Bài giảng Tiết 19: Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghiã của từ

KIỂM TRA BÀI CŨ: Câu 1: Nghĩa của từ học tập được hiểu theo nghĩa nào trong các nghĩa sau? Nghe hoặc thấy người ta làm rồi làm theo, chứ không được ai trực tiếp dạy bảo. Tìm tòi, hỏi han để học tâp. Học và luyện tập để có hiểu biết, có kĩ năng. Sổ ghi học bạ và hạnh kiểm của học sinh. c Khoanh tròn vào ý đúng: Câu 2: Hèn nhát là không dũng cảm, thiếu can đảm, đáng khinh bỉ. Từ hèn nhát được giải thích theo cách nào? Trình bày khái niệm. Đưa ra từ trái nghĩa. Đưa ra từ đồng âm. b TiÕt 19: Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghi· cña tõ Cái gậy có một chân Biết giúp bà khỏi ngã Chiếc com-pa bố vẽ Có chân đứng, chân quay. Cái kiềng đun hàng ngày Ba chân xòe trong lửa. Chẳng bao giờ đi cả Là chiếc bàn bốn chân. Riêng cái võng Trường Sơn Không chân đi khắp nước. (Vũ Quần Phương). TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : NHỮNG CÁI CHÂN TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : Com pa C¸i gËy C¸i kiÒng C¸i bµn C¸i vâng Từ “chân” có một số nghĩa sau: (1) Bộ phận tiÕp xóc víi ®Êt cña ng­êi hay động vật dùng để đi đứng.(vd: đau chân, nhắm mắt đưa chân). (2) Bộ phận tiÕp xóc cña một số đồ vật, có tác dụng đỡ cho các bộ phận khác. (vd: chân bàn, chân giường, chân kiềng…). (3) Bộ phận g¾n liÒn víi ®Êt.(vd: chân tường, ch©n nói,…) TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : Nét chung: Là bộ phận tiếp xúc với đất => Từ chân là một từ nhiều nghĩa. 2. Khái niệm: TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : 2. Khái niệm: Nh÷ng tõ cã nhiÒu nghÜa : Mòi 1.Bé phËn cña c¬ thÓ ng­êi hoÆc vËt cã ®Ønh nhän (mòi ng­êi, mòi hæ) 2. Bé phËn phÝa tr­íc cña ph­¬ng tiÖn giao th«ng ®­êng thuû (mòi tµu mòi thuyÒn) 3. Bé phËn nhän s¾c cña vò khÝ (mòi dao, mòi sóng) Nét chung: Bộ phận phía trước, có đỉnh nhọn. Nh÷ng từ chỉ có một nghĩa : Xe máy: chỉ một loại xe có động cơ, chạy bằng xăng. Bót mùc : bót ph¶i b¬m mùc míi viÕt ®­îc. Đu đủ : loại cây thân thẳng, cuống lá dài, trái có màu vàng, ăn ngọt. Thợ xẻ : người làm nghề cưa gỗ. TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. Ví dô : 2. Khái niệm: x Tõ cã thÓ cã mét nghĩa hay nhiÒu nghÜa Xe đạp: Chỉ một loại xe phải đạp mới đi được. TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : 2. Khái niệm: Tõ cã thÓ cã mét nghĩa hay nhiÒu nghÜa Bµ giµ ®i chî cÇu §«ng Gieo mét quÎ bãi lÊy chång lîi ch¨ng ThÇy bãi gieo quÎ nãi r»ng Lîi th× cã lîi nh­ng r¨ng ch¼ng cßn Ví dụ: Tr¶ lêi Lîi 1: (h¸m lîi) C¸i cã Ých mµ con ng­¬× thu ®­îc nhiÒu h¬n nh÷ng g× mµ ng­êi ta ph¶i bá ra Lîi 2,3: (r¨ng lîi) PhÇn thÞt bao gi÷ xung quanh ch©n r¨ng Chú ý: Phân biệt giữa từ nhiều nghĩa và từ đồng âm. 1. Nghĩa gốc: lµ nghÜa xuÊt hiÖn tõ ®Çu lµm c¬ së h×nh thµnh nghÜa kh¸c TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : 2. Khái niệm: 3. Nhận xét: II/ HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ 2. Nghĩa chuyển: lµ nghÜa ®­¬c h×nh thµnh trªn c¬ së cña nghÜa gèc 1. Bé phËn tiÕp xóc víi ®Êt cña ng­êi hay ®éng vËt dông ®Ó đi ®øng.(vd: đau ch©n, nh¾m m¾t ®­a ch©n). §©y lµ nghÜa gèc 2. Bé phËn tiÕp xóc cña m«t sè ®å v©t, cã t¸c dông ®ì cho c¸c bé phËn kh¸c. (vd: ch©n bàn, ch©n gi­êng, ch©n kiÒng…). 3. Bé phËn g¾n liÒn víi ®Êt.(vd: ch©n t­êng, ch©n nói,ch©n r¨ng,…) §©y lµ nghÜa chuyÓn Em có nhận xét gì về mối liên hệ giữa các nghĩa của từ ? NGHĨA GỐC NGHĨA CHUYỂN 1. Nghĩa gốc: TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : 2. Khái niệm: 3. Nhận xét: II/ HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ 2. Nghĩa chuyển: VÝ dô : Mïa xu©n lµ TÕt trång c©y Lµm cho ®Êt n­íc cµng ngµy cµng xu©n Xu©n1 : ChØ mïa xu©n (nghÜa gèc) Xu©n2,3: ChØ sù t­¬i ®Ñp, trÎ trung (nghÜa chuyÓn) là hiện tượng thay đổi nghĩa của từ, tạo ra những từ nhiều nghĩa. * Trong câu, từ có thể được dùng với một nghĩa hoặc nhiều nghĩa. 3. Chuyển nghĩa: Câu 1: Trong bốn từ sau, từ nào là từ nhiều nghĩa? TRẮC NGHIỆM: Thước kẻ Lồng Đi bộ Hoa d Khoanh tròn vào ý đúng: Câu 2: Trong bốn từ sau, từ nào là từ một nghĩa? Mắt Cổ Củi Cầu c Câu 3: Trong bốn từ sau, từ nào là từ đồng âm? a. Ngựa tía b. Bò c. Y tá d. Quả b Câu 4: Nghĩa nào là nghĩa gốc của từ hoa trong các nghĩa sau? Chỉ một bộ phận của cây. Chỉ sự vật có hình dạng giống bông hoa. Chỉ vẻ đẹp duyên dáng. Chỉ giai đoạn đẹp nhất của đời người. a III. Luyện tập Bài tập 1: Ba từ chỉ bộ phận cơ thể người: Đầu: + Đau đầu, nhức đầu. + Đầu sông, đầu nhà, đầu đường. + Đầu bảng, đầu danh sách. Cổ : + Cổ cò, cổ kiêu ba ngấn. + Cổ chai, lọ. + So vai rụt cổ, rụt cổ rùa. + Nghển cổ ngóng trông. TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa 1. VÝ dô : 2. Khái niệm: 3. Nhận xét: II/ HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña 1. ChuyÓn nghĩa: 2. Nghĩa gèc: 3. NghÜa chuyÓn: Tay: + Vung tay, nắm tay + Tay ghế, tay vịn cầu thang. + Tay anh chị, tay súng, tay cày. Bài tập 2: Từ chỉ bộ phận cây cối chuyển nghĩa sang chỉ bộ phận cơ thể người. Lá: Lá phổi, lá lách Cánh : Cánh tay Bắp : Bắp tay Búp : Búp ngón tay Quả :Quả tim, quả thận Hoa : Hoa tay III/ LuyÖn t©p TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa VÝ dô 2. Khái niệm: 3. Nhận xét: II/ HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña 1. ChuyÓn nghĩa: 2. Nghĩa gèc: 3. NghÜa chuyÓn: Bài tập 3: a. Chỉ sự vật chuyển thành chỉ hành động: Hộp sơn → sơn cửa. Cái bào → bào gỗ. Cân muối → muối dưa. Cái quạt → quạt bếp. III. Luyện tập TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa VÝ dô 2. Khái niệm: 3. Nhận xét: II/ HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña 1. ChuyÓn nghĩa: 2. Nghĩa gèc: 3. NghÜa chuyÓn: b. Chỉ hành ®éng chuyÓn thành chỉ đơn vị: Đang bó lúa → 3 bó lúa. Đang cân bánh → 3 cân bánh. Đang nắm cơm → 3 nắm cơm. Bài tập 4 a. Tác giả nêu 2 nghĩa của từ “bụng”. Bé phËn c¬ thÓ ng­êi hoÆc ®éng vËt chøa d¹ dµy, ruét(®ãi bông, no bông,¨n cho ch¾c bông,con m¾t to h¬n c¸i bômg) (2) BiÓu t­îng ý nghÜa s©u kÝn, kh«ng béc lé ra ®èi víi ng­êi viÖc nãi chung (nghÜ bông,trong bông.bông mõng thÇn,bông b¶o d¹,®Þnh bông,®i guèc trong bông,sèng ®Ó bông chÕt mang ®i) b. ấm bụng: nghĩa (1). tốt bụng: nghĩa (2). bụng chân: PhÇn ph×nh to ë gi÷a mét sè sù vËt. TiÕt 19 : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ I/ Tõ nhiÒu nghÜa VÝ dô 2. Khái niệm: 3. Nhận xét: II/ HiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña 1. ChuyÓn nghĩa: 2. Nghĩa gèc: 3. NghÜa chuyÓn: III. Luyện tập DẶN DÒ: Học bài + làm bài tập còn lại. Viết đoạn văn khoảng 4-5 dòng trong đó có sử dụng ít nhất 1 từ nhiều nghĩa. - Soạn bài “Lời văn, đoạn văn tự sự”.