Bài giảng Tiết 58: tiếng việt : chơi chữ

  - - V KiÓm tra bµi cò ThÕ nµo lµ ®iÖp ng÷ ? Cho vÝ dô ? TiÕt 58: TiÕng ViÖt : Ch¬i ch÷ I. ThÕ nµo lµ ch¬i ch÷ ? 1. VÝ dô: Ví dụ 1: Bà già đi chợ Cầu Đông , Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng ? Thầy bói xem quẻ nói rằng : Lợi thì có lợi nhưng răng không còn. VÝ dô 2: Nhí n­íc ®au lßng con quèc quèc Th­¬ng nhµ mái miÖng c¸i gia gia quốc gia nước nhà TiÕt 58: TiÕng ViÖt : Ch¬i ch÷ I. ThÕ nµo lµ ch¬i ch÷? 1. VÝ dô: 2. Ghi nhớ: Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghÜa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước, châm biếm,…làm câu văn hấp dẫn và thú vị. II. C¸c lèi ch¬i ch÷: 1. Ruåi ®Ëu m©m x«i ®Ëu KiÕn bß ®Üa thÞt bß 3. Mªnh m«ng mu«n mÉu mét mµu m­ưa Mái m¾t miªn man m·i mÞt mê. 5 . Ngät th¬m sau líp vá gai, Qu¶ ngon lín m·i cho ai ®Ñp lßng. Mêi c« mêi b¸c ¨n cïng, SÇu riªng mµ ho¸ vui chung tr¨m nhµ. 2. S¸nh víi Na - Va “ranh t­ướng” Ph¸p TiÕng t¨m nång nÆc ë §«ng Dư­¬ng. 4. Con c¸ ®èi bá trªn cèi ®¸, Con mÌo c¸i n»m trªn m¸i kÌo, Tr¸ch cha mÑ em nghÌo, anh nì phô duyªn em. §Ëu §éng tõ Danh tõ §éng tõ Danh tõ Dùng tõ ngữ ®ång ©m -“ Ranh t­íng” - Danh t­íng Dùng lèi nãi tr¹i ©m ( gÇn ©m) §iÖp ©m “m” Dùng cách điÖp ©m -C¸ ®èi = cèi ®¸ - MÌo c¸i = M¸i kÌo Dùng lối nãi l¸i SÇu riªng Vui chung Dùng tõ ngữ tr¸i nghÜa TiÕt 58: TiÕng ViÖt : Ch¬i ch÷ I. ThÕ nµo lµ ch¬i ch÷? 1. VÝ dô: 2. §Þnh nghÜa: Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghÜa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước, châm biếm,…làm câu văn hấp dẫn và thú vị. II. C¸c lèi ch¬i ch÷: - Dïng tõ ng÷ ®ång ©m; - Dïng lèi nãi tr¹i ©m ( gÇn ©m) ; - Dïng c¸ch ®iÖp ©m; - Dïng lèi nãi l¸i; - Dïng tõ ng÷ tr¸i nghÜa, ®ång nghÜa, gÇn nghÜa. *Ch¬i ch÷ ®­ưîc sö dông trong cuéc sèng thư­êng ngµy, trong v¨n th¬, ®Æc biÖt lµ trong th¬ v¨n trµo phóng, trong c©u ®èi, c©u ®è... 1.Trên trời rớt xuống mau co là gì? 2. Ngả lưng cho thế gian ngồi Rồi ra mang tiếng con người bất trung 3. Một đàn gà mà bươi bếp, ông đập chết hai con. Hỏi còn mấy con ? 4. Nhà bác Tư có 10 con gà, chú xin 1 con. Hỏi nếu bán cả đàn sẽ được bao nhiêu tiền ? (Mo cau) (Cái phản) ( 11 con) ( 90 xu) Giải đố ? §ång ©m §ång ©m GÇn ©m §ång nghÜa Tr¸i nghÜa * BÀI TẬP BỔ SUNG Bài tập1. Tìm các từ được dùng theo lối chơi chữ trong bài thơ sau và cho biết đó là lối chơi chữ nào? Chàng Cóc ơi! Chàng Cóc ơi! Thiếp bén duyên chàng có thế thôi. Nòng nọc đuôi từ đây nhé Ngàn vàng khôn chuộc dấu bôi vôi. (Hồ Xuân Hương) Bài thơ sử dụng các từ gần nghĩa với nhau: Cóc, bén (nhái bén), chàng (chẫu chàng), nòng nọc (ấu trùng của loài ếch nhái), chuộc (chẫu chuộc) để chỉ chung loài động vật lưỡng cư * Bài tập 2. Thử giải những câu đố sau đây và phân tích lối chơi chữ được sử dụng sử dụng a, “Có con mà chẳng có cha Có lưỡi, không miệng, đó là vật chi?” Con dao Lưỡi dao => chơi chữ nhờ hiện tượng đồng âm: * b, Khi đi cưa ngọn khi về cũng cưa ngọn (Câu đố) Cưa ngọn = Con ngựa * c, “Ngả lưng cho thế gian ngồi Rồi ra mang tiếng con người bất trung.” Cái phản (danh từ) Phản (động từ). Động từ “phản” đồng nghĩa với “bất trung”. Đây là lối chơi chữ dựa vào hiện tượng đồng âm.  III. Luyện tập Bài tập 1. Đọc bài thơ dưới đây và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ. Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà, Rắn đầu biếng học chẳng ai tha, Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ, Nay thét mai gầm rát cổ cha. Ráo mép chỉ quen tuồng nói dối, Lằn lưng cam chịu dấu roi tra. Từ nay Trâu Lỗ chăm nghề học, Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia. ( Lê Quý Đôn ) liu điu Rắn hổ lửa mai gầm Ráo Lằn Trâu Lỗ hổ mang - Tác giả dùng hàng loạt những danh từ chỉ họ hàng nhà rắn.  Bài tập 2. Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ sự vật gần gũi nhau ? Cách nói này có phải là chơi chữ không ? Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn. Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp. - Những tiếng chỉ sự vật gần gũi nhau: những món ăn từ thịt - Những tiếng chỉ sự vật gần gũi nhau: đều họ nhà tre. III. Luyện tập Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam, Bác Hồ đã làm một bài thơ để tỏ lòng cảm ơn như sau: Cảm ơn bà biếu gói cam Nhận thì không đúng, từ làm sao đây Ăn quả nhớ kẻ trồng cây Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai? Trong bài thơ này, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào? Bài tập 4 Hướng dẫn học bài - Học ghi nhớ - Làm bài tập 3, 4 Tìm trong sáng tác văn học, câu đối , câu đố có sử dụng biện pháp chơi chữ. - Chuẩn bị «n tËp c¸c v¨n b¶n th¬ ViÖt Nam.