Bài giảng Ngữ văn: tiết 64 đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự

 Khi khắc họa nhân vật trong văn bản tự sự người ta thường quan sát trên những phương diện: ngoại hình, hành động, cử chỉ ngôn ngữ….từ đó có thể hình dung được đặc điểm nhân vật. Thực tế cho thấy ngôn ngữ nhân vật là một trong những yếu tố khắc họa đặc điểm nhân vật tạo nên những dấu ấn đậm nét. Ngữ văn: tiết 64 đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự I.Tìm hiểu yếu tố đối thoại, độc thoại và độc -thoại nội tâm trong văn bản tự sự- 1. Đối thoại. Đọc đoạn trích sau: Có người hỏi: -Sao bảo làng chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?... -ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy!Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to: -Hà, nắng gớm, về nào…Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo. Ông nghe rõ cái giọng chua lanh lảnh của người đàn bà cho con bú: -Cha mẹ tiên sư nhà chúng nó! đói khổ ăn cắp ăn chộm bắt được người ta còn thương. Cái giống Việt gian bán nước thì cứ cho mỗi đứa một nhát!Ông Hai cúi gằm mặt xuống mà đi. Ông thoáng nghĩđến mụ chủ nhà.Về đến nhà, ông Hia nằm vật ra giường, mấy đứa trẻ hôm nay thấy bố hôm nay có vẻ hơi khác, len lét đưa nhau ra đầu nhà chơi sậm chơi sụi với nhau.Nhìn lũ con, tủi thân, nước mắt ông lão cứ giàn ra. Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư? Khốn nạn, bằng ấy tuổi đầu..Ông lão nắm chặt hai tay mà rít lên:-Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này. (Kim Lân-Làng) ?Trong 3 câu đầu của đoạn trích ai nói với ai? Tham gia câu chuyện có ít nhất mấy người? ?Dấu hiệu nào cho các em thấy đó là cuộc trò chuyện trao đổi qua lại? -Có ít nhất 2 người phụ nữ tản cư đang nói chuyện với nhau. -Có 2 lượt lời thoại qua lại: nội dung đều hướng về người giao tiếp, có 2 gạch đầu dòng ở từng lời thoại. ?Những lời thoại đó người ta gọi là đối thoại, vậy đối thoại là gì? -Là hình thức đối đáp, trò chuyện giữa 2 hoặc nhiều người. Trong văn bản tự sự, đối thoại được thể hiện bằng các gạch đầu dòng ở đầu lời trao và lời đáp. Học làm người Một anh học trò ở nhà thầy đã 3 năm mà chưa thấy anh đọc sách, thầy Tăng Tử ngạc nhiên lắm. Một hôm thầy gọi trò đến hỏi: -Ngươi đến nhà ta thụ giáo, mà ta chẳng thấy ngươi đọc sách bao giờ? Nghe thầy nói người học trò lễ phép thưa: -Thưa thầy con vẫn đọc đấy ạ. Tìm những lời đối thoại trong câu chuyện trên? -Ngươi đến nhà ta thụ giáo, mà ta chẳng thấy ngươi đọc sách bao giờ? -Thưa thầy con vẫn đọc đấy ạ. Điều kiện để đối thoại diễn ra: -Phải có hoàn cảnh giao tiếp. -Phải có sự hiện diện của người tham gia giao tiếp(2 người trở lên). -Giữa 2 người phải có nhu cầu trao đổi thông tin. 2. Độc thoại. Câu “Hà, nắng gớm, về nào….’’ Ông Hai nói với ai? Đây có phải là câu đối thoại không? Vì sao? -Không phải là lời đối thoại: +Không hướng tới một đối tượng cụ thể nào cả(nói giữa trời) +Không liên quan gì đến chủ đề mà 2 người đàn bà tản cư đang nói. Sau câu nói đó cũng chẳng có ai đáp lại. +Nói bâng quơ để thoát lui. Trong đoạn trích còn có những câu kiểu như vậy không? Về hình thức trong đoạn văn các lời thoại của ông Hai có gì giống và khác với những lời đối thoại trên? “Chúng bay ăn miếng cơm hay miếng gì vào mồm mà đi làm cái giống Việt gian bán nước để nhục nhã thế này’’ Giống: đều có gạch đầu dòng. Khác: người nói không hướng tới một ai(bâng quơ) Đó người ta gọi là độc thoại. ?Vậy độc thoại là gì? -Là lời của một người nào đó nói với chính mình hoặc nói với một ai đó trong tưởng tượng. Trong văn bản tự sự khi người độc thoại nói thành lời thì phía trước câu nói có gạch đầu dòng. Điều kiện để có lời độc thoại: -Phải có hoàn cảnh giao tiếp để nhân vật có nhu cầu bộc lộ nội tâm. -Không cần có sự hiện diện của người tham giao giao tiếp với nhân vật, hoặc nếu có người tham gia giao tiếp thì lời độc thoại đó không hướng vào ai. 3. độc thoại nội tâm ?Những câu : chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư?Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư?khốn nạn bằng ấy tuổi đầu…ai hỏi ai? -Ông Hai hỏi chính mình. Về hình thức em thấy lời độc thoại nội tâm có gì khác so với những lời đối thoại, độc thoại trước đó? Vì sao? -Không có gạch đầu dòng. -Những câu hỏi này không phát ra thành tiếng mà chỉ âm thầm diễn ra trong suy nghĩ, tình cảm của ông Hai. -Thể hiện tâm trạng dằn vặt đau đớn của ông Hai trong những phút giây nghe tin làng chợ Dầu của ông theo giặc. Đó là những câu độc thoại nội tâm. ?Vậy độc thoại nội tâm là gì? +Là lời độc thoại nhưng không được nói ra thành lời và không có gạch đầu dòng ở những lời thoại. Đọc bài tập sau: Đêm nay mẹ không ngủ được. Ngày mai là ngày khai trường lớp Một của con. Mẹ sẽ đưa con đến trường, cầm tay con dắt qua cánh cổng, rồi buông tay mà nói: “Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra’’ (Cổng trường mở ra-Lí Lan) Xác định lời độc thoại, và cho biết đó là lời độc thoại hay độc thoại nội tâm? Độc thoại nội tâm: “Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra’’ “Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra’’ “Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ư?Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư? Khốn nạn bằng ấy tuổi đầu… ?Em có nhận xét gì về kết cấu ngữ pháp của những lời độc thoại nội tâm? -Thường là những cấu trúc cú pháp phức tạp hơn so với lời đối thoại: câu văn dài, cấu trúc nhiều tầng bậc, các kiểu câu đan xen nhau…  Các hình thức diễn đạt trên có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện diễn biến của câu truyện và thái độ của những người tản cư trong buổi trưa ông Hai gặp họ? Đặc biệt chúng đã giúp nhà văn thể hiện thành công những diễn biến tâm lí của nhân vật ông Hai như thế nào? Các hình thức đối thoại tạo cho câu chuyện có không khí như cuộc sống thật, thể hiện thái độ căm giận của những người tản cư đối với dân làng chợ Dầu, tạo tình huống để đi sâo vào nội tâm nhân vật. Những hình thức độc thoại , độc thoại nội tâm đã giúp cho nhà văn khắc họa được sâu sắc tâm trạng dằn vặt, đau đớn khi nghe tin làng chợ Dầu-cái làng mà ông luôn lấy làm tự hào và hãnh diện của ông theo giặc, làm cho câu chuyện sinh động hơn. Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm có gì giống và khác nhau? *Đối thoại, độc thoại: -Giống nhau:+Là những phát ngôn.. +Thường có gạch đầu dòng ở những lượt thoại. -Khác nhau: Độc thoại không hướng về chủ đề giao tiếp, không hướng về một ai… +Độc thoại nội tâm diễn ra trong suy nghĩ của nhân vật và không phát ra thành lời.. +Đối thoại hướng về chủ đề giao tiếp. II. Luyện tập. Bài tập 1: Phân tích tác dụng của hình thức đối thoại trong đoạn trích(SGK). Có mấy lời trao(lời của bà Hai)? Có bao nhiêu lời đáp? Có 3 lời trao(lời của bà Hai). Chỉ có 2 lời đáp(lời của ông Hai). -Này, thầy nó ạ. (ông không đáp lại) -Thầy nó ngủ rồi à? (Gì-ông Hai đáp) -Tôi thấy người ta đồn….(ông Hai gắt lên “Biết rồi’’) -Tác dụng: tái hiện lại cuộc đối thoại này tác giả đã làm nổi bật được tâm trạng chán chường, buồn bã, đau khổ và thất vọng của ông Hai trong cái đêm nghe tin làng mình theo giặc. Chúc các em mạnh khỏe học giỏi!