiến thức , kĩ năng cần chú trọng việc sử dụng hiệu quả các thiết bị dạy học , giáo viên , học sinh tích cực làm đồ dùng , thiết bị dạy học ; đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học một cách hợp lí . - Tuy nhiên , cần lưu ý rằng dạy học bám sát Chuẩn tối thiểu không có nghĩa là cắt xén , lược bỏ kiến thức trong Chương trình . Giữa các đối tượng HS khác nhau chỉ áp dụng nội dung dạy học khác nhau về mức độ . HOẠT ĐỘNG 4 Tìm hiểu phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực 1. Mục tiêu: Giúp HV hiểu khái niệm về PPDH tích cực - Biết được các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. - Biết vận dung các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học bộ môn 2. Kết quả mong đợi: - HV hiểu được khái niệm về PPDH tích cực - Biết cách sử dụng PPDH tích cực trong dạy học bộ môn theo chuẩn kiến thức, kĩ năng 3.Tổ chức thực hiện GV chia lớp thành 4 nhóm yêu cầu HV trao đổi thảo luận các câu hỏi sau: - Thế nào là phương pháp dạy học tích cực? - Nêu các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực mà HV biết. - Sö dông kÜ thËt nhãm, ®iÒn khuyÕt ®Ó thùc hiÖn Thông tin phản hồi 1. Định h­ướng đổi mới ph­ương ph¸p dạy học Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết TW4 khoá VII (1-1993), Nghị quyết TW 2 khoá VIII (12-1996), đ­ược thể chế hoá trong Luật Giáo dục sửa đổi năm 2010, được cụ thể hoá trong các văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo. - Trong Luật Giáo dục s ửa đổi năm 2010, điều 28.2, đã nêu rõ “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. - Có thể nói cốt lõi của đổi mới ph ương pháp dạy học nói chung, phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử nói riêng là hướng tới hoạt động học tập tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; giáo viên viên là người tổ chức, hướng dẫn học sinh học tập, chống lại lối dạy đọc chép, thói quen học tập thụ động . - Tuy nhiên, cần phải nhận thức đúng rằng đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là gạt bỏ các phương pháp truyền thống của bộ môn Lịch sử (trình bày miệng, miêu tả, tường thuật...) mà phải vận dụng một cách hiệu quả các phương pháp dạy học hiện có theo quan điểm dạy học tích cực kết hợp với các phương pháp hiện đại. 2. Đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực môn lịch sử - Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của HS Trong phương pháp tổ chức dạy học lịch sử, học sinh là đối tượng của hoạt động “dạy”, đồng thời là chủ thể của hoạt động “học” - được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức, hướng dẫn, thông qua đó các em tự lực khám phá những điều mình chưa biết trên cơ sở kiến thức đã biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên cung cấp. Học sinh được đặt vào những tình huống học tập và của đời sống thực tế, các em trực tiếp tiếp xúc với các nguồn sử liệu, được trao đổi, thảo luận, được suy nghĩ, làm việc và giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó tự khám phá được kiến thức, kĩ năng mới, đồng thời vừa biết được phương pháp “tìm ra” kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo của mình. Dạy học theo phương pháp này, giáo viên không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức mà còn hướng dẫn hành động và định hướng thái độ cho học sinh. Nội dung và phương pháp dạy học không chỉ phải giúp cho từng học sinh biết, hiểu kiến thức mà còn giúp các em hành động và vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống đòi hỏi. - Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão - thì không thể nhồi nhét vào đầu học sinh các sự kiện, nhân vật, thời gian... Mà phải quan tâm dạy cho trẻ ph­ương pháp học tập ngay từ khi các em học tập lịch sử và càng lên cấp học cao hơn càng phải đ­ược chú trọng. Trong các phương pháp học tập thì mấu chốt là phư­ơng pháp tự học. Nếu rèn luyện cho học sinh có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ nhân lên gấp bội. Vì vậy, phát triển tự học lịch sử trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của giáo viên. - Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác Trong học tập, không phải mọi tri thức kĩ năng, thái độ đều được hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp thầy - trò, trò - trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi học sinh được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó các em nâng mình lên một trình độ mới. Trong nhà trường, phương pháp học tập hợp tác được tổ chức ở cấp nhóm, tổ, lớp. Nhóm nhỏ thường từ 4 đến 6 học sinh. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuất hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung.Tuy nhiên, trong hoạt động theo nhóm sẽ có hiện tượng ỷ lại, trông chờ vào bạn, nếu không kịp thời uốn nắn, điều chỉnh thì giờ học sẽ chỉ có một số học sinh trong nhóm, lớp tính cực làm việc, còn những học sinh khác thì không. Làm sao trong giờ học mọi học sinh trong nhóm, lớp đều được suy nghĩ nhiều, làm nhiều và phát biểu nhiều về các vấn đề nội dung bài học mà học sinh cần tiếp thu. Trong nền kinh tế thị trường đã xuất hiện nhu cầu hợp tác xuyên quốc gia, liên quốc gia; năng lực hợp tác phải trở thành một mục tiêu giáo dục mà nhà trường phải chuẩn bị cho học sinh. - Kết hợp đánh giá của giáo viên với tự đánh giá của HS Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy - đánh giá góp phần thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học. Trước đây giáo viên giữ độc quyền đánh giá học sinh.Trong phương pháp tích cực, giáo viên phải hư­ớng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh đư­ợc tham gia đánh giá lẫn nhau.Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trư­ờng phải trang bị cho học sinh. Như vậy, từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người tổ chức, hướng dẫn các hoạt động học tập của học sinh độc lập hoặc theo nhóm để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình. 3.Một số phương pháp , kĩ thuật dạy học tích cực có thể sử dụng trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Đổi mới phương pháp dạy học cần kế thừa , phát triển những mặt tích cực của hệ thống phư­ơng pháp dạy học đã quen thuộc , đồng thời cần học hỏi , vận dụng một số phương pháp dạy học mới , phù hợp với hoàn cảnh , điều kiện dạy và học ở t ừng trường , từng địa phương và năng lực của giáo viên . Theo hư­ớng nói trên , trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông nên quan tâm phát triển một số phư­ơng pháp và kĩ thuật dạy học dưới đây . Thứ nhất , tăng cường tính trực quan , hình ảnh , khả năng gây xúc cảm về các sự kiện , hiện tượng lịch sử , nhân vật lịch sử đối với học sinh Trước hết , cần phải kể đến sự trình bày sinh động , giàu hình ảnh của giáo viên . Đó là tường thuật , miêu tả , kể chuyện , nêu đặc điểm của nhân vật lịch sử ... Bên cạnh đó , cần coi trọng việc sử dụng các phương tiện trực quan : tranh ảnh , bản đồ , l ược đồ , sa bàn , mô hình vật thật , phim đèn chiếu , phim video... Cần tận dụng mọi cơ hội , mọi khả năng để học sinh có được phương thức lĩnh hội lịch sử một cách cụ thể , giàu cảm xúc , được trực tiếp quan sát các hiện vật lịch sử , được nghe báo cáo tiếp xúc , trao đổi với các nhân chứng lịch sử , nhân vật lịch sử . Điều này giúp cho học sinh như đang “ trực quan sinh động ” quá khứ có thực mà hiện không có . Thứ hai , tổ chức có hiệu quả ph ư ơng pháp hỏi , trả lời , trao đổi Đây là ph ư ơng pháp mà trong đó giáo viên đặt ra những câu hỏi để học sinh trả lời , hoặc có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên , qua đó học sinh lĩnh hội đ ư ­ ợc nội dung bài học . Có ba mức độ hỏi và trả lời vấn đáp : vấn đáp tái hiện , vấn đáp giải thích - minh họa và vấn đáp tìm tòi . Vấn đáp tái hiện nhằm kêu gợi những kiến thức cơ bản mà học sinh cần nắm , vấn đáp giải thích minh hoạ làm sáng tỏ các vấn đề đ ư ợc đặt ra để hiểu sâu cụ thể ; vấn đáp tìm tòi để phát hiện vấn đề mới , phù hợp với trình độ học sinh . Thứ ba , tổ chức dạy học nêu và giải quyết vấn đề - Bản chất của dạy học nêu vấn đề là tạo một chuỗi những tình huống vấn đề và điều kiển hoạt động của HS nhằm tự lực giải quyết những vấn đề đặt ra - Đặc trưng của PPDH nêu vấn đề : + Nêu vấn đề ( Tạo tình huống có vấn đề ): được tạo bởi mâu thuẫn giữa điều HS đã biết với điều cha biết , từ đó kích thích tính tò mò , khao khát giải quyết vần đề đặt ra . + Phát biểu vấn đề + Giải quyết vấn đề + Kết luận : khảng định hay bác bỏ giả thuyết đã nêu . - Thực hiện trong dạy học Lịch sử : GV có thể tạo tình huống có vấn đề và tổ chức cho HS giải quyết vấn đề cho toàn bộ giờ học , hoặc cho từng phần của giờ học . Những vấn đề mâu thuẫn nh ư ­ sau : Mâu thuẫn những điều chưa biết và đã biết của HS về một sự kiện Mâu thuẫn về việc tìm hiểu nguồn gốc nảy sinh sự kiện Mâu thuẫn trong cách nhận xét , đánh giá về các sự kiện Trong khi tổ chức HS tìm hiểu kiến thức mới GV h ư ớng dẫn HS giải quyết các vấn đề như : Giải quyết vấn đề nguồn gốc, hoàn cảnh, cơ sở dẫn đến các sự kiện lịch sử. Nêu và khẳng định giá trị về các sự kiện tiêu biểu. Nhận xét, đánh giá vị trí vai trò của các sự kiện Thứ tư, tổ chức dạy và học hợp tác trong nhóm nhỏ Phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ là mới với đa số giáo viên. Phương pháp dạy học hợp tác giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Bằng cách nói ra những điều đang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải chỉ là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên, vì vậy phương pháp này còn được gọi là phương pháp cùng tham gia, nó như một phương pháp trung gian giữa sự làm việc độc lập của từng học sinh với sự việc chung của cả lớp. Trong hoạt động nhóm, tư duy tích cực của học sinh phải được phát huy và ý quan trọng của phương pháp này là rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viên trong tổ chức lao động. Cần tránh khuynh hướng hình thức và đề phòng lạm dụng, cho rằng tổ chức hoạt động nhóm, là dấu hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới phương pháp dạy học, Trong đó quá trình dạy học phải bám sát chuẩn kiến thức, kĩ năng đã được qui định trong chương trình GDPT Thực tế dạy học hiện nay ở các trường Trung học phổ thông rất nhiều giáo viên không quan tâm đến Chương trình, thậm chí nhiều giáo viên không biết đến CTGDPT mà chỉ chú ý đến SGK. GV chưa nắm vững được nhận thức hết sức quan trọng đó là chương trình mới là “ pháp lệnh ”, còn SGK chỉ là cụ thể hoá của chương trình và là tài liệu cơ bản cho HS học tập. Trong khi đó, GV chỉ theo SGK và coi đó là “pháp lệnh”, cố dạy hết tất cả những nội dung có trong SGK dẫn đến tình trạng quá tải trong từng giờ học. Trong thực tế giảng dạy hiện nay, nhiều GV dạy hết giờ nhưng không thể nào hết được bài bởi vì không xác định được đâu là kiến thức cơ bản, đâu là kiến thức trong tâm của bài học. Một trong những yêu cầu quan trọng trong việc dạy học hiện nay là GV phải bán sát chuẩn kiến thức kĩ năng được thể hiện trong chương trình giáo dục phổ thông, thông qua nội dung của SGK để xác định và lựa chọn những nội dung cơ bản nhất, trọng tâm của từng bài học giúp các em học sinh nắm vững những nội dung lịch sử đó với tinh thần “ít nhưng mà tinh, còn hơn nhiều mà thô”. Ngoài ra các phương pháp nêu trên trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông giáo viên có thể sử dụng một số kĩ thuật dạy học sau: - Kĩ thuật điền khuyết : Cho đoạn trích về một vấn đề lịch sử, ý nghĩa, nội dung lịch sử, các nhận định, kết quả nhưng chưa đầy đủ yêu cầu học sinh phải một từ hay một cụm từ để điền vào chỗ trống theo yêu cầu đặt ra . Lưu ý, khi sử dụng kĩ thuật này tránh sử dụng những câu đúng nguyên mẫu trong SGK. Những câu này thường cần đến ngữ cảnh của chúng nếu muốn chúng có ý nghĩa . Nên nói thẳng , rõ ràng . Trong những câu hỏi buộc phải điền thêm vào các câu , không nên để quá nhiều khoảng trống làm cho các câu trở thành khó xử lí . - Kĩ thuật mảnh ghép : Thường được trình bày dưới dạng một bảng thống kê bao gồm hai cột : cột thời gian - cột sự kiện , hay cột nhân vật với cột sự kiện , cột sự kiện với địa danh lịch sử tuy nhiên trình bày không đúng , học sinh phải ghép các cột sao cho đúng theo yêu cầu đặt ra . - Kĩ thuật ghi các kết quả tổng hợp ra giấy : Cho phép học sinh có một vài phút để trả lời những câu hỏi ra giấy , chẳng hạn : Hôm nay em thấy học cái gì là quan trọng nhất ? Câu hỏi quan trọng nào chưa được trả lời ? ( hoặc có thể các câu hỏi khác , tùy trường hợp ). Điều này nâng cao chất lượng của tiến trình học tập và cung cấp cho giáo viên các phản hồi từ học sinh về những chủ đề mà giáo viên đưa ra . - Kĩ thuật đặt tiêu đề : Cho đoạn trích về nội dung lịch sử , vấn đề lịch sử , ý nghĩa lịch sử , nguyên nhân ... Tuy nhiên , không cho biết tên tiêu đề , yêu cầu học sinh phải đọc hiểu được nội dung và đặt tên của tiêu đề . Hoạt động 5 Hướng dẫn dạy học theo chuẩn KT-KN với việc thiết kế giáo án Lịch sử 1.