Bài giảng Ngữ văn- Tiết 95: Hành động nói

* Đặc điểm hình thức : có từ phủ định: không,chưa, chẳng, ch¼ng ph¶i lµ... * Chức năng: + Thông báo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó (phủ định miêu tả). + Phản bác một ý kiến, một nhận định (phủ định bác bỏ). Nêu đặc điểm hình thức và chức năng của câu phủ định? Cho ví dụ. KIỂM TRA BÀI CŨ: KIEÅM TRA BAØI CUÕ Ñieàn töø phuû ñònh thích hôïp vaøo choã troáng trong caâu sau: “Toâi noùi maõi maø noù… nghe.” A. khoâng phaûi nghe B. chaúng phaûi C. ñaâu coù phaûi D. ñaâu coù Ñaùp aùn ñuùng: D Ngữ văn- Tiết 95 I- Hành động nói là gì? Tiết 95. Hµnh ®éng nãi 1. Ví dụ: ☺Xem đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe có tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói : - Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu. Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân. ☺Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: 1.Em hãy xác định lời nói của Lí Thông trong đoạn trích trên? 2.Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy? 3. Theo em Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó? 4.Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì? 5.Nếu hiểu hành động là những việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao? Suy nghĩ và trả lời những câu hỏi sau: _ (1) Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. (2) Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. (3) Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. (4) Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu. Lý Thông tìm cách đuổi Thạch Sanh đi để cướp công của Thạch Sanh Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe có tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói : - Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu. Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân. 1. Ví dụ: Lời nói Mục đích Có Hành động nói _ (1) Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. (2) Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. (3) Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. (4) Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu. Đẩy Thạch Sanh đi để mình hưởng lợi Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định. I- Hành động nói là gì? Tiết 96. Hµnh ®éng nãi 2. Nhận xét: Bài tập tình huống A hỏi B: - Mấy giờ rồi ? B có thể ứng xử như sau: (1) B im lặng không trả lời. (2) B nói: Xin lỗi, tôi không biết. (3) B nói: 3 giờ rồi. Bài tập tình huống A hỏi B: - Mấy giờ rồi ? B có thể ứng xử như sau: Câu trả lời của B thỏa mãn được việc cung cấp thông tin cần thiết cho A. (1) B im lặng không trả lời. B có cộng tác nhưng B không nắm được nội dung thông tin để trả lời theo nội dung đòi hỏi của A. B không cộng tác với A. Có thể B đang mải theo đuổi chuyện riêng của mình và không nghe thấy lời A hỏi. Hoặc có thể B nghe thấy lời A nhưng không muốn trả lời. (2) B nói: Xin lỗi, tôi không biết. (3) B nói: 3 giờ rồi. => Hành động nói => Hỏi => Chú ý: Khi thực hiện hành động nói có thể đạt được mục đích nói mà cũng có thể không. Vậy theo em hành động nói có thể đạt được hiệu quả giao tiếp hay không lệ thuộc vào điều gì? Lệ thuộc vào người nghe có chịu cộng tác với người nói hay không. Vốn hiểu biết và khả năng suy đoán của người nghe có đủ để tiếp nhận lời nói của người nói hay không? I- Hành động nói là gì? II-Một số kiểu hành động nói thường gặp: 1.Ví dụ: 2.Nhận xét: 1.Ví dụ: Câu hỏi thảo luận ? Xác định mục đích trong mỗi câu nói của Lí Thông ? Trình bày Đe dọa Điều khiển Hứa hẹn - VD2: Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động. Ví dụ 2: Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc. (...) Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc: - U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!... ( Ngô Tất Tố, Tắt đèn) Hỏi Báo tin Hỏi Hỏi Bộc lộ cảm xúc 2. Nhận xét:: (1).¤ng l·o ¬i. (2)Ông sinh phúc thả tôi trở về biển khơi. ((3)Tôi sẽ xin đền ơn ông, ông muốn gì cũng được. Lời của cá vàng Hành động Mục đích Câu 1 Câu 2 Câu 3 Bộc lộ cảm xúc Điều khiển Hứa hẹn A- Chủ nhật đến nhà mình chơi nhé? C- Thôi, cậu cố gắng đi, tụi mình chờ đấy! B- Mình còn xem có bận gì không đã B- Thôi được, mình hứa là mình sẽ đến. trình bày (B nói, A,C nghe) hỏi (rủ rê…) (A nói, B,C nghe) hứa hẹn) Điều khiển (đề nghị, (C nói, A,B nghe) 1 2 3 4 (B nói, A,C nghe) Câu cầu khiến → hành động điều khiển. Câu cảm thán →hành động bộc lộ cảm xúc. Câu nghi vấn →hành động hỏi. Câu trần thuật →hành động trình bày. Thảo luận nhóm 1 phút? Theo em tương ứng với mỗi kiểu câu đã học người ta thường dùng để thực hiện hành động nói gì? NGỮ VĂN 8Bài 23,Tiết 95: HÀNH ĐỘNG NÓI I. Hành động nói là gì? II. Một số kiểu hành động nói thường gặp. 1. Ví dụ: 2. Nhận xét: Người ta dựa theo mục đích nói của hành động nói mà đặt tên cho nó.Những kiểu hành động nói thường gặp là hỏi, trình bày,( báo tin, kể, tả,nêu ý kiến,dự đoán,…),điều khiển( cầu khiến,đe dọa,thách thức,…),hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc. Bài tập 1 III*Luyện tập: Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích nói của hành động nói thể hiện ở một số câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung. III- Luyện tập: Bài 1 (trang 63) “Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình,đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ,thác mệnh Hốt Tất Liệt mà đòi ngọc lụa,để thỏa lòng tham không cùng,giả hiệu Vân Nam Vương mà thu bạc vàng ,để vét của kho có hạn.” “Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo,không có ăn thì ta cho cơm;quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy ta cho thuyền, đi bộ ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết,lúc ở nhà nhàn hạ thì cùng nhau vui cười.” khích lệ lòng căm thù giặc… “Huấn luyện quân sĩ, tập dượt cung tên khiến cho người người giỏi như Bàng Mông,nhà nhà đều là Hậu Nghệ;có thể bêu được đầu Hốt Tất Liệt ở cửa khuyết,làm rữa thịt Vân Nam Vương ở Cảo Nhai.” khích lệ lòng trung quân ái quốc… khích lệ tinh thần học tập,rèn luyện… Khích lệ tinh thần học tập “Binh thư yếu lược”… và lòng yêu nước của các tướng sĩ. MỤC ĐÍCH CỦA HÀNH ĐỘNG NÓI trình bày (kể) trình bày (tả) điều khiển 2. Bài tập 2/ 63Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong đoạn trích sau: a. Tiếng chó sủa vang các xóm. Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang: Bác trai đã khá rồi chứ ? Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm. Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn. Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì. Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy ! Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn. ( Ngô Tất Tố - Tắt đèn ) Bài tập 2 a/ Hỏi Trình bày. Điều khiển - Trình bày Hứa hẹn- Trình bày (bộc lộ cảm xúc). Điều khiển (1) Bác trai đã khá rồi chứ ? (2) Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm. (3) Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. (4) Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn. (5) Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì. - (6) Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy ! => Hỏi => trình bày => Điều khiển (khuyên bảo ) => Trình bày (dự đoán tình hình ) => Trình bày. => Điều khiển ( thúc giục, khuyên bảo ) Bài tập 2 b/ Trình bày Hứa hẹn Bài tập 2 c/ Báo tin (trình bày) Hỏi Trình bày Bộc lộ cảm xúc- Trình bày Hỏi 3. Bài tập 3/64 Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ “hứa”. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy? Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ. Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – (1)Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? (2) Anh hứa đi. (3)Anh xin hứa. Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe. (Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê) Hành động nói Mục đích - Anh phải hứa với em… - Anh hứa đi. -Anh xin hứa Điều khiển (ra lệnh) Điều khiển (ra lệnh) Hứa hẹn Bài tập 3 Không phải câu có từ “hứa” bao giờ cũng thực hiện hành động hứa hẹn. Hµnh ®éng høa chØ ®ư­îc thùc hiÖn khi ngư­êi nãi c©u høa ®ã ph¶i thuéc ng«i thø nhÊt. *Xác định kiểu hành động nói trong cuộc đối thoại sau? Lan: -Cô giáo nhắc cả lớp mình chiều nay đi lao động Hoa:- Mấy giờ? Lan: -2 giờ . → Báo tin (trình bày) → Hỏi → Thông báo (trình bày) Bài tập bổ sung : * Viết một đoạn văn ngắn (chủ đề tự chọn) trong đó có sử dụng các kiểu hành động nói vừa học. Công việc về nhà: Nắm được hành động nói và các kiểu hành động nói. Làm các bài tập. Chuẩn bị phần tiếp theo: “Trả bài Tập làm văn số 5” soạn bài : “Nước Đại Việt ta” (Nguyễn Trãi)