Bài giảng Văn học 8 - Tiết 50: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

Tập thể lớp 8 kính chào các thầy cô giáo về dự giờ ! Em đã học các loại dấu câu nào? Kiểm tra bài cũ ? Trả lời: Dấu chấm lững và dấu chấm phẩy. Dấu gạch ngang. Dấu chấm và dấu phẩy Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I. Dấu ngoặc đơn: Xét ví dụ: 1. Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: a) Đùng một cái, họ ( những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “ chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. b) Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây ( ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). c) Lí Bạch (701 – 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu ( Tứ Xuyên). 1. Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: a) Đùng một cái, họ ( những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “ chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. b) Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây ( ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). c) Lí Bạch (701 – 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu ( Tứ Xuyên). ? Dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích trên được dùng để làm gì? * Dùng để đánh dấu: a) Phần giải thích để làm rõ họ ngụ ý chỉ ai ( những người bản xứ ) b) Phần thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó (ba khía ) được dùng để gọi tên một con kênh, nhằm giúp người đọc hình dung rõ hơn đặc điểm của con kênh này. c) Phần bổ sung thêm thông tin về năm sinh ( 701 ) và năm mất ( 762 ) của nhà thơ Lí Bạch và phần cho người đọc biết thêm Miên Châu thuộc tỉnh nào ( Tứ Xuyên ). 1. Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: a) Đùng một cái, họ ( những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “ chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. b) Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây ( ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). c) Lí Bạch (701 – 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu ( Tứ Xuyên). ? Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của những đoạn trích trên có thay đổi không? *Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của những đoạn trích trên vẫn không thay đổi. ? Theo em, dấu ngoặc đơn được dùng để làm gì? * Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích ( giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm). Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I. Dấu ngoặc đơn: II. Dấu hai chấm: Dấu hai chấm trong những đoạn trích sau dùng để làm gì?: a) Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo: - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. Dế choắt nhìn tôi mà rằng: - Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang… b) Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất! c) Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. * Dùng để đánh dấu (báo trước): a) Lời đối thoại ( của Dế Mèn và Dế Choắt nói với nhau). b) Lời dẫn trực tiếp ( Thép Mới dẫn lại lời của người xưa). c) Phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả trong ngày đầu tiên đi học. ? Qua các ví dụ , em hãy cho biết dấu hai chấm thường được dùng để làm gì? * Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích ( giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm). Tiết 50: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM I. Dấu ngoặc đơn: II. Dấu hai chấm: * Dấu hai chấm dùng để : - Đánh dấu ( báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó; - Đánh dấu ( báo trước) lời dẫn trực tiếp ( dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại ( dùng với dấugạch ngang) . III. Luyện tập: Bài 1. Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau: a) Qua các cụm từ “ tiệt nhiên” ( rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “ hành khan thủ bại hư” ( chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. b) Chiều dài của cầu là 2290 m ( kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn). * a) Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ tiệt nhiên, định phận tại thiên thư, hành khan thủ bại hư. b) Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn. Bài 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau: a) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu … cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. b) Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quảng nắng xiên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc, … * a) Đánh dấu ( báo trước) phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá. b) Đánh dấu ( báo trước) phần thuyết minh cho ý: đủ màu là những màu nào. Bài 3: * Được. Nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh bằng. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ? Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng : tiếng Việt là một thứ tiếng hài hoà về mặt âm hưởng, thanh điệu mà củng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế củng có nghĩa nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diển đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mản cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử. * - Được. Khi thay như vậy nghĩa của câu cơ bản không thay đổi, nhưng người viết coi phần trong dấu ngoặc đơn chỉ có tác dụng kèm thêm chứ không thuộc phần nghĩa cơ bản của câu như khi phần này đặt sau dấu hai chấm. Bài 4: Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi: Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước. - Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi? - Nếu viết lại là Phong Nha gồm : Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Vì sao? - Nếu viết lại như vậy thì không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn, vì trong câu này vế Động khô và Động nước không thể coi là thuộc phần chú thích. Lưu ý: Chỉ trong những trường hợp bỏ phần do dấu hai chấm đánh dấu mà phần còn lại vẫn có sự hoàn chỉnh về nghĩa thì dấu hai chấm mới có thể được thay bằng dấu ngoặc đơn. IV. CỦNG CỐ: - Dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm và công dụng của chúng. V. DẶN DÒ, HƯỚNG DẪN HỌC: Đọc lại toàn bộ bài giảng; Phân biệt Dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm và công dụng của chúng. Làm hoàn chỉnh bài tập ở SGK. Tìm hiểu về đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh theo yêu cầu ở SGK.