Bài giảng ngữ văn: Tiết 61- Thuyết minh về một thể loại văn học

KiÓm tra bµi cò C©u hái: Em hãy nêu bố cục của bài văn thuyết minh? Tr¶ lêi: - MB: giới thiệu đối tượng thuyết minh -TB: trình bày cấu tạo, đặc điểm, lợi ích của đối tượng. -Bày tỏ thái độ đối với đối tượng. - ThÓ lo¹i v¨n häc lµ : Mét kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ mét d¹ng thøc cña t¸c phÈm v¨n häc, ®­îc h×nh thµnh vµ tån t¹i t­¬ng ®èi æn ®Þnh qua lÞch sö, thÓ hiÖn gièng nhau vÒ c¸ch thøc tæ chøc t¸c phÈm. - ThuyÕt minh vÒ mét thÓ lo¹i v¨n häc lµ: Lµm râ cho ng­êi ®äc, ng­êi nghe vÒ ®Æc tr­ng mét thÓ lo¹i v¨n häc cô thÓ nµo ®ã trªn c¸c ph­¬ng diÖn: Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, chøc n¨ng nghÖ thuËt... – TiÕt 61. §Ò bµi : ThuyÕt minh ®Æc ®iÓm cña thÓ th¬ thÊt ng«n b¸t có T×m hiÓu ®Ò - ThÓ lo¹i : ThuyÕt minh vÒ mét thÓ lo¹i VH - §èi t­îng thuyÕt minh : ThÓ th¬ thÊt ng«n b¸t có - Néi dung thuyÕt minh : §Æc ®iÓm cña th¬ TNBC - Ph­¬ng ph¸p TM : Nªu ®Þnh nghÜa, nªu vÝ dô, dïng sè liÖu – TiÕt 61. B T B T B B T T T B T T B B T T B B T T B B T B B B T T B T T T B B T T T B T T B B T B T B T T B B B B T B B T B T B T B B T T T B T T B B T T B B T T B B T B B B T T B B T T B B T T B B T T B B T T T B T T B B B B T B B T Đ N – TiÕt 61. Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c B B T T T B T T B B B T B B T T T B T T B B 4 1 2 4 6 3 2 5 6 7 8 B T C¸c tiÕng 2,4,6 cña c¸c cÆp c©u : 1-2, 3-4,5-6, 7-8 lu«n tr¸i ng­îc nhau vÒ thanh ®iÖu §èi §èi §èi §èi – TiÕt 61. B B T T T B T T B B B T B B T T T B T T B B 2 4 6 B T Trùng thanh điệu Niêm Các tiếng 2,4,6 của câu 1-8, 2-3, 4 -5, 6 -7 trùng nhau về thanh điệu §Ëp ®¸ ë C«n L«n 1 2 3 5 4 6 7 8 – TiÕt 61. Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c VÉn lµ hµo kiÖt, vÉn phong l­u, Ch¹y mái ch©n th× h·y ë tï. §· kh¸ch kh«ng nhµ trong bèn biÓn, L¹i ng­êi cã téi gi÷a n¨m ch©u. Bña tay «m chÆt bå kinh tÕ, Më miÖng c­êi tan cuéc o¸n thï. Th©n Êy vÉn cßn, cßn sù nghiÖp, Bao nhiªu nguy hiÓm sî g× ®©u. 4 - 3 3 - 4 4 - 3 4 - 3 2 – 2 - 3 2 – 2 - 3 4 - 3 4 - 3 §Ò Thùc LuËn KÕt B2 – TiÕt 61. §Ëp ®¸ ë C«n L«n Lµm trai ®øng gi÷a ®Êt C«n L«n, Lõng lÉy lµm cho lë nói non. X¸ch bóa ®¸nh tan n¨m b¶y ®èng, Ra tay ®Ëp bÓ mÊy tr¨m hßn. Th¸ng ngµy bao qu¶n th©n sµnh sái, M­a n¾ng cµng bÒn d¹ s¾t son. Nh÷ng kÎ v¸ trêi khi lì b­íc, Gian nan chi kÓ viÖc con con ! 2 – 2 - 3 2 – 2 - 3 4 - 3 4 - 3 2 – 2 - 3 2 – 2 - 3 2 – 2 - 3 2 – 2 - 3 §Ò Thùc LuËn KÕt B¶ng 1) Mở bài: 2) Th©n bµi 3) kết bài: Nªu mét ®Þnh nghÜa chung vÒ thÓ th¬ TNBC. Sè c©u, sè tiÕng : mçi bµi gåm 8 c©u, mçi c©u cã 7 tiÕng Quy luËt b»ng tr¾c cña thÓ th¬ : C¸c tiÕng 2,4,6 cña c¸c cÆp c©u (1-2), (3-4), (5-6), (7-8) lu«n tr¸i nhau vÒ thanh ®iÖu  “§èi”. C¸c tiÕng 2,4,6 cña c¸c cÆp c©u (1-8), (2-3),(4-5),(6-7) lu«n trïng nhau vÒ thanh ®iÖu  “Niªm” - C¸ch gieo vÇn : VÇn ®­îc gieo ë tiÕng thø 7 cña c¸c c©u 1,2,4,6,8. C¸ch ng¾t nhÞp ë mçi dßng : 4-3, 2-2-3, 3-4. - Bè côc gåm 4 phÇn: 2 c©u ®Ò, 2c©u thùc, 2 c©u luËn, 2 c©u kÕt * LÊy VD tõ 2 bµi th¬ ®· quan s¸t ®Ó lµm s¸ng tá tõng ®Æc ®iÓm cña thÓ th¬. b) ­u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña thÓ th¬ ­u ®iÓm : Mang vÎ ®Ñp hµi hoµ, c©n ®èi, nh¹c ®iÖu trÇm bæng, ng¾n gän, hµm sóc. Nh­îc ®iÓm : Gß bã c«ng thøc, khu«n mÉu nªn cßn nhiÒu rµng buéc, kh«ng ®­îc tù do. - Kh¼ng ®Þnh vai trß cña thÓ th¬ trong nÒn VH d©n téc, nªu c¶m nghÜ cña m×nh vÒ thÓ th¬. §Æc ®iÓm thÓ th¬ : Ghi nhớ: Muốn thuyết minh đặc điểm của thể loại văn học ( thể thơ hay văn bản cụ thể ) trước hết phải quan sát nhận xét, sau đó khái quát thành những đặc điểm. Khi nêu các đặc điểm cần lựa chọn những đặc diểm tiêu biểu quan trọng và có những ví dụ cụ thể để làm sáng tỏ đặc điểm ấy. B¶ng – TiÕt 61. ThuyÕt minh vÒ thÓ lo¹i v¨n häc Quan s¸t NhËn xÐt Kh¸i qu¸t thµnh ®Æc ®iÓm ( cho vÝ dô minh ho¹) B¶ng – TiÕt 61. Bµi tËp : H·y thuyÕt minh ®Æc ®iÓm chÝnh cña truyÖn ng¾n trªn c¬ së c¸c truyÖn ng¾n ®· häc : “T«i ®i häc”, “L·o H¹c”, “ChiÕc l¸ cuèi cïng” * T×m hiÓu ®Ò - ThÓ lo¹i : ThuyÕt minh vÒ mét thÓ lo¹i VH - §èi t­îng thuyÕt minh : TruyÖn ng¾n - ND cÇn thuyÕt minh : C¸c ®Æc ®iÓm chÝnh cña truyÖn ng¾n - Ph­¬ng ph¸p thuyÕt minh : Nªu ®Þnh nghÜa, gi¶i thÝch ; nªu vÝ dô ; ph©n lo¹i, ph©n tÝch ; so s¸nh * LËp dµn ý Më bµi : Nªu ®Þnh nghÜa vÒ truyÖn ng¾n Th©n bài : Dung l­îng : sè trang viÕt Ýt, Sù kiÖn vµ nh©n vËt : Ýt nh©n vËt vµ sù kiÖn, th­êng chØ lµ vµi ba nh©n vËt vµ mét sè sù kiÖn . +TruyÖn ng¾n T«i ®i häc: ghi l¹i mét biÕn cè quan träng trong cuéc ®êi nh©n vËt t«i. +TruyÖn ChiÕc l¸ cuèi cïng: Gi«n-xi bÞ èm nÆng chê chÕt cô B¬-men lÆng lÏ vÏ "chiÕc l¸ cuèi cïng" trong mét ®ªm m­a tuyÕt ®Ó cøu sèng c« g¸i vµ cô ®· ra ®i. +TruyÖn ng¾n L·o H¹c: Ghi l¹i m¶nh ®êi cuèi cïng cña ng­êi n«ng d©n giµ nghÌo khæ nh­ng tù träng vµ trong s¹ch. Cèt truyÖn : DiÔn ra trong mét kho¶ng thêi gian vµ kh«ng gian hÑp. ChØ chän mét thêi ®o¹n, kho¶nh kh¾c nµo ®ã cña nh©n vËt ®Ó tr×nh bµy - TruyÖn T«i ®i häc: thu l¹i trong mét buæi tùu tr­êng ®Çu tiªn cña nh©n vËt t«i tõ nhµ ®Õn tr­êng, s©n tr­êng líp häc. - TruyÖn ChiÕc l¸ cuèi cïng: Trong nh÷ng ngµy Gi«n-xi èm ë c¨n phßng nhá cã chiÕc cöa sæ tr«ng ra c©y th­êng xu©n. - TruyÖn L·o H¹c: Kho¶nh kh¾c cuèi ®êi cña nh©n vËt tõ nhµ sang nhµ «ng Gi¸o KÕt cÊu : Nh÷ng sù viÖc th­êng lµ sù s¾p ®Æt nh÷ng ®èi chiÕu, t­¬ng ph¶n ®Ó lµm bËt ra chñ ®Ò. - TruyÖn T«i ®i häc: T×nh c¶m mÑ con vµ nh÷ng t×nh c¶m míi víi nhµ tr­êng thÇy c« b¹n bÌ trong t©m tr¹ng nh©n vËt t«i. - TruyÖn ChiÕc l¸ cuèi cïng: Sù trë vÒ víi cuéc sèng cña Gi«n-xi vµ sô ra ®i cña cô B¬-men. ChiÕc l¸ th­êng xu©n ®· rông cßn chiÕc l¸ cuèi cïng vÉn cßn m·i trªn t­êng. - TruyÖn L·o H¹c: Gi÷a cuéc sèng nghÌo khæ vµ c¸i chÕt ®au ®ín víi t×nh yªu th­¬ng lo l¾ng cho ®øa con cña l·o H¹c. B¶ng Néi dung, t­ t­ëng : TruyÖn ng¾n ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lín cña cuéc ®êi. (lÊy vÝ dô tõ 3 truyÖn ng¾n : “T«i ®i häc”, “L·o H¹c”, “ChiÕc l¸ cuèi cïng” ®Ó minh ho¹ cho c¸c ®Æc ®iÓm trªn. 3) KÕt bµi : - Nªu c¶m nhËn vÒ truyÖn ng¾n : truyÖn ng¾n cã vÎ ®Ñp vµ søc hÊp dÉn riªng, phï hîp víi nhÞp sèng lao ®éng khÈn tr­¬ng hiÖn nay, nªn ®­îc ®éc gi¶ rÊt yªu thÝch *Më bµi mÉu: Tõ tr­íc tíi nay, chóng ta ®· d­îc ®äc nhiÒu t¸c phÈm viÕt d­íi nhiÒu thÓ loai: TruyÒn thuyÕt, truyÖn c­êi, truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt...nh­ng thÝch nhÊt v½n lµ truyÖn ng¾n. Nã cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c víi c¸c thÓ lo¹i truyÖn kh¸c. Chóng ta sÏ cïng nhau t×m hiÓu vÒ truyÖn ng¾n. *Mét ®o¹n th©n bµi mÉu: T¸c phÈm kh¾c s©u vµo lßng ng­êi ®äc b»ng nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n. C¸c t¸c phÈm truyÖn ng¾n th­êng nªu cao phÈm chÊt cña con ng­êi, phª ph¸n thãi h­ tËt xÊu, gi¸o dôc con ng­êi ®i theo h­íng tÝch cùc. Nh­ trong truyÖn ChiÕc l¸ cuèi cïng cña O-Hen-Ri ®· ®Ò cao lßng nh©n ®¹o, sù hy sinh cña con ng­êi. *KÕt bµi mÉu: TruyÖn ng¾n, tuy ng¾n nh­ng rÊt hay vµ ý nghÜa, th­êng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lín cña cuéc ®êi. TruyÖn ng¾n th­êng cho con ng­êi nh÷ng bµi häc quÝ vÒ cuéc sèng vµ c¸ch lµm ng­êi, tu d­ìng con ng­êi nh÷ng t­ t­ëng tèt ®Ñp. TruyÖn ng¾n cÇn ®­îc quan t©m vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a. V¨n b¶n ®äc thªm H¸t nãi Mét ®iÖu h¸t ca trï (tøc h¸t ¶ ®¶o, h¸t c« ®Çu) cã nh¹c kÌm theo vµ cã mét h×nh thøc th¬ riªng ®­îc gäi lµ thÓ th¬ h¸t nãi. §©y lµ thÓ th¬ trô cét cña h¸t ca trï, ®Æc biÖt thÞnh hµnh vµo thÕ kû XIX. XÐt vÒ mÆt v¨n häc, h¸t nãi lµ mét thÓ th¬ c¸ch luËt. Bè côc mét bµi h¸t nãi ®Çy ®ñ gåm 11 c©u chia lµm 3 khæ. C¸c khæ vµ c©u trong bµi h¸t nãi th­êng ®­îc gäi theo tiÕng chuyªn m«n cña nhµ trß nh­ sau: - Khæ ®Çu: 4 c©u, gåm 2 c©u “ l¸ ®Çu” vµ 2 c©u “ xuyªn th­a”. - Khæ gi÷a: 4 c©u, gåm 2 c©u “ th¬” (ngò ng«n hoÆc thÊt ng«n) vµ 2 c©u “xuyªn sau”. - Khæ xÕp: 3 c©u gäi lµ c©u “dån”, c©u “xÕp” vµ c©u “keo”. Ngoµi 3 phÇn chÝnh, mçi bµi h¸t nãi th­êng cã thªm phÇn “ m­ìu” ( do ch÷ m¹o nghÜa lµ trïm, phñ lªn m×nh) lµ nh÷ng c©u th¬ lôc b¸t ®Æt ë ®Çu bµi ( gäi lµ m­ìu ®Çu), hoÆc cuèi bµi (gäi lµ m­ìu hËu) ®Ó nªu lªn ý nghÜa bao qu¸t toµn bµi. NÕu chØ cã 2 c©u lôc b¸t gäi lµ “m­ìu kÐp”. Mét bµi h¸t nãi biÕn c¸ch th× sè khæ gi÷a cã thÓ t¨ng (d«i khæ) hoÆc gi¶m (thiÕu khæ). VÒ sè tiÕng trong c©u võa cè ®Þnh võa tù do. PhÇn cè ®inh b¾t buéc 2 c©u lµ khæ gi÷a ( ph¶i lµ ngò ng«n hay thÊt ng«n), c¸c c©u m­ìu (ph¶i lµ th¬ lôc b¸t) vµ c©u cuèi (ph¶i dïng 6 tiÕng). Cßn c¸c c©u kh¸c cã thÓ kÐo dµi hoÆc rót ng¾n. ViÖc reo vÇn ng¸t nhÞp trong thÓ còng t­¬ng ®çi tù do. Sang thÕ kû XX, c¸c nhµ th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam ®· tiÕp thu nhiÒu yªu tè cña biÕn thÓ h¸t nãi ®Ó s¸ng t¹o ra thÓ th¬ 8 tiÕng – mét thÓ th¬ rÊt thÞnh hµnh trong phong trµo Th¬ míi. (NguyÔn Kh¾c Phi – Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2004) DÆn dß Häc thuéc ghi nhí TËp thuyÕt minh vÒ thÓ th¬ lôc b¸t So¹n bµi : Muèn lµm th»ng Cuéi