Bài giảng Tiết 58: Chơi chữ

Ví dụ 1: Bà già đi chợ cầu đông Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng Thầy bói gieo quẻ nói rằng Lợi thỡ có lợi nhưng răng không còn Ca dao Ví dụ 2: Ả Hằng ở chốn cung trăng Buồn ra thềm nguyệt tay nâng mâm vàng Ca dao Ví dụ 3: Chưa chồng chơi chốn chùa chiền Chanh chua chuối chát chính chuyên chờ chồng Ví dụ 4: Chữ nghĩa nớm dần con trẻ hết Râu ria đâm mãi cái già ra Chơi chữ là lợi dụng sự đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước... làm câu văn hấp dẫn và thú vị. II. Các lối chơi chữ Ví dụ 1: Hoa mua ai bán mà mua Mẹ không ngã giá cho vừa lòng em 1. Dùng từ ngữ đồng âm: Ví dụ 2: Sánh với nava “ranh tướng “ pháp Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương (Tú mỡ) 2.Dựng lối núi trại (gần õm): Ví dụ 3: Mênh mông muôn mẫu một màu mưa Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ Mộng mị mỏi mòn mai một một Mĩ miều may mắn mấy mà mơ (Tú Mỡ) 3. Dựng cỏch điệp õm: Ví dụ 4: Con cá đối bỏ trong cối đá Con mèo cái nằm trên mái kèo Trách cha mẹ em nghèo anh nỡ phụ duyên em Ví dụ 4: Con cá đối bỏ trong cối đá Con mèo cái nằm trên mái kèo Trách cha mẹ em nghèo anh nỡ phụ duyên em Trũ chơi đố vui: 1. Trờn trời rớt xuống mà lại mau co 2. Sào dài chống suối, sào vắn chống khe 3. Khi đi cưa ngọn, khi về cũng cưa ngọn. 4. Khoang đầu, khoang cổ, khoan lai Bũ la, bũ liệt, đố ai biết gỡ 5. Cõy chi hỡnh dỏng xinh xinh Hễ cà thỡ nhột cựng mỡnh người ta 6. Con chi ở ngay bàn thỏnh Tụng kinh rồi bỳng cỏnh bay lờn 7. Ở trong nhà cụ ra cụ nẩy 8. Cỏi gỡ hỡnh dỏng vuụng vuụng Nắm cho nú chặt, kẻo buụng nú phỡnh Ví dụ 5a: Ngọt thơm sau lớp vỏ gai Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng Mời cô, mời Bác ăn cùng Sầu riêng mà hoá vui chung trăm nhà Ví dụ 5b: Đi tu phật bắt ăn chay Thịt chó ăn được thịt cầy thỡ không   Ví dụ 5c: Nửa đêm, giờ tý, canh ba Vợ tui, con gái, đàn bà, nữ nhi 5.Dùng từ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa: Ghi nhớ: * Cỏc lối chơi chữ thường gặp là: + Dựng từ đồng õm + Dựng lối núi trại (gần õm) + Dựng cỏch điệp õm + Dựng lối núi lỏi + Dựng từ trỏi nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa. * Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống thường ngày trong văn thơ, đặc biệt là trong thơ văn trào phỳng, trong cõu đối, cõu đố... Bài tập nhanh Ví dụ 1: Làng gần cho chí xóm xa Mến yêu trăm vạn mái nhà lạ quen Ví dụ 2: Chàng cóc ơi chàng cóc Thiếp bén duyên chàng có bấy thôi Nòng nọc đứt đuôi từ đây nhé Nghỡn vàng khôn chuộc dấu bôi vôi (Hồ Xuân Hương) Ví dụ 3: Vẫy vùng trong bấy nhiêu niên Làm cho động địa kinh thiên đùng đùng Đại quân đồn đóng cõi đông Về sau chẳng biết vân mồng làm sao (Truyện Kiều - Nguyễn Du)  Ví dụ 4: Bạn vàng chơi với bạn vàng Đừng chơi bạn vện ra đàng cắn nhau   III. Luyện tập 1. Đọc bài thơ sau và cho biết tác giả đã dùng những từ ngữ nào để chơi chữ Chẳng phải liu điu vấn giống nhà Rắn đầu biếng học chẳng ai tha Thẹn đốn hổ lửa đau lũng mẹ Nay thột mai gầm rỏt cổ cha Rỏo mộp chỉ quen tuồng núi dối Lằn lưng cam chịu dấu roi tra Từ nay trõu lỗ chăm nghề học Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia (Lờ Quý Đụn)   2. Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ khác sự vật gần gũi nhau ? Cách nói này có phải là chơi chữ không ? - Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn. - Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp. 3. Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo (Báo Hoa học trò, Thiếu niên Tiền phong, Văn Nghệ……) 4. Năm 1946, bà Hằng Phương biếu Bác Hồ một gói cam, Bác Hồ đã làm một bài thơ tỏ lòng cảm ơn như sau: Cảm ơn bà biếu gói cam, Nhận thỡ không đúng, từ làm sao đây ? Ăn quả nhớ kẻ trồng cây, Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai ? Trong bài thơ này, Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào ? Đọc thêm: Một hôm trạng quỳnh dâng lên chúa Trịnh một lọ thức ăn, bên ngoài có ghi 2 chữ “Đại phong”. Chúa không hiểu là món gi, hỏi Trạng Quỳnh, Quỳnh trả lời: -         Bẩm, Đại phong là gió to, gió to thỡ đổ chùa, đổ chùa thỡ tượng lo, tượng lo là lọ tượng (Theo Lê Trung Hoa – Hồ Lê, Thú chơi chữ) Tiết 58: chơi chữ I. Thế nào là chơi chữ: (SGK trang 164) II. Các lối chơi chữ: 1, Dùng từ ngữ đồng âm: 2, Dùng lối nói trại (gần âm) 3, Dùng cách điệp âm 4, Dùng lối nói lái 5, Dùng từ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa III. Luyện tập: