Bài giảng tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra phía nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. ( Lặng lẽ Sa Pa, Nguyễn Thành Long) Nội dung thông báo: Anh rất tiếc vì không còn nhiều thời gian để chuyện trò. Nội dung thông báo: Cô gái quên khăn mùi soa.  Nghĩa hàm ý  Nghĩa tường minh Ghi nhớ - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. Bài tập nhanh: 1, Trong các trường hợp sau, trường hợp nào dùng hàm ý, trường hợp nào không dùng? a, A: Cậu đang làm gì vậy? B: Tớ đang làm bài tập Toán. b, A: Tối qua tớ trông thấy cậu đi chơi với Hùng phải không? B: Tớ nghĩ, hình như bạn thích ăn ốc lắm thì phải.  Không dùng hàm ý  Dùng hàm ý Bài tập nhanh: 2, Cho tình huống sau: Một người bạn mời em đến dự sinh nhật vào tối nay nhưng em lại không muốn đi. Em hãy từ chối lời mời của bạn bằng 2 cách: Cách 1: Dùng câu nói có nghĩa tường minh, Cách 2: Dùng câu nói có sử dụng hàm ý. - Cách 1: Tối nay tớ không đi được đâu. - Cách 2: Tối nay tớ phải ở nhà để học bài, mai có bài kiểm tra môn Sử rồi. - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. Bài tập 1 /sgk.75. Đọc đoạn trích sau: Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên. Cô gái bối rối vì ngượng. a, Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy? b, Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc khăn mùi soa? Bài tập 2 /sgk.75. Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. Bài tập 3 /sgk.76. Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung hàm ý: Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “ Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: Cơm chín rồi! Anh cũng không quay lại. a, - Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? … - Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to: - Hà, nắng gớm, về nào… - Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo. (đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác) Bài tập 4 sgk.76: Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao? b. - Này, thầy nó ạ. Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì. - Thầy nó ngủ rồi à? - Gì? Ông lão khẽ nhúc nhích. - Tôi thấy người ta đồn… Ông lão gắt lên: - Biết rồi! Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt. (Câu nói dở dang) BT bổ sung: ( Hoạt động nhóm) Đọc những dòng thơ sau: “Con ơi tuy thô sơ da thịt Lên đường Không bao giờ nhỏ bé được Nghe con.” (“Nói với con” – Y Phương) - Chỉ ra những từ mang hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý? Những từ mang hàm ý. ...thô sơ da thịt Lên đường Không bao giờ nhỏ bé được  Hàm ý: Người cha muốn con tự hào với những truyền thống tốt đẹp của quê hương và phát huy những truyền thống ấy để tự tin, vững bước trên đường đời. Luật chơi 3 1 2 4 5  Có 5 ngôi sao, đằng sau mỗi ngôi sao là một yêu cầu.* Nếu trả lời đúng sẽ được hoa điểm tốt và được quyền chỉ định người mở ngôi sao tiếp theo. * Nếu trả lời sai thì các bạn khác giành quyền trả lời (bằng cách giơ tay nhanh).  * Nếu chọn được ngôi sao may mắn sẽ không phải trả lời câu hỏi mà vẫn được điểm tốt và được quyền chỉ định người mở ngôi sao tiếp theo.  Luật chơi Ngôi sao may mắn Chúc mừng bạn! Bạn đã tìm được ngôi sao may mắn. Cho biết hàm ý của những câu sau: Bây giờ mới 11 giờ thôi. - Bây giờ đã 11 giờ rồi. Đáp án Đáp án: - Bây giờ mới 11 giờ thôi. (còn sớm, cứ từ từ) - Bây giờ đã 11 giờ rồi. (muộn rồi, nhanh lên) Trống vào lớp đã 10 phút, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giáo nhìn đồng hồ nói:… ? Em hãy diễn đạt ý của thầy bằng hai câu. Một câu có nghĩa tường minh, một câu có hàm ý. Đáp án Nghĩa tường minh: Em đi muộn 10 phút rồi đấy. Hàm ý: Em không có đồng hồ à? Đáp án: Tìm một câu có hàm ý từ chối cho lời đề nghị sau: Ngày mai đi học, qua đèo tớ đi với nhé. Đáp án Xe đạp của tớ bị hỏng mấy ngày nay rồi. (Không thể đèo cậu được) Đáp án: Là lớp trưởng, khi thấy lớp học có rác bẩn, em sẽ nhắc nhở các bạn trong lớp như thế nào? Hãy sử dụng một câu có chứa hàm ý để nhắc nhở các bạn. Đáp án Hôm nay, ai trực nhật ấy nhỉ? Đáp án: Bài tập về nhà: - Đọc kĩ bài trong SGK - Thuộc ghi nhớ. - Luyện tập để phân biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý. Bài mới Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ - Đọc kĩ bài “Khát vọng hòa nhập, dâng hiến cho đời” - Trả lời các câu hỏi hướng dẫn tìm hiểu bài trong SGK.78