Bài giảng Tiết 53: Dấu ngoặc kép

Dấu ngoặc đơn dùng để làm gì ?Dấu hai chấm trong ví dụ được dùng để làm gì?Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi ,vừa thấy tôi lão bảo ngay:-Cậu vàng đi đời rồi ông giáo ạ! KIỂM TRA BÀI CŨ * Ví dụ: a, Thánh Găng-đi có một phương châm : “Chinh phục được mọi người ai cũng cho là khó , nhưng tạo được tình thương , lòng nhân đạo, sự thông cảm giữa con người với con người lại càng khó hơn ”. ( Theo Lâm Ngữ Đường , Tinh hoa xử thế ) b, Nhìn từ xa , cầu Long Biên như một dải lụa uốn lượn vắt ngang sông Hồng , nhưng thực ra “ dải lụa” ấy nặng tói 17 nghìn tấn! ( Thúy Lan, Cầu Long Biên- chứng nhân lịch sử) c, Tre với người như thế đã mấy nghìn năm. Một thế kỉ “ văn minh” , “khai hóa” của thực dân cũng không làm ra được tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người. ( Thép Mới, Cây tre Việt Nam) d, Hàng loạt vở kịch như “Tay người đàn bà” , “Giác ngộ”, “Bên kia sông Đuống”,...ra đợi. (Ngữ văn 7, tập hai ) TIẾT 53. DẤU NGOẶC KÉP I. CÔNG DỤNG. Dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau dùng để làm gì? Thánh Giăng-đi có một phương châm: “Chinh phục được mọi người ai cũng cho là khó, nhưng tạo được tình thương, lòng nhân đạo, sự thông cảm giữa con người với con người lại càng khó hơn”. (Theo Lâm Ngữ Đường, Tinh hoa xử thế) b) Nhìn từ xa, cầu Long Biên như một dải lụa uốn lượn vắt ngang sông Hồng, nhưng thực ra “dải lụa” ấy nặng tới 17 tấn! (Thuý Lan : Cần Long Biên , Chứng nhân lịch sử) => Dùng để đánh dấu từ ngữ hiểu theo một nghĩa đặc biệt: dùng từ ngữ “dải lụa” để chỉ chiếc cầu. => Dùng để đánh dấu lời dẫn trực tiếp (một câu nói của Găng-đi) TiẾT 53 DẤU NGOẶC KÉP I. CÔNG DỤNG Daáu ngoaëc keùp trong nhöõng ñoaïn trích sau duøng ñeå laøm gì ? c) Tre với người như thế đã mấy nghìn năm. Một thế kỉ “văn minh”, “khai hoá” của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất vả mãi với người. (Thép Mới : Cây tre Việt Nam) => Dùng để đánh dấu từ ngữ có hàm ý mỉa mai. Mỉa mai bằng việc dùng lại chính những từ mà Pháp dùng khi nói về sự cai trị của chúng đối với Việt Nam: khai hóa,văn minh cho một dân tộc lạc hậu (cũng có thể xem các từ ngữ “văn minh”, “khai hoá” là lời dẫn trực tiếp). d) Hàng loạt vở kịch như “Tay người đàn bà”, “Giác ngộ”, “Bên kia sông Đuống”,… ra đời. (Ngữ văn 7, tập hai) => Dùng để đánh dấu tên của các vở kịch. * Ghi nhớ Dấu ngoặc kép dùng để: - Đánh dấu từ ngữ, câu, đoạn dẫn trực tiếp; - Đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc hay có hàm ý mỉa mai; - Đánh dấu tên tác phẩm, tờ báo, tập san, … được dẫn. TIẾT 53 DẤU NGOẶC KÉP LƯU Ý - Trong văn bản in, tên tác phẩm, tập san… có thể in đậm, in nghiêng hoặc gạch chân nhưng trong văn bản viết tay cần dùng dấu ngoặc kép để đánh dấu. - Lời dẫn trực tiếp được đặt trong ngoặc kép cần chính xác cả về từ ngữ, dấu câu. - Khi chuyển từ dẫn trực tiếp sang dẫn gián tiếp, không dùng dấu ngoặc kép và cần thay đổi một số từ ngữ cho phù hợp . * Bài tập Bài 1: Cho biết cách dùng dấu ngoặc kép ở các câu sau dùng đúng hay sai? Vì sao? a. Các cụ xưa nói: “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn” quả là đúng. b. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Người chỉ có một ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành”.  Đúng, vì nó dùng để dẫn lời nói trực tiếp.  Sai, vì đây là lời dẫn gián tiếp. Đáp án: a) Nó cứ làm in như nó trách tôi; nó kêu ư ử, nhìn tôi, như muốn bảo tôi rằng: “A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như thế mà lão xử với tôi như thế này à?” (Nam Cao, Lão Hạc) Câu nói được dẫn trực tiếp. Đây là những câu nói mà lão Hạc tưởng như là con chó vàng muốn nói với lão. Bài 1 (Sgk trang 142): Giải thích công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau: Đáp án: Từ ngữ được dùng với hàm ý mỉa mai: Một anh chàng được coi là “hầu cận ông Lí” mà bị một người đàn bà đang nuôi con mọn túm tóc lẳng ngã nhào ra thềm. Bài 1 (Sgk trang 142): Giải thích công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau: b) Kết cục, anh chàng “hầu cận ông lí” yếu hơn chị chàng con mọn, hắn bị chị này túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm. (Ngô Tất Tố, Tắt đèn) Đáp án: Từ ngữ được dẫn trực tiếp, dẫn lại lời của người khác. Bài 1 (Sgk trang 142): Giải thích công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau: c) Hai tiếng “em bé” mà cô tôi ngân dài ra thật ngọt, thật rõ, quả nhiên đã xoắn chặt lấy tâm can tôi như ý cô tôi muốn. (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu) Đáp án: Từ ngữ được dẫn trực tiếp và cũng có hàm ý mỉa mai. Bài 1 (Sgk trang 142): Giải thích công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau: d) Trước năm 1914, họ chỉ là những tên da đen bẩn thỉu, những tên “An-nam-mít” bẩn thỉu, giỏi lắm thì cũng chỉ biết kéo xe tay và ăn đòn của các quan cai trị nhà ta. Ấy thế mà cuộc chiến tranh vui tươi vừa bùng nổ, thì lập tức họ biến thành những đứa “con yêu”, những người “bạn hiền” của các quan cai trị phụ mẫu nhân hậu, thậm chí của cả các quan toàn quyền lớn, toàn quyền bé nữa. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. (Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu) Đáp án: Từ ngữ được dẫn trực tiếp. “Mặt sắt”, “ngây vì tình” được dẫn lại từ hai câu thơ của Nguyễn Du. Hai câu thơ này cũng được dẫn trực tiếp, nhưng khi dẫn thơ người ta ít khi đặt phần dẫn vào trong dấu ngoặc kép. Bài 1 (Sgk trang 142): Giải thích công dụng của dấu ngoặc kép trong những đoạn trích sau: e) Nguyễn Du đã thuật lại cảnh Hồ Tôn Hiến nghe đàn: Nghe càng đắm, ngắm càng say, Lạ cho mặt sắt cũng ngây vì tình. Cái thứ “mặt sắt” mà “ngây vì tình” ấy quả không lấy gì làm đẹp! (Hoài Thanh, trong Tập nghị luận và phê bình văn học, tập I) Bài 2 (Sgk trang 150) : Hãy đặt dấu hai chấm và dấu ngoặc kép vào chỗ thích hợp (có điều chỉnh chữ viết hoa trong trường hợp cần thiết) trong những đoạn trích sau và giải thích lí do. a) Biển vừa treo lên, có người qua đường xem, cười bảo - Nhà này xưa quen bán cá ươn hay sao mà bây giờ phải đề biển là cá tươi? Nhà hàng nghe nói, bỏ ngay chữ tươi đi. (Theo Treo biển) b) Nó nhập tâm lời dạy của chú Tiến Lê cháu hãy vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu. (Theo Tạ Duy Anh, Bức tranh của em gái tôi) c) Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo lắng gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn cho lão. Đến khi cao trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào... (Theo Nam Cao, Lão Hạc) Bài 2 (Sgk trang 143) : Hãy đặt dấu hai chấm và dấu ngoặc kép vào chỗ thích hợp (có điều chỉnh chữ viết hoa trong trường hợp cần thiết) trong những đoạn trích sau và giải thích lí do. a) Biển vừa treo lên, có người qua đường xem, cười bảo: - Nhà này xưa quen bán cá ươn hay sao mà bây giờ phải đề biển là “cá tươi”? Nhà hàng nghe nói, bỏ ngay chữ “tươi” đi. (Theo Treo biển) b) Nó nhập tâm lời dạy của chú Tiến Lê cháu hãy vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu. (Theo Tạ Duy Anh, Bức tranh của em gái tôi) c) Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo lắng gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn cho lão. Đến khi cao trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào... (Theo Nam Cao, Lão Hạc) Bài 2 (Sgk trang 143): Hãy đặt dấu hai chấm và dấu ngoặc kép vào chỗ thích hợp (có điều chỉnh chữ viết hoa trong trường hợp cần thiết) trong những đoạn trích sau và giải thích lí do. a) Biển vừa treo lên, có người qua đường xem, cười bảo: - Nhà này xưa quen bán cá ươn hay sao mà bây giờ phải đề biển là “cá tươi”? Nhà hàng nghe nói, bỏ ngay chữ “tươi” đi. (Theo Treo biển) b) Nó nhập tâm lời dạy của chú Tiến Lê: “Cháu hãy vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu”. (Theo Tạ Duy Anh, Bức tranh của em gái tôi) c) Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo lắng gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn cho lão. Đến khi cao trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào... (Theo Nam Cao, Lão Hạc) Bài 2 (Sgk trang 143): Hãy đặt dấu hai chấm và dấu ngoặc kép vào chỗ thích hợp (có điều chỉnh chữ viết hoa trong trường hợp cần thiết) trong những đoạn trích sau và giải thích lí do. a) Biển vừa treo lên, có người qua đường xem, cười bảo : - Nhà này xưa quen bán cá ươn hay sao mà bây giờ phải đề biển là “cá tươi”? Nhà hàng nghe nói, bỏ ngay chữ “tươi” đi. (Theo Treo biển) b) Nó nhập tâm lời dạy của chú Tiến Lê: “Cháu hãy vẽ cái gì thân thuộc nhất với cháu”. (Theo Tạ Duy Anh, Bức tranh của em gái tôi) c) Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo lắng gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn cho lão. Đến khi cao trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn: “Đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn; cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào...” (Theo Nam Cao, Lão Hạc) DẤU NGOẶC KÉP Dấu hai chấm đánh dấu báo trước lời đối thoại. - Dấu ngoặc kép ở “cá tươi” và “tươi” đánh dấu từ ngữ được dẫn lại. b. Dấu hai chấm và dấu ngoặc kép đánh dấu lời dẫn trực tiếp. Lưu ý: Cần viết hoa từ “Cháu” vì mở đầu một câu. c. Dấu hai chấm và dấu ngoặc kép đánh dấu lời dẫn trực tiếp. Lưu ý: Cần viết hoa từ “Đây”. Bài 3 (Sgk trang 143): Vì sao hai câu sau đây có ý nghĩa giống nhau mà dùng các dấu câu khác nhau? a, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.” b, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói Người chỉ có một sự ham muốn , ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành.  Dùng dấu hai chấm và dấu ngoặc kép để đánh dấu lời dẫn trực tiếp, dẫn nguyên văn lời của Chủ tịch Hồ Chí Minh.  Không dùng dấu hai chấm và dấu ngoặc kép như ở trên vì câu nói không được dẫn nguyên văn (lời dẫn gián tiếp). Bài 5 (Sgk trang 144): Tìm những trường hợp có sử dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm và dấu ngoặc kép trong một bài học ở sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập một và giải thích công dụng của chúng. - Ngày trước Trần Hưng Đạo căn dặn nhà vua: “Nếu giặc đánh như vũ bão thì không đáng sợ, đáng sợ là giặc gặm nhấm như tằm ăn dâu.” + Tách lời dẫn trực tiếp ra khỏi lời của tác giả. - O Hen –ri (1862-1910) là nhà văn Mĩ chuyên viết truyện ngắn. + Dấu ngoặc kép dùng để chú thích. Bài 4 (Sgk trang 144): Viết một đoạn văn thuyết minh ngắn có sử dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm và dấu ngoặc kép. Giải thích công dụng của nó: Đoạn văn : Con trâu là người bạn gần gũi và thân thiết của người nông dân. Con trâu giúp người nông dân trong công việc đồng áng. Trâu kéo cày bừa, trục lúa, chở xe... Người nông dân coi “Con trâu là đầu cơ nghiệp”, là tài sản to lớn trong mỗi gia đình. Cũng vì thế người nông dân đối với con trâu như với người bạn thân : “Trâu ơi ta bảo trâu này Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta...” (Ca dao) Ngày nay cuộc sống có nhiều thay đổi, nhưng con trâu vẫn mãi mãi là hình ảnh của mỗi làng quê Việt Nam. - Công dụng: - dấu ngoặc kép dùng để đánh dấu lời dẫn trực tiếp. - dấu hai chấm dùng để báo trước lời dẫn trực tiếp. - dấu ngoặc đơn dùng để chú thích tên tác phẩm được dẫn. SƠ ĐỒ TƯ DUY - HỌC THUỘC PHẦN GHI NHỚ VÀ HOÀN THIỆN CÁC BÀI TẬP TRONG VỞ BÀI TẬP.- XEM LẠI TOÀN BỘ CÁC DẤU CÂU ĐÃ ĐƯỢC HỌC.- CHUẨN BỊ BÀI LUYỆN NÓI: THUYẾT MINH VỀ MỘT THỨ ĐỒ DÙNG: “THUYẾT MINH CÁI PHÍCH NƯỚC”.