Bài giảng Tiết 97 tiếng việt: Chuyển câu chủ động thành câu bị động (tiếp theo)

? Thế nào là câu chủ động ? Câu bị động ? * Câu chủ động: là câu có chủ ngữ chỉ người, vật thực hiện hành động hướng vào người, vật khác (chỉ chủ thể của hoạt động) * Câu bị động: là câu có chủ ngữ chỉ người, vật được hoạt động của người khác hướng vào ( chỉ đối tượng của hoạt động) Xác định câu chủ động và câu bị động trong các câu sau ? a) Mặt trời xế trưa bị mây che lỗ đỗ. b) Gió đẩy thuyền ra khơi. c) Mẹ cho tôi cây bút mới. d) Cành cây bị ai đó bẻ gãy. e) Tiếng hát làm mọi người cảm động a) Mặt trời xế trưa bị mây che lỗ đỗ. d) Cành cây bị ai đó bẻ gãy. Câu chủ động Câu bị động Câu bị động Câu chủ động Câu chủ động a) Cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải đã được hạ xuống từ hôm “hoá vàng”. Về nội dung : 1. Tìm hiểu ngữ liệu: b) Cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải đã hạ xuống từ hôm “hoá vàng”. ? Hai câu sau có gì giống và khác nhau ? - Về nội dung ? - Về kiểu câu ? - Về hình thức ? * Ngữ liệu 1 miêu tả cùng một sự việc. - Về kiểu câu : đều là câu bị động. dùng được (b) không dùng được - Về hình thức : ? Nội dung câu văn sau có giống hai câu trên ? - Người ta đã hạ cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải xuống từ hôm “hoá vàng”. => Câu chủ động. a) Cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải đã được hạ xuống từ hôm “hoá vàng”. b) Cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải đã hạ xuống từ hôm “hoá vàng”. ? Vậy từ một câu chủ động ta có thể chuyển thành mấy câu bị động tương ứng? * Một câu chủ động có thể chuyển thành hai câu bị động tương ứng : + dùng bị/ được. + không dùng bị/ được - Người ta đã hạ cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải xuống từ hôm “hoá vàng”. * Câu chủ động : * Câu bị động : a) Cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải đã được hạ xuống từ hôm “hoá vàng”. b) Cánh màn điều treo ở đầu bàn thờ ông vải đã hạ xuống từ hôm “hoá vàng”. Dùng bị/được. Không dùng bị/được. hạ hạ hạ cánh màn điều Người ta Cánh màn điều Cánh màn điều * Mô hình câu chủ động – câu bị động. - Câu chủ động : Người ta hạ cánh màn điều. chủ thể hành động hành động ĐT của hành động - Câu bị động : * Cánh màn điều được (người ta) hạ chủ thể hành động hành động ĐT của hành động được * Cánh màn điều (chủ thể được lược bỏ) hạ ĐT của hành động hành động chủ thể hành động ? Dựa vào mô hình câu chủ động và câu bị động hãy xây dựng các bước chuyển từ câu chủ động thành câu bị động theo hai cách : + Nhóm 1+2 : chuyển câu chủ động thành câu bị động có sử dụng bị hoặc được. + Nhóm 3 + 4: chuyển câu chủ động thành câu bị động không sử dụng bị/được. Bước 1: xác định chủ ngữ, vị ngữ. ( Xác định chủ thể hoạt động, hoạt động, đối tượng của hoạt động ) Công nhân may áo V C Công nhân chủ thể hành động hành động ĐT của hành động may áo *Bước 2 : chuyển đối tượng của hoạt động làm chủ ngữ, chủ thể hành động và hành động làm vị ngữ theo trình tự : Công nhân may áo chủ thể hành động hành động ĐT của hành động - Câu bị động dùng bị / được được/bị được/bị + chuyển từ, cụm từ chỉ đối tượng của hoạt động lên đầu câu. + thêm các từ bị/ được vào sau các từ (cụm từ ) ấy + chuyển từ chỉ chủ thể và từ chỉ hành động xuống vị ngữ áo công nhân Bước 2 : chuyển đối tượng của hoạt động làm chủ ngữ, chủ thể hành động và hành động làm vị ngữ theo trình tự : Công nhân may áo hành động ĐT của hành động - Câu bị động không dùng bị / được (đã) (xong) + chuyển từ, cụm từ chỉ đối tượng của hoạt động lên đầu câu. + đồng thời lược bỏ hoặc biến cụm từ chỉ chủ thể của hoạt động thành bộ phận không bắt buộc trong câu. áo + chuyển từ chỉ hành động làm vị ngữ. 2. Ghi nhớ 1: Có hai cách chuyển câu chủ động thành câu bị động : - Chuyển từ (cụm từ) chỉ đối tượng của hoạt động lên đầu câu và thêm các từ bị hay được vào sau từ (cụm từ ). - Chuyển từ (cụm từ) chỉ đối tượng của hoạt động lên đầu câu, đồng thời lược bỏ hoặc biến cụm từ chỉ chủ thể của hoạt động thành bộ phận không bắt buộc trong câu. Bài tập nhanh: Hãy chuyển câu chủ động sau thành câu bị động theo hai cách khác nhau : a) Những người thợ đã sửa chữa ngôi nhà ấy. b) Tôi rời lớp học. sửa chữa -> Ngôi nhà đã được những người thợ sửa chữa. Ngôi nhà đã sửa chữa (xong). -> Không chuyển thành câu bị động. Vì tiếng Việt không dùng cách nói : Lớp học được tôi rời. * Lưu ý : không phải câu chủ động nào cũng chuyển được thành câu bị động. Ngữ liệu 2 : Những câu văn sau đây có phải là câu bị động không ? Vì sao ? a) Bạn em được giải Nhất trong kì thi học sinh giỏi. b) Tay em bị đau. => không phải câu bị động, chủ ngữ trước từ bị/được là chủ thể hành động, trạng thái không phải đối tượng, không chuyển được thành câu chủ động tương ứng. Ghi nhớ 2: Không phải câu nào có bị/ được đều là câu bị động. II. Luyện tập. BT 1: Chuyển mỗi câu chủ động dưới đây thành hai câu bị động theo hai kiểu khác nhau ? a) Một nhà sư vô danh đã xây ngôi chùa ấy từ thế kỉ XIII. b) Người ta đã làm tất cả cánh cửa chùa bằng gỗ lim. c) Chàng kị sĩ buộc con ngựa bạch bên gốc đào. d) Người ta dựng một lá cờ đại ở giữa sân. BT 1: a) Một nhà sư vô danh đã xây ngôi chùa ấy từ thế kỉ XIII. -> C1: Ngôi chùa ấy được (một nhà sư vô danh) xây từ thế kỉ XIII. C2: Ngôi chùa ấy xây từ thế kỉ XIII. b) Người ta đã làm tất cả cánh cửa chùa bằng gỗ lim. -> C1: Tất cả cánh cửa chùa được (người ta) làm bằng gỗ lim. C2: Tất cả cánh cửa chùa làm bằng gỗ lim. c) Chàng kị sĩ buộc con ngựa bạch bên gốc đào. d) Người ta dựng một lá cờ đại ở giữa sân. -> C1: Con ngựa bạch được (chàng kị sĩ) buộc bên gốc đào. C2: Con ngựa bạch buộc bên gốc đào. -> C1: Một lá cờ đại được (người ta) dựng ở giữa sân. C2: Một lá cờ đại dựng ở giữa sân. BT 2 : Chuyển mỗi câu chủ động dưới đây thành hai câu bị động Một câu dùng từ bị, một câu dùng từ được. Cho biết sắc thái nghĩa của câu dùng từ được với câu dùng từ bị có gì khác biệt ? a)Thầy giáo phê bình em. b) Người ta đã phá ngôi nhà ấy đi. c) Trào lưu đô thi hoá đã thu hẹp sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn. a)Thầy giáo phê bình em. b) Người ta đã phá ngôi nhà ấy đi. c) Trào lưu đô thi hoá đã thu hẹp sự khác biệt giữa thành thị và nông thôn. -> Em bị thầy giáo phê bình. Em được thầy giáo phê bình. -> Ngôi nhà ấy bị người ta phá đi. Ngôi nhà ấy được người ta phá đi. -> Sự khác biệt giữa nông thôn và thành thị đã bị trào lưu đô thị hoá thu hẹp. Sự khác biệt giữa nông thôn và thành thi đã được trào lưu đô thị hoá thu hẹp. Sự khác nhau về sắc thái ý nghĩa giữa câu dùng từ bị và câu dùng từ được : - Câu bị động dùng được có hàm ý đánh giá tích cực về sự việc được nói đến trong câu. - Câu bị động dùng bị có hàm ý đánh giá tiêu cực về sự việc được nói trong câu. BT 3: Viết một đoạn văn ngắn nói về lòng say mê văn học của em hoặc về ảnh hưởng của tác phẩm văn học đối với em, trong đó có dùng ít nhất một câu bị động.