Bài giảng Tiết 29 – Tiếng Việt – THUẬT NGỮ

Giáo viên : Nguyễn Thị Hoàng Yến veà döï thao giảng Ngöõ vaên Ngaøy 20 thaùng 9 naêm 2012 KIỂM TRA BÀI CŨ * Lí thuyết: Để phát triển từ vựng tiếng Việt, người ta dùng những cách nào? * Bài tập vận dụng: Tạo từ ngữ mới theo mô hình “x + trường” ĐÁP ÁN: * Lí thuyết: Để phát triển từ ngữ, ta dùng 2 cách: Tạo từ ngữ mới để làm tăng vốn từ. Mượn từ ngữ của tiếng nước ngoài. * Bài tập vận dụng: Ngư trường, lâm trường, công trường,… I. Thuật ngữ là gì? So sánh 2 cách diễn đạt sau: - Nước là chất lỏng không màu, không mùi, có trong sông, hồ, biển - Muối là hợp chất mà phân tử gồm có một hay nhiều nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều gốc a-xít - Nước là hợp chất của các nguyên tử hi-đrô và ôxi, có công thức là H2O - Muối là tinh thể trắng, vị mặn, thường được tách từ nước biển, dùng để ăn Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ - Thạch nhũ là sản phẩm hình thành trong các hang động do sự nhỏ giọt của dung dịch đá vôi hòa tan trong nước có chứa a-xít các-bô-níc. - Ba-dơ là hợp chất mà phân tử gồm một nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều nhóm hi-đrô-xít. - Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó. Phân số thập phân là phân số mà mẫu là lũy thừa của mười. Khái niệm thuộc bộ môn khoa học Tiếng Việt (ngôn ngữ). Khái niệm thuộc bộ môn khoa học Toán học. Khái niệm thuộc bộ môn khoa học Địa lý. Khái niệm thuộc bộ môn khoa học Hóa học. I. Thuật ngữ là gì? Thuật ngữ là những từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ, thường được dùng trong các văn bản khoa học, công nghệ. Ví dụ: Phân số thập phân là phân số mà mẫu là lũy thừa của 10. II. Đặc điểm của thuật ngữ: Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ - Thạch nhũ là sản phẩm hình thành trong các hang động do sự nhỏ giọt của dung dịch đá vôi hòa tan trong nước có chứa a-xít các-bô-níc. - Ba-dơ là hợp chất mà phân tử gồm một nguyên tử kim loại liên kết với một hay nhiều nhóm hi-đrô-xít. - Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó. Phân số thập phân là phân số mà mẫu là lũy thừa của mười. Khái niệm thuộc bộ môn khoa học Tiếng Việt (ngôn ngữ). Khái niệm thuộc bộ môn khoa học Toán học. Khái niệm thuộc bộ môn khoa học Địa lý. Khái niệm thuộc bộ môn khoa học Hóa học. Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Những thuật ngữ trong các ví dụ trên còn có nghĩa nào khác hay không? Trong cùng một lĩnh vực khoa học công nghệ, giữa thuật ngữ và khái niệm mà nó biểu thị có mối quan hệ như thế nào? I. Thuật ngữ là gì? Thuật ngữ là những từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ, thường được dùng trong các văn bản khoa học, công nghệ. Ví dụ: Phân số thập phân là phân số có mẫu là lũy thừa của 10. II. Đặc điểm của thuật ngữ:  Về nguyên tắc, trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ nhất định, mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm, và ngược lại, mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ. Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ a. Muối là một hợp chất có thể hòa tan trong nước b. Tay nâng chén muối đĩa gừng Gừng cay, muối mặn xin đừng quên nhau. (Ca dao)  Không có tính biểu cảm  Khẳng định tình cảm gắn bó của hai nhân vật trữ tình trong bài ca dao  mang tính biểu cảm. I. Thuật ngữ là gì? Thuật ngữ là những từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học, công nghệ, thường được dùng trong các văn bản khoa học, công nghệ. Ví dụ :Phân số thập phân là phân số mà mẫu là lũy thừa của 10.  Về nguyên tắt, trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ nhất định, mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm, và ngược lại, mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ.  Thuật ngữ không có tính biểu cảm I. Thuật ngữ là gì? II. Đặc điểm của thuật ngữ: I. Thuật ngữ là gì? II. Đặc điểm của thuật ngữ: III. Luyện tập: * Bài tập 1: Tìm thuật ngữ 1./…......là tác dụng đẩy, kéo của vật này lên vật khác. 2./…………………..là tập hợp những từ có ít nhất một nét chung về nghĩa. 3./.……………là làm hủy hoại dần dần lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân gió,băng hà,nước chảy,... 4./.………………..là thị tộc theo dòng học người cha, trong đó nam có quyền hơn nữ. 5./.………là nơi có dấu vết cư trú và sinh sống của người xưa. 6./. …………là sức ép của khí quyển lên bề mặt Trái Đất. 7./.…………….là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy. 8./.……………………..là đường thẳng vuông góc với một đoạn thẳng tại điểm giữa của đoạn ấy. Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Hết giờ * Bài tập 1: Tìm thuật ngữ Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 1./…......là tác dụng đẩy, kéo của vật này lên vật khác. Lực * Bài tập 1: Tìm thuật ngữ * Bài tập 1: Tìm thuật ngữ Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 2./…………………..là tập hợp những từ có ít nhất một nét chung về nghĩa. Trường từ vựng Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 3./.……………là làm hủy hoại dần dần lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân: gió, băng hà,nước chảy,... Xâm thực Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 4./.………………..là thị tộc theo dòng học người cha, trong đó nam có quyền hơn nữ. Thị tộc phụ hệ 5./.………là nơi có dấu vết cư trú và sinh sống của người xưa. Di chỉ Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 6./. …………là sức ép của khí quyển lên bề mặt Trái Đất. Khí áp Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 7./.…………….là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy. Thụ phấn Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 8./.……………………..là đường thẳng vuông góc với một đoạn thẳng tại điểm giữa của đoạn ấy. Đường trung trực * Bài tập 1: Tìm thuật ngữ 1./…......là tác dụng đẩy, kéo của vật này lên vật khác. 2./…………………..là tập hợp những từ có ít nhất một nét chung về nghĩa. 3./.……………là làm hủy hoại dần dần lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân. 4./.………………..là thị tộc theo dòng học người cha, trong đó nam có quyền hơn nữ. 5./.………………là lực hút của Trái Đất. 6./. …………là sức ép của khí quyển lên bề mặt Trái Đất. 7./.…………….là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy. 8./.……………………..là đường thẳng vuông góc với một đoạn thẳng tại điểm giữa của đoạn ấy. Lực Trường từ vựng Xâm thực Thị tộc phụ hệ Trọng lực Khí áp Thụ phấn Đường trung trực Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 1./…......là tác dụng đẩy, kéo của vật này lên vật khác. Lực * Bài tập 1: Tìm thuật ngữ Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ 3./.……………là làm hủy hoại dần dần lớp đất đá phủ trên mặt đất do các tác nhân. Xâm thực 5./.………………là lực hút của Trái Đất. Trọng lực 7./.…………….là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy. Thụ phấn Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Bài tập 2: Đọc đoạn trích sau đây: “Nếu được làm hạt giống để mùa sau Nếu lịch sử chọn ta làm điểm tựa Vui gì hơn làm người lính đi đầu Trong đêm tối, tim ta làm ngọn lửa!” (Tố Hữu, Chào xuân 67) Trong đoạn trích này, điểm tựa có được dùng như một thuật ngữ vật lí hay không? Ở đây, nó có ý nghĩa gì? Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Đáp án: “Điểm tựa” không phải là một thuật ngữ vật lý. Ý nghĩa: “Điểm tựa” là chỗ dựa tinh thần (ẩn dụ). Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Bài tập 3: Trong hóa học, thuật ngữ hỗn hợp được định nghĩa là “Nhiều chất trộn lẫn vào nhau mà không hóa hợp thành một chất khác, còn từ hỗn hợp hiểu theo nghĩa thông thường là “gồm nhiều thành phần trong đó mỗi thành phần vẫn không mất tính chất riêng của mình”. Cho biết trong hai câu sau đây, trường hợp nào là hỗn hợp được dùng như một thuật ngữ, trường hợp nào hỗn hợp được dùng như một từ thông thường. a/ Nước tự nhiên ở ao, hồ, sông, biển,…là một hỗn hợp. b/ Đó là một chương trình biểu diễn hỗn hợp nhiều tiết mục. Hãy đặt câu với từ hỗn hợp dùng theo nghĩa thông thường. Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Đáp án: Trường hợp (a) từ hỗn hợp được dùng như một thuật ngữ. Trường hợp (b) từ hỗn hợp được dùng như một từ thông thường. Đặt câu: Ngày nay, người ta sản xuất nhiều thức ăn hỗn hợp để chăn nuôi gia súc. Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Bài tập 4: Trong sinh học, cá voi, cá heo được xếp vào lớp thú, vì tuy những động vật này có xương sống, ở dưới nước, bơi bằng vây nhưng không thở bằng mang mà thở bằng phổi. Căn cứ vào cách xác định của sinh học, hãy định nghĩa thuật ngữ cá. Có gì khác nhau giữa nghĩa của thuật ngữ này với nghĩa của từ cá theo cách hiểu thông thường của người Việt (thể hiện qua cách gọi cá voi, cá heo)? Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Đáp án: Định nghĩa cá của sinh học: động vật có xương sống, ở dưới nước, bơi bằng vây, thở bằng mang. Theo cách hiểu thông thường của Việt (cá không nhất thiết phải thở bằng mang ví dụ: cá voi, cá heo, cá sấu,…) Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Bài tập 5: Trong thực tế khoa học, thuật ngữ thị trường (thị: chợ - yếu tố Hán Việt) chỉ nơi thường xuyên tiêu thụ hàng hóa, còn trong quang học (phân ngành vật lí nghiên cứu về ánh sáng và tương tác của ánh sáng với vật chất), thuật ngữ thị trường (thị: thấy – yếu tố Hán Việt) chỉ phần không gian mà mắt có thể quan sát được. Hiện tượng đồng âm này có vi phạm nguyên tắc một thuật ngữ - một khái niệm đã học ở phần Ghi nhớ không? Vì sao? Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ Tìm thuật ngữ trong đoạn phim khoa học sau: Đáp án: Phân tử, nhân bản, ánh sáng, mặt trời, môi trường, nước, hấp thụ, chất dinh dưỡng, trái đất, núi lửa, khí quyển. Tiết 29 – TiÕng ViÖt – THUẬT NGỮ