Bài giảng Tiết 114: Liệt kê

Nhiệt liệt chào mừng quý thầy cô giáo đã về dự tiết học ngày hôm nay ! Em hãy kể tên các biện pháp tu từ đã học trong chương trình Ngữ văn lớp 6 và ở học kỳ I lớp 7 ? Các biện pháp tu từ đã học: so sánh, nhân hoá, ẩn dụ, hoán dụ, chơi chữ, điệp ngữ . . . Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quảnbút, tăm bông trông mà thích mắt. [...] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lắm [...]. (Sống chết mặc bay – Phạm Duy Tốn) * Kết luận: Liệt kê là sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng tình cảm. ChØ ra phÐp liÖt kª trong c©u v¨n sau vµ cho biÕt phÐp liÖt kª ®ã nh»m miªu t¶ ®iÒu g×? Nh¹c c«ng dïng c¸c ngãn ®µn trau chuèt nh­ ngãn nhÊn, mæ, vç, v¶, ngãn bÊm, day, chíp, bóng, ngãn phi, ngãn r·i. * §¸p ¸n: - PhÐp liÖt kª: Ngãn nhÊn, mæ, vç, v¶, ngãn bÊm, day, chíp, bóng, ngãn phi, ngãn r·i. - T¸c dông: Miªu t¶ tµi nghÖ ch¬i ®µn cña nh¹c c«ng víi nh÷ng ngãn ®µn hÕt søc phong phó. ? * L­u ý: - Khi nãi viÕt, gÆp nh÷ng sù vËt, sù viÖc, ho¹t ®éng, tÝnh chÊt,… cïng lo¹i ng­êi ta th­êng dïng phÐp liÖt kª. Cã khi lµ sù liÖt kª b×nh th­êng. VÝ dô: Hµ, HuÖ, Lan cïng thi ®ua häc tËp tèt, lao ®éng tèt. - Khi ng­êi nãi, ng­êi viÕt cã ý thøc sö dông liÖt kª ®Ó g©y mét Ên t­îng s©u s¾c kÝch thÝch trÝ t­ëng t­îng cho ng­êi ®äc, ng­êi nghe th× liÖt kª trë thµnh phÐp tu tõ. VÝ dô: Bëi thÕ, nã gÇy h¬n, nã cßm h¬n, nã ®Ðt l¹i. (Nam Cao) - §Ó ®¹t hiÖu qu¶ tu tõ cao, ng­êi ta cã thÓ thªm mét sè trî tõ nhÊn m¹nh trong phÐp liÖt kª. VÝ dô: MÑ t«i ®i chî mua ®ñ thø: nµo rau, nµo ®Ëu, nµo thÞt, nµo c¸, nµo t­¬ng, nµo cµ… T×m nh÷ng c©u v¨n, c©u th¬ trong ®ã có sö dông phÐp liÖt kª? a. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập. b. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy. Xét về cấu tạo có thể phân biệt: + Kiểu liệt kê không theo từng cặp. + Kiểu liệt kê theo từng cặp. a. Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng. (Thép Mới) Mai, vầu, trúc, nứa, tre mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng. LiÖt kª kh«ng t¨ng tiÕn Cã thÓ ®¶o ®­îc Cùng từ loại (danh từ) - Cùng chức năng ngữ pháp (chủ ngữ) - Ý nghĩa không thay đổi b. Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia. (Phạm Văn Đồng) Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự trưởng thành và hình thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là làng xóm, họ hàng, gia đình và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia. (Phạm Văn Đồng) LiÖt kª t¨ng tiÕn Kh«ng thÓ ®¶o ®­îc Vì các yếu tố liệt kê được sắp xếp theo mức độ tăng tiến về nghĩa a. Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non mọc thẳng. (Thép Mới) b.Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia. (Phạm Văn Đồng) Kết luận: Xét theo ý nghĩa có thể phân biệt kiểu liệt kê tăng tiến với kiểu liệt kê không tăng tiến LIỆT KÊ XÉT VỀ CẤU TẠO XÉT VỀ Ý NGHĨA LIỆT KÊ THEO CẶP LIỆT KÊ KHÔNG THEO CẶP LIỆT KÊ TĂNG TIẾN LIỆT KÊ KHÔNG TĂNG TIẾN Xét theo cấu tạo: 1. Liệt kê không theo từng cặp: Các bộ phận liệt kê không sắp xếp theo cặp mà cứ lần lượt nối tiếp nhau xuất hiện để diễn tả sự vật, sự việc. 2. Liệt kê theo từng cặp: Các bộ phận liệt kê được sắp xếp theo từng cặp, giữa chúng thường có quan hệ từ đẳng lập: và, với, hay, hoặc...; Ý hoặc tương phản hoặc bổ sung cho nhau. Xét theo ý nghĩa: 1. Liệt kê không tăng tiến: Các bộ phận liệt kê được sắp xếp không theo trình tự tăng dần ý nghĩa, trình tự này dễ dàng thay đổi. 2. Liệt kê tăng tiến: Các bộ phận liệt kê được sắp xếp theo trình tự tăng dần ý nghĩa nào đó, trình tự này không dễ dàng thay đổi. * Lưu ý: - Trong kiểu liệt kê theo từng cặp,người ta thường dùng quan hệ từ đẳng lập như: và, với, hay…những sự vật, hiện tượng, hành động, trạng thái, tính chất…trong từng cặp liệt kê thường tương phản hay có nét nghĩa bổ sung cho nhau - Khi sử dụng phép liệt kê tăng tiến cần sắp xếp các thành tố sao cho đúng trình tự tăng dần theo tiêu chí được chọn lựa Khi liệt kê về người, cần chú trọng đến tôn ti, tuổi tác, thân sơ, nội ngoại… Bài tập 1:  Trong bài “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta”, để chứng minh cho luận điểm: “Yêu nước là một truyền thống quý báu của ta”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sử dụng phép liệt kê nêu ra nhiều dẫn chứng sinh động, giàu sức thuyết phục. (?) Hãy chỉ ra những phép liệt kê ấy? - Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại - Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước. => Kiểu liệt kê tăng tiến sắp xếp theo trình tự thời gian: Lòng tự hào về những trang sử vẻ vang qua những tấm gương anh hùng dân tộc. => Liệt kê theo cặp: Sự đồng tâm nhất trí của mọi tầng lớp nhân dân Việt Nam đứng lên đánh Pháp. Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung. Từ các cụ già tóc bạc đến các cháu nhi đồng trẻ thơ …yêu nước. b. X¸c ®Þnh kiÓu liÖt kª cña phÐp liÖt kª trong ®o¹n th¬ sau ? TØnh l¹i em ¬i, qua råi c¬n ¸c méngEm ®· sèng l¹i råi, em ®· sèng!Kh«ng giÕt ®­îc em, ng­êi con g¸i anh hïng! ( Tè H÷u ) §¸p ¸n : - XÐt vÒ cÊu t¹o : LiÖt kª kh«ng theo cÆp. - XÐt vÒ ý nghÜa: LiÖt kª t¨ng tiÕn.=>Miªu t¶ sù tra tÊn d· man cña kÎ thï. §iÖn giËt, dïi ®©m, dao c¾t, löa nung Bµi tËp 2: Bài tập 3: Thảo luận nhóm (4 phút) Đặt câu có sử dụng phép liệt kê ? Nhóm 1: Tả một số hoạt động trên sân trường em trong giờ ra chơi ? Nhóm 2 : Nói lên những cảm xúc của em về hình tượng nhà cách mạng Phan Bội Châu. Sơ đồ bài học Liệt kê Khái niệm Liệt kê là sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại. Phân loại Xét theo ý nghĩa Xét theo cấu tạo Liệt kê theo từng cặp Liệt kê không theo từng cặp Liệt kê theo từng cặp Liệt kê không tăng tiến Tác dụng Để diễn tả được đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng, tình cảm. H­íng dÉn vÒ nhµ Häc thuéc hai phÇn ghi nhí. Lµm bµi tËp 2(a), bµi 3(b,c) SGK. ViÕt mét ®o¹n v¨n cã sö dông phÐp liÖt kª, chØ ra kiÓu liÖt kª. ChuÈn bÞ bµi tiÕp theo