Bài giảng Phú sông Bạch Đằng

Sinh viên : Nguyễn Hải Châu Lớp : K2- 07 Ngành : Văn học Phú sông Bạch Đằng (Bạch Đằng giang phú - Trương Hán Siêu) I. Tiểu dẫn II. Đọc hiểu III. Tổng kết (phần Ghi nhớ SGK) IV. Luyện tập 1. Tác giả 2. Tác phẩm 3. Bố cục : 3 phần : - “Khách có kẻ… luống còn lưu” (21 câu đầu) - “Bên sông bô lão… lệ chan” (33 câu tiếp) - “Rồi vừa đi vừa ca rằng ... đức cao” (10 câu cuối) Cảm xúc của khách trước sông Bạch Đằng : - “Khách” : một tâm hồn phóng khoáng, ham hiểu biết. - Các địa danh : “Nguyên”, “Tương”, “Vũ Huyệt”, “Cửu Giang”, “Ngũ Hồ”… mang tính ước lệ. - Tâm trạng lâng lâng của người ngắm cảnh trước nét hùng vĩ, thơ mộng của sông nước Bạch Đằng và sự lặng buồn khi nghĩ đến cảnh cũ, người xưa : “Sông chìm … giờ lâu”. 2. Lời kể của các bô lão về chiến tích trên sông Bạch Đằng : - “Bô lão” : người dân địa phương, chứng nhân của lịch sử. - Các cụm từ chỉ thời gian, các hình ảnh miêu tả trận đánh ở thế giằng co quyết liệt hiện lên rõ nét qua giọng hồi tưởng trang nghiêm của các bô lão. - So sánh với trận Xích Bích, Hợp Phì thể hiện lòng tự hào, kết quả là giặc bị thất bại nhục nhã. 3. Lời bình luận về trận thắng Bạch Đằng : - Các bô lão bình luận về chiến công : chúng ta thắng vì ba yếu tố : Thiên - Địa – Nhân, trong đó quan trọng nhất là yếu tố con người (“đại vương coi thế giặc nhàn”). - Khách cũng nối tiếp ca ngợi chiến công, đức độ của con người Đại Việt : “hai vị thánh quân” : hai vua nhà Trần. - Trương Hỏn Siờu (chữ Hỏn: 張漢超；?-1354) tờn tự là Thăng Phủ, hiệu Đụn Tẩu, quờ tại làng Phỳc Thành, huyện Yờn Ninh (sau đổi thành Gia Khỏnh), lộ Trường Yờn (nay là xó Phỳc Am, huyện Yờn Khỏnh, tỉnh Ninh Bỡnh), xuất thõn là mụn khỏch của Trần Hưng Đạo, tớnh tỡnh cương nghị, học vấn uyờn thõm, tham dự cuộc khỏng chiến chống quõn Nguyờn lần thứ hai và thứ ba. - Năm 1308, ụng được vua Trần Anh Tụng bổ Hàn lõm học sĩ. Đời Trần Minh Tụng giữ chức Hành khiển. Sang đời Trần Hiến Tụng năm 1339 làm mụn hạ hữu ty lang trung, đến đời Trần Dụ Tụng năm 1342 đổi sang tả ty lang trung kiờm Kinh lược sứ ở Lạng Giang, rồi thăng tả giỏn nghị đại phu năm 1345 và năm 1351 làm tham tri chớnh sự. Năm Quý Tỵ 1353, ụng lónh quõn Thần sỏch ra trấn nhậm ở Húa Chõu, giữ đất này yờn ổn. Thỏng 11 năm sau, ụng cỏo bệnh xin về nghỉ, nhưng về chưa đến kinh sư thỡ ụng mất. Sau khi ụng mất, vua cho truy tặng hàm thỏi bảo, năm 1363 truy tặng thỏi phú và được thờ ở Văn miếu quốc gia (từ năm 1372), ngang với cỏc bậc hiền triết đời xưa. - Trương Hỏn Siờu là người cú học vấn sõu rộng, giàu lũng yờu nước, được cỏc vua đời Trần tụn quý như bậc thầy. Thời trẻ, ụng bài (phản đối) Phật, nhưng vua khụng trỏch, cũn bổ ụng làm quản tự cho một ngụi chựa lớn. ễng cú bài Bạch Đằng Giang phỳ được truyền tụng và soạn Linh tế thập ký (bài ký thỏp Linh Tế) Quang nghiờm tự bi văn (bài văn bia chựa Quang Nghiờm). ễng và Nguyễn Trung Ngạn hợp soạn bộ Hoàng triều đại điển và Hỡnh thư. Hiện tại cũn lưu được 3 bài văn 4 bài thơ. Bài Bạch Đằng giang phỳ của ụng được truyền tụng và bài thơ về nỳi Dục Thỳy được khắc bờn sườn nỳi, hóy cũn bỳt tớch. Ông cũng sáng tác các bài thơ như : Cúc hoa vịnh, Dục Thuý sơn khắc thạch. Trương hán siêu Tuy nhiờn, cuộc đời ụng khụng phải là khụng cú tỡ vết. Năm 1326, khi là hành khiển ụng núi trong triều rằng hỡnh quan Phạm Ngộ và Lờ Duy ăn hối lộ. Vua Minh Tụng cho điều tra. ễng núi kớn với người khỏc: "Tụi làm việc ở chớnh phủ, được chỳa thượng tin dựng, cho nờn mới núi thế, biết đõu lại cú chuyện tra xột này!". Vua nghe vậy núi: "Hành khiển là quan ở sảnh, Thẩm hỡnh là quan ở viện, ta đều tớn nhiệm cả. Sao lại làm ta tin quan sảnh mà ngờ quan viện?". Đến khi tra hỏi, ụng đuối lý phải phạt 300 quan tiền. ễng nổi tiếng thời bấy giờ, nhưng Tụng chớnh đại khanh Lờ Cư Nhõn từng coi ụng là chõn đỏ cầu nhà quờ, vỡ người làng quờ đỏ cầu phần nhiều khụng trỳng, để vớ với Trương Hỏn Siờu lo liệu cụng việc phần nhiều khụng thỏa đỏng. Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư (ĐVSKTT), ụng khinh bỉ người cựng hàng, khụng giao du với họ, chỉ chơi thõn với bọn hoạn quan Phạm Nghiờu Tư, gặp quan thầy thuốc thỡ thế nào cũng đựa bợt núi cười, đều là những kẻ khụng đồng điệu với ụng. Đến khi coi đất Lạng Giang thỡ gả con gỏi cho tự trưởng đất ấy là Nựng Ích Vấn, khi coi chựa Huỳnh Lõm thỡ gả con gỏi cho tam bảo nụ Nguyễn Chế, đều vỡ mộ sự giàu cú của họ cả. Vỡ thế ĐVSKTT mới viết rằng: “...Trương Hỏn Siờu là ụng quan văn học, vượt hẳn mọi người, tuy cứng cỏi, chớnh trực nhưng lại chơi với kẻ khụng đỏng chơi, gả con gỏi cho người khụng đỏng gả....” Ngụ Sĩ Liờn cũn viết trong ĐVSKTT: “Nghệ hoàng ban cho Hỏn Siờu được tũng tự ở Văn Miếu vỡ ụng ta hay bài xớch dị đoan chăng? Hỡnh như vậy. Nhưng xột ra ụng ta là người cậy tài, kiờu ngạo. Thời Minh Tụng, Hỏn Siờu làm hành khiển, khinh bỉ người cựng hàng, đến nỗi vu cho Phạm Ngộ, Lờ Duy nhận hối lộ. Khi đuối lý bị phạt, cũn núi với người khỏc: "Đó được chỳa thượng tin dựng, đõu ngờ cú chuyện xột hỏi lại", thỡ thực là bằng chứng của thúi kiờu ngạo, keo bẩn đấy”. Khổng Tử núi: "Dẫu tài giỏi đến như Chu Cụng mà kiờu ngạo và keo bẩn thỡ những gỡ cũn lại cũng chẳng ra sao!". Khỏch hữu: Quải hón mạn chi phong phàm, Thập hạo đóng chi hải nguyệt. Triều kiết huyền hề Nguyờn Tương, Mộ u thỏm hề Vũ Huyệt. Cửu Giang Ngũ Hồ, Tam Ngụ Bỏch Việt. Nhõn tớch sở chớ, Mi bất kinh duyệt, Hung thụn Võn Mộng giả sổ bỏch, Nhi tứ phương trỏng chớ do khuyết như dó. Nói cử tiếp hề trung lưu, tũng Tử Trường chi viễn du. Thiệp Đại Than khẩu, tố Đụng Triều đầu, để Bạch Đằng giang, thị phiếm thị phự. Tiếp kỡnh ba ư vụ tế, trỏm diờu vĩ chi tương mõu. Thủy thiờn nhất sắc, phong cảnh tam thu. Chử địch ngạn lụ, sắt sắt sưu sưu. Chiết kớch trầm giang, khụ cốt doanh khõu. Thảm nhiờn bất lạc, trữ lập ngưng mõu. Niệm hào kiệt chi dĩ vóng, thỏn tụng tớch chi khụng lưu. Giang biờn phụ lóo vị ngó hà cầu? Hoặc phũ lờ trượng, hoặc trạo cụ chu, Tiếp dư nhi ngụn viết: Thử trọng hưng nhị thỏnh cầm ễ Mó Nhi chi chiến địa, dữ tớch thỡ Ngụ chủ phỏ Lưu Hoằng Thỏo chi cố chõu dó. Đương kỡ: Trục lụ thiờn lý, tinh kỡ ỷ ni. Tỡ hưu lục quõn, binh nhận phong khởi, thư hựng vị quyết, nam bắc đối lũy. Nhật nguyệt hụn hề vụ quang, thiờn địa lẫm hề tướng hủy. Bỉ tất liệt chi thế cương, Lưu Cung chi kế quỷ. Tự vị đầu tiờn, khả tảo nam kỉ. Kớ nhi : Hoàng thiờn trợ thuận, hung đồ phi mi. Mạnh Đức Xớch Bớch chi sư, đàm tiếu phi hụi. Phục Kiờn Hợp Phỡ chi trận, tu du tống tử. Chớ kim giang lưu, chung bất tuyết sỉ. Tỏi tạo chi cụng, thiờn cổ xưng mĩ. Tuy nhiờn: Tự hữu vũ trụ, cố hữu giang sơn. Tớn thiờn tiệm chi thiết hiểm, lại nhõn kiệt dĩ điện an. Mạnh Tõn chi hội, sư vương nhược Ló. Duy thủy chi chiến, quốc sĩ như Hàn. Duy thử giang nhi đại tiệp, do đại vương chi tặc nhàn. Anh phong khả tưởng, khẩu bi bất san. Hoài cổ nhõn hề vẫn thế, Lõm giang lưu hề hậu nhan. Hành thả ca viết: "đại giang hề cổn cổn, hồng đào cự lóng hề triều tụng vụ tận. Nhõn nhõn hề văn danh, phỉ nhõn hề cõu mẫn.“ Khỏch tũng nhi canh ca viết: "nhị thỏnh hề thựy minh, tựu thử giang hề tẩy giỏp binh. Hồ trần bất cảm động hề, thiờn cổ thăng bỡnh.“ Tớn tri: Bất tại quan hà chi hiểm hề, duy tại ý đức chi mạc kinh. Phiên âm chữ Hán : Bạch Đằng giang phú Một vài hình ảnh về sông Bạch Đằng Sụng Bạch Đằng do Sụng Giỏ và Sụng Đỏ Bạc hợp lại mà thành ở khu vực bến đũ An Hưng( Huyện Yờn Hưng) sang Đoan Lễ (huyện Thuỷ Nguyờn), người xưa gọi là họng sụng. Sụng Bạch Đằng đổ ra biển bằng hai cửa. Dũng chớnh Đổ ra biển bằng cửa Nam Triệu dài khoảng 20km. Hai chi lưu là sụng Tranh và sụng Rỳt ( cũn gọi là Sụng Nam) đổ ra biển bằng cửa Lạch Huyện dài khoảng 18km. Một vài hình ảnh về sông Bạch Đằng Sụng Bạch Đằng cũn cú tờn gọi là sụng Võn Cừ, Sụng Rừng, tờn gọi của dũng sụng cú lẽ xuất phỏt từ đặc điểm Sụng Bạch Đằng là con sụng lớn. Đoạn họng sụng xưa kia từ Đoan Lễ huyện Thuỷ Nguyờn đến Làng Rừng huyện Yờn Hưng rộng tới 7km. Hưng Đạo Đại Vương  Tờn chính của ụng là Trõ̀n Quụ́c Tuṍn. Theo Ngọc phả Đình Đờ̀n Cụng xã Điờ̀n Cụng, ễng sinh ngày mụ̀ng 10 tháng 12 năm Mọ̃u Tý 1228 nguyờn quán ở làng Tức Mặc, huyợ̀n Mỹ Lụ̣c, tỉnh Nam Định. ễng là con của Anh Sinh Vương Trõ̀n Liờ̃u và Bà Nguyợ̀t, là em của Vũ Thành Vương Trõ̀n Doãn và là anh của Thiờn Cảm Hoàng Họ̃u vợ vua Trõ̀n Thỏnh Tụng. Vài nột về trận Bạch Đằng (9/4/1288) Trong trận này, 8 vạn thuỷ quõn và 400 thuyền chiến của địch đó bị ta tiờu diệt. Nghệ thuật quõn sự của quõn dõn thời Trần là phối hợp chặt chẽ giữa quõn đội nhà vua (chủ lực) và dõn binh địa phương. Trong tỏc chiến đó sử dụng hỡnh thức phục kớch để tiờu diệt địch. Về chiến lược, chiến thuật: chọn đạo quõn thuỷ của địch làm đối tượng tiến cụng, tiờu diệt trước và chủ yếu; đú là một quyết tõm rất chớnh xỏc vỡ so với đạo bộ binh chủ lực, thỡ số lượng đạo quõn thủy ớt hơn, khụng giỏi chiến đấu bằng và phải tốn nhiều cụng sức xõy dựng. Quóng sụng Bạch Đằng, nơi được chọn làm địa điểm tỏc chiến là một khu vực hiểm yếu cú đủ những điều kiện cần thiết, đỏp ứng được yờu cầu bố trớ một trận mai phục trờn sụng với quy mụ lớn. Tuy vậy, muốn khai thỏc triệt để những điều kiện thuận lợi trờn, cũn cần phải cú một nghệ thuật tỏc chiến rất cao, như tỡm cỏch cụ lập hoàn toàn đạo quõn thuỷ của ụ Mó Nhi với đạo bộ binh chủ lực của Thoỏt Hoan, tỏch rời đạo kỵ binh đi yểm hộ và dần dần điều động đạo quõn thuỷ này từng bước lọt vào đỳng trận địa mai phục, theo đỳng thời gian đó được xỏc định. Bởi vậy, đạo thuỷ quõn địch dự đụng tới 8 vạn tờn, được đề phũng rất cẩn mật, nhưng vẫn gặp nhiều bất ngờ, lỳng tỳng buộc phải bị động đối phú từ đầu đến cuối, và kết qủa là bị tiờu diệt hoàn toàn. Chiến thắng Bạch Đằng cũn là kết quả của sự phối hợp tỏc chiến cú hiệu quả cao giữa thuỷ quõn và bộ binh, giữa quõn chủ lực với cỏc đội dõn binh, giữa cỏc lực lượng tham chiến về thời gian và khụng gian.Thế là trong vũng ba mươi nǎm, quõn dõn ta đó ba lần đỏnh thắng giặc Nguyờn Mụng, đội quõn xõm lược mạnh nhất và hung hón nhất của thời đú, bảo vệ quyền độc lập tự chủ của đất nước.Sức mạnh để làm nờn chiến thắng là khối đoàn kết toàn dõn như Trần Hưng Đạo đó núi, đú là ''vua tụi đồng lũng, anh em hoà thuận, nước nhà chung sức". Chớnh nhờ khối đoàn kết đú mà một cuộc chiến tranh nhõn dõn, ''cả nước đỏnh giặc ", "trǎm họ là binh", mới cú thể thực hiện. Và sau cựng, nguyờn nhõn sõu xa hơn của chiến thắng là sự ổn định kinh tế - xó hội thời Trần, được tạo ra từ đường lối “lấy dõn làm gốc". Núi đến những chiến cụng chống xõm lược thời Trần, chỳng ta khụng thể khụng nhớ tới cõu núi tuyệt vời của Trần Hưng đạo: ''Khoan thư sức dõn làm kế sõu rễ bền gốc, đú là thượng sỏch giữ nước''.  Phõn tớch bài “Bạch Đằng Giang Phỳ” của Trương Hỏn Siờu Nhận xột về tỏc phẩm Bạch Đằng giang phỳ của Trương Hỏn Siờu , SGV Văn học 10 tập I, cú viết:Giỏ trị của bài phỳ là ở chỗ khụng chỉ làm sống dậy hào khớ chiến thắng của trận Bạch Đằng mà cũn làm sỏng lờn những chõn lý muụn đời của dõn tộc.  Anh ( chị ) hóy làm sỏng tỏ ý kiến trờn. Một số bài tập Chiếu mờ trong sương khúi, trập trựng sau nỳi đồi. Từng đoàn quõn hiờn ngang cất bước theo gút chõn nhau đến sa trường. Mặt trũi soi búng nước, vầng trăng treo ỏnh gươm. ễi bao nhiờu những hy sinh cho hụm nay những anh hựng. Kỡa những cọc nhọn vẫn vươn mỡnh trong súng nước. Và búng mẹ già đứng bờn thềm chờ quõn đến. Mặt nước hào hựng đó in hỡnh bao chiến sĩ. Cầm giỏo vượt ngàn chống quõn thự vỡ đất nước.  Bạch Đằng Giang - nơi chụn xỏc bao quõn thự Bạch Đằng Giang - nơi ghi dấu bao anh hựng Bạch Đằng Giang!----- Hịch truyền vang sụng nỳi, người người dưới búng cờ. Thề cựng nhau sỏt cỏnh dõng hiến xương mỏu cho quờ hương mói thanh bỡnh. Bập bựng nghe tiếng trống, và rền vang tiếng chiờng. Bao nhiờu năm đó trụi qua, nhưng õm thanh vẫn vang vọng. Kỡa những cọc nhọn vẫn vươn mỡnh trong súng nước. Và búng mẹ già đứng bờn thềm chờ quõn đến. Mặt nước hào hựng đó in hỡnh bao chiến sĩ. Cầm giỏo vượt ngàn chống quõn thự vỡ đất nước. Bạch Đằng Giang - nơi chụn xỏc bao quõn thự Bạch Đằng Giang - nơi ghi dấu bao anh hựng Bạch Đằng Giang! Hội nghị Diờn Hồng những nắm tay, dũng mỏu hào hựng của nỳi sụng. Từ những cụ già đến những bộ thơ : Nờn hũa hay nờn chiến ? Nờn hũa hay nờn chiến ??? Chiến!!!.. Chiến!!!.. Chiến!!!.. Sỏt Thỏt!!! Bạch Đằng Giang - nơi chụn xỏc bao quõn thự Bạch Đằng Giang - nơi ghi dấu bao anh hựng Bạch Đằng Giang! Bài hát : Bạch Đằng giang (nhóm Da vàng)