Bài giảng Tiết 57- 58- 59: Rừng xà nu

Kiểm tra bài cũ: - Hình ảnh con sông Đà được tác thể hiện như thế nào trong tác phẩm Người lái đò sông Đà? -Hình ảnh người lái đò được Nguyễn Tuân khắc hoạ như thế nào? Tiết 57-58-59- Giảng văn RỪNG XÀ NU Nguyễn Trung Thành NỘI DUNG BÀI HỌC : I. Tìm hiểu chung II. Phân tích: 1. Hình tượng các nhân vật: 2. Hình tượng cây xà nu, rừng xà nu 3. Nghệ thuật: III. Kết luận 1. Tác giả: I. Tìm hiểu chung Là bút danh của nhà văn Nguyên Ngọc dùng trong thời kì hoạt động ở chiến trường miền Nam thời chống Mĩ. Sinh năm 1932, tên khai sinh là Nguyễn Văn Báu, quê huyện Thăng Bình- Quảng Nam. Năm 1950, Nguyên Ngọc gia nhập bộ đội, sau đó làm phóng viên báo Quân đội nhân dân Liên khu V và sáng tác văn học. - Sau năm 1954, Nguyên Ngọc tập kết ra Bắc, năm 1962, ông tình nguyện quay trở về chiến trường miền Nam, chủ yếu hoạt động ở Quảng Nam và Tây Nguyên. - Đến năm 1975, Nguyên Ngọc ra công tác ở Hà Nội, công tác tại Hội nhà văn và tiếp tục sáng tác. - Ông là Uỷ viên Ban chấp hành Hội nhà văn Việt Nam trong nhiều khoá và đã từng giữ chức Tổng biên tập báo Văn Nghệ. - Trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ, Nguyên Ngọc gắn bó mật thiết và có những hiểu biết sâu sắc về Tây Nguyên. Một phần chính nhờ đó, nhà văn đã có những tác phẩm xuất sắc về vùng đất này. Tác phẩm tiêu biểu : - Tiểu thuyết : Đất nước đứng lên ( viết năm 1955, in năm 1956- Giải nhất giải thưởng văn học 1954-1955) - Tập truyện ngắn : Rẻo cao (1961) - Truyện và kí : Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc (1969) - Tiểu thuyết : Đất Quảng (1971-1974) 2. Hoàn cảnh sáng tác: Rừng xà nu được viết vào mùa hè năm 1965, khi đế quốc Mĩ bắt đầu đổ quân ào ạt vào miền Nam nước ta. Truyện được đăng trên tạp chí Văn nghệ quân giải phóng miền Trung Trung Bộ , sau đó in trong tập Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc. 3. Tóm tắt tác phẩm: - Có hai câu chuyện đan cài vào nhau: chuyện về cuộc đời Tnú và cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man. - Xung đột chính: nhân dân cách mạng và kẻ thù. II. Phân tích: a. Nhân vật Tnú: 1. Hình tượng các nhân vật: Tnú mồ côi cha mẹ từ nhỏ, lớn lên nhờ sự nuôi dưỡng, đùm bọc của dân làng Xô Man gắn bó với dân làng và những phẩm chất của dân làng. Tnú được cụ Mết nhận xét: Đời nó khổ, nhưng bụng nó sạch như nước suối làng ta. Đây là người con của núi rừng Tây Nguyên hùng vĩ rất gan góc, táo bạo. + Vì không nhớ mặt chữ, Tnú dập vỡ bảng, bỏ ra suối ngồi suốt ngày, sau đó lấy một hòn đá tự đập vào đầu máu chảy ròng ròng + Khi làm liên lạc, Tnú không đi đường mòn. Qua sông, không lội chỗ nước êm, mà cứ lựa chỗ thác mạnh mà bơi ngang, vượt lên trên mặt nước, cỡi lên hác băng băng như một con cá kình + Khi bị địch đốt cháy mười ngón tay, Tnú nghiến răng chịu đựng chứ quyết không thèm kêu van. Đây cũng là con người có mối thù chồng chất đối với quân địch. +Chúng không chỉ giết hại dân làng, mà còn giết hại vợ con anh và khiến anh tàn tật. Đây cũng là một chàng trai dũng cảm và trung thành với cách mạng. + Khi bị giặc bắt, giải về làng, tra hỏi chỗ ở của cộng sản, Tnú đặt tay lên bụng và nói: Ở đây này.  + Lưng Tnú ngang dọc vết dao chém của bọn lính.  + Khi chứng kiến cảnh vợ con bị tra tấn dã man, mặc dù không có vũ khí, Tnú nhảy vào giữa bọn giặc đang điên cuồng... HỎI: Về nhân vật Tnú, một chi tiết được tác giả dụng công xây dựng – đó là chi tiết nào? Khi xây dựng nhân vât Tnú, Nguyễn Trung Thành đặc biệt dụng công miêu tả bàn tay của anh. + Khi còn lành lặn là bàn tay nghĩa tình, thẳn thắn, + Đấy là bàn tay cầm phấn học chữ, bàn tay cầm đá ghè vào đầu để trừng phạt cái tội không nhớ mặt chữ, + Đấy là bàn tay đặt lên bụng để chỉ chỗ cộng sản ở, + Bàn tay Tnú bị giặc tẩm dầu xà nu và đốt… Cụ Mết được nhà văn miêu tả như thế nào? Tác giả tập trung miêu tả nhân vật này nhằm mục đích gì? b. Nhân vật cụ Mết: - Là một già làng quắt thước, sáu mươi tuổi rồi mà tiếng nói vẫn ồ ồ, dội vang trong lồng ngực, râu đã dài tới ngực và vẫn đen bóng, mắt sáng và xếch ngược, ở trần, ngực căng như một cây xà nu lớn. - Cụ tin tưởng vào dân tộc mình, quê hương mình . Theo cụ, không có cây gì mạnh bằng cây xà nu đất ta..  Cụ Mết chính là nhân vật tượng trưng cho lịch sử,cho truyền thống hiên ngang bất khuất, cho sức sống bền bỉ của dân làng Xô Man. Ngoài cụ Mết và Tnú ra, tác giả miêu tả chung về dân làng Xô Man như thế nào? Họ có những phẩm chất gì nổi bật? + Đấy là những con người có tên và không có tên, người già và người trẻ, nam và nữ... c. Hình tượng nhân dân làng Xô Man: + họ sung sướng vui mừng khi Tnú về thăm làng, + họ chăm chú lắng nghe cụ Mết kể chuyện, họ nhất loạt làm theo mệnh lệnh của già làng,  Họ một lòng thuỷ chung với cách mạng, kiên cường chiến đấu. Đây là một tập thể anh hùng. 2. Hình tượng cây xà nu, rừng xà nu: Mở đầu câu chuyện là một đoạn văn được viết rất công phu tả rừng xà nu kiên cường vươn lên bất chấp bom đạn của kẻ thù: “ Cả rừng xà nu hàng vạn cây không có cây nào không bị thương (...), nhựa ứa ra, tràn trề, thơm ngào ngạt, long lanh nắng hè gây gắt, rồi dần dần bầm lại, đen và đặt quyện lại thành từng cục máu lớn...che chở cho làng „, Kết thúc tác phẩm , nhà văn lấy lại gần như nguyên văn câu viết về rừng xà nu ở phần mở đầu: “ Đứng trên đồi xà nu gần con nước lớn {...} nhìn đến hút tầm mắt cũng không thấy gì khác ngoài những rừng xà nu nối tiếp chạy đến chân trời .  Lối kết cấu vòng tròn mang tính luân hồi, dường như vừa khép câu chuyện này lại mở ra câu chuyện khác. Một mặt, nó khiến người đọc có cảm tưởng như kì tích anh hùng của Tnú, của dân làng mà tác giả vừa kể chỉ là sự tiếp nối lịch sử ngàn xưa của những tù trưởng danh tiếng; và câu chuyện sẽ còn được nối tiếp bởi những thế hệ mới ở làng Xô Man. Mặt khác, dường như câu chuyện không chỉ bó hẹp trong không gian làng Xô Man mà được mở rộng ra khắp mọi miền đất nước- chạy đến chân trời. Trong câu chuyện về cuộc đời Tnú, cuộc nổi dậy của dân làng Xô Man, cây xà nu luôn được nhắc đến với một dụng ý nghệ thuật rõ nét. Cây xà nu gắn bó mật thiết với cuộc sống thường nhật của dân làng Xô Man + lửa xà nu cháy giần giật trong mỗi bếp nhà; + Tnú và Mai dùng tấm bảng nứa xông khói xà nu học chữ; + trẻ con thì lem luốc khói xà nu; + Và “dưới ánh lửa xà nu”, Tnú đọc thư của cán bộ quyết gởi dân làng). Cây xà nu còn gắn với những sự kiện trọng đại của dân làng Tây Nguyên. + Đấy là lúc giặc dùng giẻ tẩm nhựa xà nu để đốt tay Tnú. + Đấy là khi mọi người theo cụ Mết vào rừng lấy vũ khí, họ đã theo ánh sáng phát ra từ ngọn đuốc xà nu. + Và chính hành động dã man này khiến dân làng Xô Man vùng lên chiến đấu; kết quả là “đống lửa xà nu lớn giữa nhà vẫn đỏ. Xác mười tên lính giặc ngổn ngang quanh đống lửa đỏ.” Cây xà nu gắn với những sinh hoạt hằng ngày, gắn với những sự kiện trọng đại của dân làng Xô Man đến mức thấm sâu vào nếp nghĩ và cảm xúc của họ. + Sau ba năm đi lực lượng , Tnú về làng gặp cụ Mết, anh thấy ngực cụ căng như một cây xà nu lớn.. + Trong câu chuyện tâm tình với Tnú, cụ Mết tự hào về rừng xà nu gần con nước lớn của làng mình, cụ thấy không cây gì mạnh bằng cây xà nu đất ta. Cây mẹ ngã, cây con mọc lên + Cụ nói như thách thức với kẻ thù: Đố nó giết hết rừng xà nu này.  Nhà văn mô tả rất nhiều rất kĩ về rừng xà nu, cây xà nu  tạo ra trước mắt người đọc một làng Xô Man cụ thể và xác thực, góp phần tạo nên không khí Tây Nguyên, chất Tây Nguyên độc đáo cho tác phẩm. Em cảm nhận như thế nào về cây xà nu, rừng xà nu trong tác phẩm? Cây xà nu được mô tả trong sự hoà hợp tương ứng với những phẩm chất cao đẹp của dân làng Xô Man. + Dân làng Xô Man yêu tự do có khác nào cây xà nu ham ánh sáng, ham khí trời? + Dân làng Xô Man đã chịu bao đau thương mất mát, bao người đã bị giặc bắn chết, đoạ đầy cũng giống như rừng xà nu bị giặc bắn phá. + Cây xà nu nối tiếp nhau vươn tới hiên ngang, bất khuất bất chấp bom đạn quân thù cũng như các thế hệ dân làng Xô Man, người này ngã xuống người khác vùng lên kiên cường chiến đấu đến cùng vì độc lập tự do. Rõ ràng, cây xà nu chính là biểu tượng của nhân dân Xô Man, nhân dân Tây Nguyên, nói rộng ra là nhân dân Việt Nam anh hùng.  Nguyễn Trung Thành đã xây dựng hình tượng cây xà nu một cách hoàn hảo, không những tạo được không khí Tây Nguyên hùng vĩ, hoang dã mà còn gởi gắm những suy tư sâu sắc và niềm tin mãnh liệt vào sức sống bất diệt của con người và mảnh đất này. Những nét nghệ thuật đặc sắc qua tác phẩm? 3. Nghệ thuật: Xây dựng một số hình ảnh biểu tượng có sức khái quát lớn. Bao trùm tác phẩm là chất sử thi, được thể hiện bằng những hình tượng và lời văn trang trọng, với chất thơ hùng tráng. Nhà văn không miêu tả dàn trải mà tập trung vào những điểm tiêu biểu nhất. Câu chuyện được kể gọn trong một đêm. Ngôn ngữ nhân vật cũng được chọn lọc. III. Kết luận: Rừng xà nu là một truyện ngắn đặc sắc của Nguyễn Trung Thành trong nền văn học chống Mĩ. Truyện đề cao sức mạnh, lòng căm thù và sức sống bất diệt của nhân dân miền Nam, của Cách mạng. Câu 1 : Giải thích nào sau đây là chính xác về các tên gọi Nguyễn Trung Thành, Nguyên Ngọc : a. Đó là tên của hai nhà văn. b. Nguyễn Trung Thành là bút danh của nhà văn Nguyên Ngọc. c. Nguyên Ngọc là bút danh của nhà văn Nguyễn Trung Thành. d. Đó là hai bút danh của nhà văn Nguyễn Văn Báu. Câu hỏi kiểm tra kiến thức : d Câu 2 : Quê hương của nhà văn Nguyễn Trung Thành ở : a. Quảng Trị b. Quảng Bình c. Quảng Nam d. Quảng Ngãi c Câu 3: Tác phẩm nào sau đây không phải của nhà văn Nguyễn Trung Thành: a. Đất nước đứng lên b. Rừng xà nu c. Mạch nước ngầm d. Họ sống và chiến đấu d Câu 4: Cốt truyện rừng xà nu kể về: a. Hình ảnh rừng xà nu trong chiến tranh b. Cuộc đời Tnú c. Qúa trình đi đến đấu tranh vũ trang của làng Xô Man d. Chuyện về cuộc đời Tnú và cuộc nổi dậy đấu tranh vũ trang của dân làng Xô Man. d Câu 5: Khi bị đốt mười ngón tay bằng dầu xà nu, Tnú vẫn: a. Bình thản b. Chỉ thấy căm thù chứ không thấy đau đớn. c. Đau đớn, cháy cả gan ruột nhưng không kêu van. d. Thấy cháy ở lồng ngực, cháy cả ruột và anh không chịu đựng nổi. c Dặn dò: Chuẩn bị bài mới: Bài viết số 5 (Nghị luận văn học)