Bài giảng Tiết 18- Xưng hô trong hội thoại

Kiểm tra bài cũ: 1.Nguyên nhân của việc không tuân thủ các phương châm hội thoại? Nguyên nhân: + Người nói vô ý, vụng về, thiếu văn hoá trong giao tiếp. + Người nói phải ưu tiên cho một phương châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn. + Người nói muốn gây sự chú ý, để người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó. Kiểm tra bài cũ: 2. Trong lời nói của người bà có phương châm hội thoại nào không được tuân thủ? Tại sao? Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụiHàng xóm bốn bên trở về lầm lụiĐỡ đần bà dựng lại túp lều tranh Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh:“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố, Mày có viết thư chớ kể này, kể nọ,  Cứ bảo nhà vẫn được bình yên” (“Bếp lửa” – Bằng Việt)  TiÕt 18 *Xưng hô là một bộ phận trong lời nói: -Xưng : tự gọi mình là gì đó . -Hô : là gọi người nói chuyện với mình là gì đó. =>Biểu thị tính chất mối quan hệ trong giao tiếp Từ từ ngữ dùng để xưng hô trong tiếng Việt I. TÌM HIỂU BÀI 1. Từ ngữ xưng hô trong hội thoại: * a. Ví dụ: Câu hỏi thảo luận: *Nhóm 1: Hệ thống từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt được chia thành mấy ngôi? Cho ví dụ minh họa. *Nhóm 2: Từ ngữ xưng hô theo quan hệ xã hội được chia thành mấy nhóm chính? Cho ví dụ minh họa. *Nhóm 3: Từ ngữ xưng hô theo quan hệ tình cảm được chia thành mấy nhóm chính? Cho ví dụ minh họa. *Nhóm 4: Từ ngữ xưng hô theo vai được chia thành những nhóm nào? Cho ví dụ minh họa. tôi, ta , tớ... chúng tôi, chúng tớ... mày, mi.... chúng mày, bọn mi... nó, hắn... chúng nó, họ... Phân loại :Từ ngữ dùng để xưng hô trong tiếng Việt *Đại từ nhân xưng quen thuộc: Phân loại :Từ ngữ dùng để xưng hô trong tiếng Việt *Từ xưng hô theo quan hệ xã hội + Thân thuộc : + Chức vị : + Nghề nghiệp : Anh, chị, em, c«, d×, chó, b¸c .… Giám đốc, thủ trưởng, chủ tịch, bí thư Ca sĩ, nhà văn, nhà báo ,hoạ sĩ... Phân loại :Từ ngữ dùng để xưng hô trong tiếng Việt *Từ ngữ xưng hô theo quan hệ tình cảm : Mày – tao ; ông , bà- tôi... + Suồng sã : Mình,tớ - cậu, bạn , anh, chị - em... + Thân mật : + Trang trọng : Quý vị, quý ông , quý bà ... * Từ ngữ xưng hô thao Vai: Vai trªn, vai d­íi , ngang b»ng : ( §Þa vÞ,Tuæi t¸c, hä hµng..) tôi, ta , tớ... chúng tôi, chúng tớ... mày, mi.... chúng mày, bọn mi... nó, hắn... chúng nó, họ... Phân loại :Từ ngữ dùng để xưng hô trong tiếng Việt *Đại từ nhân xưng quen thuộc: *Từ xưng hô theo quan hệ xã hội +Thân thuộc : +Chức vị : +Nghề nghiệp : *Từ ngữ xưng hô theo quan hệ tình cảm : Anh, chị,, em ,c«, d×, chó, b¸c .… Giám đốc, thủ trưởng ,chủ tịch, bí thư … Ca sĩ, nhà văn, nhà báo ,hoạ sĩ... Mày – tao ; ông ,bà – tôi... +Suồng sã : Mình,tớ - cậu,bạn ,anh,chị - em... +Thân mật : +Trang trọng : Quý vị, quý ông , quý bà ... * Vai x­ng h«: Vai trªn , vai d­íi , ngang b»ng : ( §Þa vÞ,Tuæi t¸c, hä hµng..) a. Ví dụ: *Ngôi thứ nhất:Tôi, tao, tớ, mình, ta, chúng tôi, chúng tao ,chúng tớ, chúng mình I. TÌM HIỂU BÀI 1. Từ ngữ xưng hô trong hội thoại: * Ngôi thứ hai : mày, mi ,cậu, bọn mày, bọn mi, các cậu * Ngôi thứ ba: nó, hắn, ông ấy, chúng nó, bọn hắn, bọn họ. I. TÌM HIỂU BÀI 1. Từ ngữ xưng hô trong hội thoại: * a. Ví dụ: * b. Nhận xét: rất nhiều: xưng hô theo ngôi, vai, quan hệ xã hội, quan hệ tình cảm…  Hệ thống từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt rất phong phú, tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm Xác định ngôi của từ: “em” trong các trường hợp sau: a/ Anh em có nhà không? => Từ “em” gọi người nghe (ngôi thứ 2). b/ Anh em đi chơi với bạn rồi. => Từ “em” là người nói xưng (ngôi thứ nhất). c/ Em đã đi học chưa con? => Từ “em” gọi người được nói đến (ngôi thứ ba).  Danh từ khi dùng làm từ ngữ xưng hô có thể dùng ở cả ba ngôi. I we You You He, she, it they Từ xưng hô trong tiếng Anh Bài tập 1: Nhận xét từ xưng hô trong lời mời dự đám cưới “ Ngày mai chúng ta làm lễ thành hôn, mời thầy đến dự.” =>Sự nhầm lẫn khôi hài: Trong tiếng Việt có sự phân biệt giữa phương tiện xưng hô chỉ:ngôi gộp, ngôi trừ Chúng ta : Gồm người nói + người nghe =>Sửa : Chúng tôi,chúng em: Chỉ có người nói, không có người nghe  Ngôi gộp  Ngôi trừ - ChØ ng«i trõ : (ChØ mét nhãm Ýt nhÊt lµ hai ng­êi ) cã ng­êi nãi vµ kh«ng cã ng­êi nghe => chóng t«i, chóng em. - Nh÷ng tõ x­ng h« võa chØ ng«i gép võa chØ ng«i trõ => chóng m×nh. - Kh¸c víi tiÕng ViÖt nhiÒu ng«n ng÷ ch©u ©u kh«ng cã sù ph©n biÖt ®ã - tiÕng Anh We -> chóng t«i, chóng ta. Chó ý : X­ng h« tiÕng ViÖt v« cïng phong phó vµ tinh tÕ. - ChØ ng­êi nãi mét m×nh : Ta, tí, tao. - ChØ ng«i gép : ( mét nhãm ng­êi Ýt nhÊt lµ hai ng­êi) trong ®ã cã ng­êi nãi ng­êi nghe -> chóng ta. I. TÌM HIỂU BÀI 2. Việc sử dụng từ ngữ xưng hô trong hội thoại: * a. Ví dụ: 2 /sgk/38 a)DÕ Cho¾t nh×n t«i mµ r»ng : - Anh ®· nghÜ th­¬ng em nh­ thÕ th× hay lµ anh ®µo gióp cho em mét c¸i ng¸ch sang bªn nhµ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nµo ®Õn b¾t n¹t th× em ch¹y sang... Ch­a nghe hÕt c©u, t«i ®· hÕch r¨ng lªn, x× mét h¬i râ dµi. Råi, víi bé ®iÖu khinh khØnh, t«i m¾ng : - Høc ! Th«ng ng¸ch sang nhµ ta ? DÔ nghe nhØ ! Chó mµy h«i nh­ có mÌo thÕ nµy, ta nµo chÞu ®­îc. Th«i, im c¸i ®iÖu h¸t m­a dÇm sïi sôt Êy ®i. §µo tæ n«ng th× cho chÕt ! T«i vÒ, kh«ng mét chót bËn t©m. - Anh ®· nghÜ th­¬ng em nh­ thÕ th× hay lµ anh ®µo gióp cho em mét c¸i ng¸ch sang bªn nhµ anh, phßng khi t¾t löa tèi ®Ìn cã ®øa nµo ®Õn b¾t n¹t th× em ch¹y sang... -Høc ! Th«ng ng¸ch sang nhµ ta ? DÔ nghe nhØ ! Chó mµy h«i nh­ có mÌo thÕ nµy, ta nµo chÞu ®­îc. Th«i, im c¸i ®iÖu h¸t m­a dÇm sïi sôt Êy ®i. §µo tæ n«ng th× cho chÕt ! §äc ®o¹n a. T×m c¸c l­ît lêi cña Cho¾t, cña MÌn ! L­ît lêi cña Cho¾t: L­ît lêi cña MÌn: Từ xưng hô + L­ît lêi : Cho¾t nãi víi MÌn Tõ x­ng h« Em Anh quan hÖ d­íi (yÕu) trªn (m¹nh) +L­ît lêi : MÌn nãi víi Cho¾t Tõ x­ng h« Ta Chó mµy  quan hÖ trªn (m¹nh) d­íi (yÕu) b) Cho¾t kh«ng dËy ®­îc n÷a, n»m thoi thãp. ThÊy thÕ, t«i hèt ho¶ng quú xuèng, n©ng ®Çu Cho¾t lªn mµ than r»ng:  - Nµo t«i ®©u biÕt c¬ sù l¹i ra n«ng nçi nµy ! T«i hèi l¾m! T«i hèi hËn l¾m. Anh mµ chÕt lµ chØ t¹i c¸i téi ng«ng cuång d¹i dét cña t«i. T«i biÕt lµm thÕ nµo b©y giê? T«i kh«ng ngê DÕ Cho¾t nãi víi t«i mét c©u nh­ thÕ nµy: - Th«i, t«i èm yÕu qu¸ råi, chÕt còng ®­îc. Nh­ng tr­íc khi nh¾m m¾t, t«i khuyªn anh : ë ®êi mµ cã thãi hung h¨ng bËy b¹, cã ãc mµ kh«ng biÕt nghÜ, sím muén råi còng mang v¹ vµo m×nh ®Êy. §äc ®o¹n b. X¸c ®Þnh c¸c l­ît lêi cña MÌn, cña Cho¾t ! Lượt lời của Mèn: - Nµo t«i ®©u biÕt c¬ sù l¹i ra n«ng nçi nµy ! T«i hèi l¾m! T«i hèi hËn l¾m. Anh mµ chÕt lµ chØ t¹i c¸i téi ng«ng cuång d¹i dét cña t«i. T«i biÕt lµm thÕ nµo b©y giê?  Lượt lời của choắt: - Th«i, t«i èm yÕu qu¸ råi, chÕt còng ®­îc. Nh­ng tr­íc khi nh¾m m¾t, t«i khuyªn anh : ë ®êi mµ cã thãi hung h¨ng bËy b¹, cã ãc mµ kh«ng biÕt nghÜ, sím muén råi còng mang v¹ vµo m×nh ®Êy. Từ xưng hô + L­ît lêi : Mèn nãi víi Choắt Tõ x­ng h« Tôi Anh quan hÖ: ngang bằng +L­ît lêi : Choắt nãi víi Mèn Tõ x­ng h« Tôi Anh quan hÖ: ngang bằng I. TÌM HIỂU BÀI 2. Việc sử sụng từ ngữ xưng hô trong hội thoại: * a. Ví dụ: *b. Nhận xét: * a.Từ xưng hô thay đổi vì đặc điểm tình huống giao tiếp khác nhau Vd b: Bố vợ tương lai mời con rể uống nước. Khách đáp lại: Cám ơn! Tôi vừa uống nước xong. Cám ơn! Con vừa uống nước xong. Cám ơn! Bản thân vừa uống nước xong. 2. Việc sử dụng từ ngữ xưng hô Cần chú ý điều gì khi xưng hô trong giao tiếp? I. TÌM HIỂU BÀI 2. Việc sử sụng từ ngữ xưng hô trong hội thoại: * a. Ví dụ: *b. Nhận xét: *a.Từ xưng hô thay đổi vì đặc điểm tình huống giao tiếp khác nhau * b.Khi sử dụng từ ngữ xung hô cần căn cứ vào đối tượng giao tiếp để xưng hô cho thích hợp. I. TÌM HIỂU BÀI 2. Việc sử sụng từ ngữ xưng hô trong hội thoại: * a. Ví dụ: *b. Nhận xét: → Khi sử dụng từ ngữ xung hô cần căn cứ vào đối tượng và các đặc điểm khác của tình huống giao tiếp để xưng hô cho thích hợp. * 3.Ghi nhớ: sgk/39 II. LUYỆN TẬP: *Nhóm 1: Bài tập 3:sgk/40 *Nhóm 2: Bài tập 4:sgk/40 *Nhóm 3: Bài tập 5:sgk/40 *Nhóm 4: Bài tập 6:sgk/40,41 II. Luyện tập: Bài tập 3:sgk/40 _ Chú bé gọi người sinh ra mình bằng mẹ là bình thường _ Chú bé xưng hô với sứ giả là “ta”- “ông” là khác thường Mang màu sắc của truyền thuyết (thánh thần và người phàm trần) BT 4/ sgk / 40 :Phân tích cách dùng từ xưng hô và thái độ của người nói *Vị tướng : xưng “con” – hô (gọi) “thầy”  Kính trọng, biết ơn thầy *Thầy: Gọi vị tướng là “ngài”  Tôn trọng cương vị hiện tại của vị tướng Cả hai người đều thể hiện cách đối nhân xử thế thấu tình đạt lí Phương châm xưng khiêm, hô tôn BT 5/sgk/40 :Phân tích cách dùng từ xưng hô của Bác Hồ : Đọc bản “Tuyên ngôn Độc lập” đến nửa chừng,Bác dừng lại và bỗng hỏi: -Tôi nói , đồng bào nghe rõ không? Một triệu con người cùng đáp ,tiếng vang như sấm: -Co...o... ó...! Từ giây phút đó ,Bác cùng với cả biển người đã hoà làm một (Những năm tháng không thể nào quên) “Tôi” – “đồng bào” :Tạo cho người nghe cảm giác gần gũi thân thiết ,không có khoảng cách , đánh dấu bước ngoặt trong quan hệ giữa lãnh tụ và nhân dân =>thể hiện quan hệ dân chủ trong chế độ mới. Bài tập 5: Trước CMT8, bọn thực dân xưng là “quan lớn” và gọi dân là “bọn khố rách áo ôm”; vua xưng là “trẫm” và gọi quan lại là “khanh”, gọi nhân dân dân là “bách tính” hoặc “con dân” Thể hiện sự ngăn cách và miệt thị dân nghèo Cách xưng hô của Bác Hồ gần gũi, thân mật và thể hiện một sự thay đổi về chất trong mối quan hệ giữa lãnh tựu với nhân dân. Bµi 6 - SGK – 41: §äc ®o¹n v¨n sau : ... ChÞ DËu x¸m mÆt, véi vµng ®Æt con xuèng ®Êt, ch¹y ®Õn ®ì lÊy tay h¾n :- Ch¸u van «ng, nhµ ch¸u võa míi tØnh ®­îc mét lóc, «ng tha cho !- Tha nµy ! Tha nµy !Võa nãi h¾n võa bÞch lu«n vµo ngùc chÞ DËu mÊy bÞch råi l¹i sÊn ®Õn ®Ó trãi anh DËu.H×nh nh­ tøc qu¸ kh«ng thÓ chÞu ®­îc, chÞ DËu liÒu m¹ng cù l¹i :- Chång t«i ®au èm, «ng kh«ng ®­îc phÐp hµnh h¹ ! Cai lÖ t¸t vµo mÆt chÞ mét c¸i ®¸nh bèp, råi h¾n cø nh¶y vµo c¹nh anh DËu.ChÞ nghiÕn hai hµm r¨ng :- Mµy trãi ngay chång bµ ®i, bµ cho mµy xem ! a)T×m c¸c tõ ng÷ x­ng h« trong ®o¹n trÝch trªn? c)H·y cho biÕt vai x· héi gi÷a ng­êi nãi víi ng­êi nghe. Vµ th¸i ®é cña ng­êi nãi ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c tõ x­ng h« ®ã? ... ChÞ DËu x¸m mÆt, véi vµng ®Æt con xuèng ®Êt, ch¹y ®Õn ®ì lÊy tay h¾n :- Ch¸u van «ng, nhµ ch¸u võa míi tØnh ®­îc mét lóc, «ng tha cho !- Tha nµy ! Tha nµy !Võa nãi h¾n võa bÞch lu«n vµo ngùc chÞ DËu mÊy bÞch råi l¹i sÊn ®Õn ®Ó trãi anh DËu.H×nh nh­ tøc qu¸ kh«ng thÓ chÞu ®­îc, chÞ DËu liÒu m¹ng cù l¹i :- Chång t«i ®au èm, «ng kh«ng ®­îc phÐp hµnh h¹ ! Cai lÖ t¸t vµo mÆt chÞ mét c¸i ®¸nh bèp, råi h¾n cø nh¶y vµo c¹nh anh DËu.ChÞ nghiÕn hai hµm r¨ng :- Mµy trãi ngay chång bµ ®i, bµ cho mµy xem ! LÇn 2: T«i ¤ng Quan hÖ ngang b»ng Th¸i ®é tøc giËn, ®Êu lý §èi t­îng giao tiÕp: ChÞ DËu - Cai LÖ Th¸I ®é c¨m giËn,ph¶n øng ®¸nh l¹i LÇn 3: Bµ mµy Quan hÖ trªn d­íi LÇn 1: Ch¸u ¤ng Quan hÖ d­íi trªn Th¸I ®é sî h·i, van xin d. Qua sù thay ®æi cña c¸c tõ ng÷ x­ng h« ®ã em thÊy tÝnh c¸ch cña chÞ DËu ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo? A.ChÞ DËu lµ mét ng­êi nhót nh¸t ,yÕu ®uèi. B.ChÞ DËu lµ mét ng­êi phô n÷ chanh chua ®¸o ®Ó. C. ChÞ DËu lµ mét ng­êi cã b¶n lÜnh vµ cã søc sèng m¹nh mÏ. BÀI TẬP LÀM THÊM NhËn xÐt c¸ch x­ng h« cña t¸c gi¶ trong 2 c©u th¬ sau: “Con ë MiÒn Nam ra th¨m l¨ng B¸c. §· thÊy trong s­¬ng hµng tre b¸t ng¸t” + Học bài , làm BT 2. + Viết đoạn văn hội thoại (5->7 câu) nội dung tự chọn. Phân tích cách sử dụng từ xưng hô trong đó . + Chuẩn bị bài :Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp