Bài giảng Tiết 95: hành động nói

Kiểm tra bài cũ - Nêu đặc điểm hình thức và chức năng của câu phủ định? Cho ví dụ. - Có phải cứ là câu phủ định là mang ý nghĩa phủ định không? Tiết 95: HÀNH ĐỘNG NÓI A. Tìm hiểu bài I. Hành động nói là gì? II. Một số kiểu hành động nói thường gặp B. Luyện tập Tiết 95: hành động nói A. TÌM HIỂU BÀI I. Hành động nói là gì? 1. Xét VD SGK/ 62 - Thôi bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi Lí Thông tìm cách đuổi Thạch Sanh đi để cướp công. - Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân. Lí Thông đạt được mục đích Lời nói Hành động nói * Ghi nhớ 1 SGK/ 62 Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói: - Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu. Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân. ( Thạch Sanh ) - Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích đó? - Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Câu nào thể hiện rõ điều đó? - Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì? VÍ DỤ SGK/ 62 Tiết 95: hành động nói I. Hành động nói là gì? Bài tập nhanh A: Anh ơi, muốn đến bến xe Tánh Linh thì đi lối nào hở anh? B có thể ứng xử như sau: (1)B cứ việc đi, không nói gì cả (tức là không đáp lời A). (2)B nói: Xin lỗi, tôi cũng không biết ạ. Hoặc: (3)B nói: Anh đế chỗ ngã ba kia, rẽ phải, đi độ 500 mét và nhìn phía tay trái sẽ thấy bến xe. Hãy cho biết - Nói ra câu hỏi của mình, A nhằm mục đích gì? - Cách ứng xử của B trong 3 trường hợp chứng tỏ điều gì? Hãy phân tích từng trường hợp? Nhận xét Về phía B, trường hợp 1, chứng tỏ anh ta không cộng tác với A, có thể là anh đang mải suy nghĩ nên không nghe câu hỏi, cũng có thể anh ta nghe thấy lời A nhưng không trả lời. trường hợp 2 chứng tỏ anh ta có cộng tác nhưng vốn hiểu biết của anh ta không đủ để cung cấp thông tin trả lời theo nội dung A đòi hỏi.(trong trường hợp này A chọn không đúng đối tượng để hỏi). Cách ứng xử 3 thoả mãn được việc cung cấp thông tin cần thiết cho A. Lưu ý: Như vậy, hành động nói có đạt được hiệu quả trong giao tiếp hay không lệ thuộc vào: + Người nghe có chịu cộng tác với người nói hay không? + Vốn hiểu biết và khả năng suy đoán của người nghe có đủ tiếp nhận lời của người nói hay không.? Tiết 98: hành động nói I. Hành động nói là gì? II.Một số kiểu hành động nói thường gặp 1. Xét VD SGK/ 62 a. Tìm hiểu lời nói của Lí Thông - Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu. ( Thạch Sanh ) - Mỗi câu nói của Lí Thông nhằm mục đích gì? (Trừ câu đã phân tích ở phần I) Mục đích - Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. - Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. - Có chuyện gì khéo để anh ở nhà lo liệu. (trình bày) (đe doạ) (hứa hẹn) VD II.2 SGK/ 63 Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ rồi oà lên khóc. … Chừng như lúc nãy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ rồi ngồi im. Bây giờ nghe mẹ dục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc: - U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi !... ? Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích trờn và cho biết mục đích của mỗi hành động. ?Liệt kê các hành động nói đã phân tích ở trên? hỏi Tuyên bố (báo tin) bộc lộ tình cảm, cảm xúc Tiết 95: hành động nói I. Hành động nói là gì? II.Một số kiểu hành động nói thường gặp * Xột VD SGK/ 62 Câu 1: Trình bày Câu 2: Đe dọa Câu 3: Hứa hẹn Xét VD II.2 SGK/ 63 - Vậy bữa sau con ăn ở đâu? Hỏi Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Tuyên bố (báo tin) u nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi! Bộc lộ tình cảm, cảm xúc * Ghi nhớ 2 SGK/ 63 Tiết 98: hành động nói I. Hành động nói là gì? II.Một số kiểu hành động nói thường gặp Bài tập nhanh A hỏi B: - Cậu đã làm bài tập chưa? B gật đầu. A lại hỏi: - Có khó không? B lắc đầu. - Cho biết trong đoạn đối thoại trên có những hành động nói nào? - Gật đầu và lắc đầu có thực hiện hành động không? Đó có phải là hành động nói không? Hành động đó là gì? Nhận xét * Trong đoạn đối thoại trên có những hành động nói là: - Cậu đã làm bài tập chưa? - Có khó không? * Gật đầu và lắc đầu không phải là hành động nói mà chỉ là hành động xác nhận và hành động bác bỏ. (Hỏi) (Hỏi) Tiết 98: hành động nói I. Hành động nói là gì? II.Một số kiểu hành động nói thường gặp Lưu ý - Hành động nói có thể diễn ra bằng lời nói tương ứng với các kiểu câu. - Để thực hiện hành động, ngoài nói người ta có thể thực hiện bằng cử chỉ, điệu bộ (gật đầu, lắc đầu, nhún vai, trợn mắt, bĩu môi, phẩy tay, ngoảnh người...). Tuy nhiên dạng điển hình để thực hiện hành động vẫn là bằng lời nói. iii. Luyện tâp: Bài tập 1 Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung. + Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích khích lệ tướng sĩ học tập Binh thư yếu lược do ông soạn thảo, đồng thời cũng khích lệ lòng tự tôn dân tộc của họ. + Ví dụ câu thể hiện mục đích của hành động nói: Nếu các ngươi biết chuyên tập sách này, theo lời dạy bảo của ta, thì mới phải đạo thần chủ; nhược bằng khinh bỏ sách này, trái lời dạy bảo của ta, tức là kẻ nghịch thù. Bài tập 2: a. Tiếng chó sủa vang các xóm. Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang: - Bác trai đã khá rồi chứ? - Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm. - Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói đi thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn. - Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì. - Thế thì phải dục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!. phải dục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy! Rồi bà lão lại lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn. Bác trai đã khá rồi chứ? Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. - Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm. Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. -Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói đi thì khổ. -Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn. -Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ -Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. -Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì. Thế thì phải dục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy! (hỏi) (trình bày) (cảm ơn) (cầu khiến) (bộc lộ cảm xúc) (bộc lộ cảm xúc) (tiếp nhận) (trình bày) (bộc lộ cảm xúc) (Cầu khiến) Bài tập 3. Cho đoạn trích sau: “Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ. - Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh - Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? Anh hứa đi. - Anh xin hứa. Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe”. (Cuộc chia tay của những con búp bê, Khánh Hoài). ? Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu cú chứa từ hứa. Xác định – Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? - Anh hứa đi. (điều khiển, ra lệnh) (ra lệnh) (hứa) Ghi nhớ 1: Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định Ghi nhớ 2: Người ta dựa theo mục đích của hành động nói mà đặt tên cho nó. Những kiểu hành động nói thường gặp là hỏi, trình bày (báo tin, kể, tả, nêu ý kiến, dự đoán,…), điều khiển (cầu khiến, đe dọa, thách thức,…), hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc. Cñng cè bµi häc ? ThÕ nµo lµ hµnh ®éng nãi? Hµnh ®éng nãi lµ hµnh ®éng ®­îc thùc hiÖn b»ng lêi nãi nh»m mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh. ? Nªu c¸c kiÓu hµnh ®éng nãi th­êng gÆp? Mét sè kiÓu hµnh ®éng nãi th­êng gÆp: - Hµnh ®éng hái; - Hµnh ®éng tr×nh bµy (b¸o tin, kÓ, t¶, nªu ý kiÕn, dù ®o¸n...); - Hµnh ®éng ®iÒu khiÓn (cÇu khiÕn, ®e do¹, th¸ch thøc...); - Hµnh ®éng høa hÑn; - béc lé c¶m xóc.