Bài giảng Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 78: So sánh - Giáo án thử nghiệm

Giáo án thử nghiệm Tiết 78 : So sánh ( Tiết 1) I. Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh : 1. Kiến thức : Hiểu đư ợc khái niệm và cấu tạo của so sánh . Phân tích đư ợc cấu tạo của so sánh . 11/10/2022 1 2. Kỹ năng : Biết quan sát sự giống nhau giữa các sự vật để tạo ra những so sánh đ úng , tiến đ ến tạo ra những so sánh hay. Nhận biết và phân tích đư ợc gi á trị nghệ thuật của phép so sánh trong văn bản. Sử dụng đư ợc so sánh trong khi viết văn và trong các tình huống giao tiếp cụ thể . 3. Thái độ : Có ý thức trong việc lựa chọn và sử dụng so sánh trong giao tiếp . 11/10/2022 2 II. Nguồn : Bài “So sánh ”, SGK Ngữ văn lớp 6, Tập II, NXBGD, 2003, Trang 24. Bài tập Ngữ văn 6, Tập II, NXBGD, 2003, Trang 16. Văn bản: Bài “ Bài học đư ờng đ ời đ ầu tiên ” ( Trang 3); Bài “ Sông nước Cà Mau ” ( Trang 18); Bài “ Cây tre Việt Nam ” ( Trang 95), SGK Ngữ văn lớp 6, Tập II, NXBGD, 2003. SGK Tiếng Việt lớp 3, Tập I, Tiết luyện tập , NXBGD, 2003. 11/10/2022 3 III. Tiến hành dạy học : ổn đ ịnh lớp và kiểm tra bài cũ . - GV ổn đ ịnh lớp . - Kiểm tra bài cũ : * Nội dung : 1. Phó từ là gì? Có những loại phó từ nào? Mỗi loại cho một ví dụ ? 2. ở lớp 3 em đã đư ợc học so sánh , hãy lấy một ví dụ về so sánh ? * Hình thức : Mỗi câu hỏi , GV gọi một HS trình bày nội dung câu hỏi , tập thể lớp nhận xét và bổ sung. 11/10/2022 4 B. Bài mới : Nhiệm vụ 1 : Hình thành khái niệm so sánh . Hoạt đ ộng 1 : Tìm hiểu để hình thành khái niệm so sánh . Công việc của GV Công việc của HS Treo bảng phụ hoặc bật đ èn chiếu có ghi sẵn hai ví dụ : a và b trong SGK tr 24. Yêu cầu HS tìm những tập hợp từ chứa so sánh trong bài tập 1 và tr ả lời bài tập 2 bằng những câu hỏi gợi mở : 1. “ Trẻ em nh ư búp trên cành Biết ăn ngủ , biết học hành là ngoan ” ( Hồ Chí Minh ). HS quan sát và làm bài theo nhóm ( mỗi nhóm một bàn ) dưới sự hướng dẫn của GV. Nhóm cử th ư kí ghi kết qu ả vào giấy nháp , đại diện nhóm trình bày trước lớp . Nhiệm vụ cá nhân : Lắng nghe , nhận xét , bổ sung, sửa chữa . 11/10/2022 5 2. [] trông hai bên bờ , rừng đư ớc dựng lên cao ngất nh ư hai dãy trường thành vô tận . (Đ oàn Giỏi ) Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 6 Công việc của GV Công việc của HS + Các tập hợp từ chứa hình ả nh so sánh : “ Búp trên cành ”, “ Hai dãy tường thành vô tận ”. + Các sự vật , sự việc đư ợc so sánh : “ trẻ em ” đư ợc so sánh với “ Búp trên cành ”; “ rừng đư ớc ” đư ợc so sánh với “ Hai dãy trường thành vô tận ” + Cơ sở để so sánh : Dựa vào sự tương đ ồng ( giống nhau về hình thức , tính chất , vị trí , chức năng giữa sự vật , sự việc này với sự vật , sự việc khác ). Câu hỏi gợi mở : 1.Những tập hợp từ nào chứa hình ả nh so sánh ? 2. Những sự vật , sự việc nào đư ợc so sánh với nhau ? 3.Dựa vào cơ sở nào để so sánh nh ư vậy ? 11/10/2022 7 4. Vì sao tác gi ả lại so sánh “ trẻ em ” với “ búp trên cành ” và “ Rừng đư ớc ” với “ Hai dãy trường thành vô tận ” + Khi so sánh nh ư vậy , tác gi ả muốn thề hiện , nhấn mạnh đ iều gì? Cụ thể : “ Trẻ em ”: mầm non của đ ất nước , có nét tương đ ồng với “ búp trên cành ”: Mầm non của cây : Tươi non, đ ầy sức sống , chan chứa hi vọng tương lai . “ đư ớc ”: Thẳng, cao , mọc thành từng dãy trông vững chãi nh ư bức “ trường thành ” – bức thành dài . Các sự vật tương đ ồng về cả hình thức và tính chất . + So sánh nh ư vậy làm nổi bật đư ợc cảm nhận của tác gi ả về những sự vật đư ợc nói đ ến ( Trẻ em , rừng đư ớc ). Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 8 + đ iều tác gi ả muốn thể hiện , nhấn mạnh có gi á trị nghệ thật gì? ( Có tác dụng gì?) + Làm cho câu văn , câu th ơ có hình ả nh và gợi cảm : tạo ra hình ả nh mới mẻ cho sự vật , sự việc quen thuộc , gợi cảm giác cụ thể , thích thú , hấp dãn khi nghe , nói , đ ọc , viết : Thể hiện kh ả năng diễn đạt phong phú , sinh đ ộng của Tiếng Việt . Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 9 Hoạt đ ộng 2 : Phân tích các nét đ ặc trưng cơ bản của khái niệm so sánh để hình thành khái niện so sánh . Trẻ em A Búp trên cành B Nét tương đ ồng - Đ ầy sức sống - Chứa chan hy vọng tương lai Công việc của GV Công việc của HS Giáo viên giúp học sinh tìm hiểu sâu hơn ví dụ qua việc sử dụng hệ thống câu hỏi . + Ký hiệu sự vật , sự việc đư ợc so sánh là vế A; sự vật , sự việc dược dùng để so sánh là vế B, A và B đư ợc so sánh với nhau nhờ nét tương đ ồng nh ư các em vừa phát hiện qua các ví dụ . Em thử vẽ sơ đ ồ so sánh : “ Trẻ em nh ư búp trên cành ” Thảo luận dưới sự hướng dẫn , gợi ý của giáo viên . Nh ư 11/10/2022 10 + Tìm so sánh và chỉ rõ vế A và vế B trong bài tập 1, ý b: “ Công cha nh ư núi thái sơn Nghĩa mẹ nh ư nước trong nguồn chảy ra .” (Ca dao ) Công việc của GV Côn g việc của HS Học sinh suy nghĩ và trình bày ý kiến . 11/10/2022 11 + Đ ặc đ iểm nào của B gợi cho ta liên tưởng để so sánh với A? + Tại sao lại so sánh “ Công cha ” với “ núi Thái sơn ”, “ Nghĩa mẹ ” với “ nước trong nguồn ” chứ không phải ngọn núi khác , không phải nước sông , hồ ? + Đ ặc diểm gợi cho ta liên tưởng : Núi Thái sơn cao lớn , vững chãi Nước trong nguồn chảy mãi không ngưng , không bao giờ cạn. + So sánh đư ợc nh ư vậy vì cảm nhận của dân gian , núi Thái sơn là nọn núi cao nhất , hùng vĩ nhất trong các ngọn núi . “ nước trong nguồn ” không bao giờ vơi cạn, vừa trong mát ngọt lành nh ư dòng sữa mẹ . Lấy núi Thái sơn và nguồn nước trong để so sánh với công cha, nghĩa mẹ . Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 12 + Đ ặc đ iểm đ ó dựa trên quan hệ liên tưởng tương đ ồng . + Đây là một so sánh rất hay: vừa cụ thể vừa đ ầy biểu cảm : ca ngợi công cha nghĩa mẹ vô cùng to lớn , sâu nặng . + Đ ặc đ iểm đ ó dựa trên quan hệ liên tưởng nào ? + Gi á trị nghệ thuật của việc so sánh đ ó ? - GV hướng dẫn để HS hình thành sơ đ ồ Gráp so sánh trên . Lưu ý HS: Trong so sánh , vế B thường đư ợc coi chuẩn so sánh . có thể lấy ví dụ minh hoạ cho HS hiểu . Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 13 Hoạt đ ộng 3: Khái niệm so sánh Yêu cầu HS đ ọc bài tập 3 tr.24. Em hãy cho biết so sánh trong câu này có gì khác với bài tập 1 và 2 (tr.24)? Giáo viên gợi ý: Con mèo đư ợc so sánh với con gì? Hai con vật này có gì giống và khác nhau ? Đ ọc bài tập 3, tr. 24 và tr ả lời câu hỏi của GV. + Con mèo đư ợc so sánh với con hổ . Hai con vật này giống nhau về hình thức : Đ ều có lông vằn ; khác nhau về tính chất : Mèo – hiền , hổ – dữ. + So sánh này khác với so sánh trên ở chỗ : chỉ ra đư ợc sự tương phản giữa hình thức và tính chất sự vật . Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 14 GV lưu ý HS: Trong phép so sánh ( Không ngang bằng ), vế A và vế B chỉ những sự vật , sự việc tuy hơn kém nhau về một phương diện nào đ ó nhưng vẫn có nét tương đ ồng với nhau . Chính nét tương đ ồng này cho phép so sánh các sự vật , sự việc với nhau (Đ iều này HS sẽ hiểu hơn ở tiết 2 bài “So sánh ”. Công việc của GV Công việc của HS Học sinh chú ý lắng nghe giáo viên trình bày lư ý. 11/10/2022 15 * Hoàn chỉnh khái niệm : Qua các ví dụ tìm hiểu trên , em hãy cho biết : so sánh là gì? GV yêu cầu một HS đ ọc rõ ghi nhớ SGK Tr.24. GV treo bảng phụ hoặc bật đ èn chiếu nội dung mục ghi nhớ . GV lưu ý HS: Phân biệt so sánh lô gíc với so sánh tu từ . Ví dụ : + Lan cao bằng Hoa (So sánh lô gíc ). + Trăng tròn nh ư qu ả bóng (so sánh tu từ ) Công việc của GV Công việc của HS * Ghi nhớ : So sánh và đ ối chiếu sự vật , sự việc này với sự vật , sự việc khác có nét tương đ ồng để làm tăng sức gợi hình , gợi cảm . 11/10/2022 16 Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu cấu tạo của so sánh . Hoạt đ ộng 1: Tìm hiểu mô hình cấu tạo của so sánh . Phát phiếu học tập theo nội dung bài tập 1, SGK, Tr.24 (Đ iền vào bảng mô hình phép so sánh ). Giáo viên treo bảng phụ , yêu cầu 1 học sinh lên đ iền . HS làm việc cá nhân bài tập 1, Tr.24. HS chép vào vở bảng cấu tạo của phép so sánh và đ iền các so sánh đã tìm đư ợc ở phần I vào bảng . Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 17 * Cấu tạo của phép so sánh Gọi một số em nhận xét , bổ sung bài làm của bạn. GV đưa ra mẫu đ iền đ úng . Yêu cầu học sinh tìm một số từ so sánh và nhận xét về cấu tạo hoàn chỉnh của 1 phép so sánh . Vế A ( sự vật đư ợc so sánh ). Trẻ em Rừng đư ớc PD ( Phương diện so sánh ) Dựng lên cao ngât T ( Từ so sánh ) Nh ư Nh ư Vế B ( Sự vật dùng để so sánh ) Búp trên cành Hai dãy trường thành vô tận . Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 18 Lưu ý: Trong một phép so sánh , có thể vắng mặt phương diện (PD), từ (T) so sánh . GV kết luận ngắn gọn về mô hình cấu tao của phép so sánh . GV cho HS đ ọc bài tập 2.TR.25. GV hướng dẫn HS phát hiện vế A,B. Vế A ( sự vật đư ợc so sánh ). Công cha nghĩa mẹ Con mèo vào tranh PD ( Phương diện so sánh ) to T ( Từ so sánh ) Nh ư Nh ư Hơn Vế B ( Sự vật dùng để so sánh ) Núi Thái Sơn Nước trong nguồn Con hổ Công việc của GV Công việc của HS 11/10/2022 19 + Từ so sánh : Nh ư, nh ư là, là, bằng , tựa , tựa nh ư, hơn , Công việc của GV Công việc của HS Giáo viên phát phiếu học tập , yêu cầu HS tìm nhanh những từ so sánh ( Thời giam 30 giây ). Học sinh trình bày , bổ sung, GV nhận xét tuyên dương . 11/10/2022 20 Hoạt đ ộng 2: Khái quát mô hình cấu tạo của một phép so sánh . HS thảo luận nhóm về mô hình cấu tạo của một phép so sánh và thực tế sử dụng mô hình đó. HS đ ọc to phần ghi nhớ ở mục II, SGK, Tr.25 ( có thể cho cả lớp ghi vào vở ). 11/10/2022 21 Nhiệm vụ 3 : Luyện tập . GV tổ chức cho HS lần lượt làm các bài tập tại lớp . Hoạt đ ộng 1 : + Bài tập 1 : GV giao cho HS làm việc theo từng nhóm , các nhóm ghi kết qu ả vào vở bài tập hoặc giấy nháp , đại nhóm các nhóm trình bày trước lớp , cả lớp lắng nghe , đá nh gi á kết luận . Yêu cầu nh ư sau : - Chỉ rõ phép so sánh trong từng ví dụ . - xác đ ịnh vế A, vế B. - Tìm các ví dụ theo mẫu . 11/10/2022 22 + Bài tập 2: GV phát phiếu học tập cho các nhóm thực hiện . Yêu cầu HS: - Dựa vào các thành ng ữ đã biết , viết tiếp vế B vào những chỗ trống để tạo thành phép so sánh : Khoẻ nh ư Đen nh ư Trắng nh ư Cao nh ư Đ ep nh ư Dai nh ư 11/10/2022 23 GV tổng hợp kết qu ả các nhóm và tuyên dương những nhóm làm nhanh , nhiều đ úng . GV có thể cho HS tham khảo gơi ý sau : Khoẻ nh ư: Voi , hùm , gấu , bò tót , Đen nh ư: Cột nh à cháy , mực , củ súng , củ tam thất , hắc ín , Trắng nh ư: Tuyết , trứng gà bóc , vôi, Cao nh ư: sếu , cây sào, núi , - Đ ẹp nh ư: Tiên,hoa hậu , Dai nh ư: Đ ỉa , giẻ rách , 11/10/2022 24 + Bài tập 3 : Là bài tập khó , GV hướng dẫn , chia nhóm để HS làm việc và trình bày. GV cho HS tìm những câu văn có sử dụng phép so sánh trong bài “ Sông nước Cà Mau”. Yêu cầu tìm đư ợc các so sánh nh ư sau : “ Càng đổ gần về hướng mũi Cà Mau th ì sông ngòi , kênh rạch càng bủa giăng chi chít nh ư mạng nhện ” [] ở đ ó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen nh ư hạt vừng , chúng cứ bay theo thuyền từng bầy nh ư những đám mây nhỏ []. [] Cá nước bơi hàng đàn đen trũi nh ô lên hụp xuống nh ư người bơi ếch giữa những đ ầu sóng trắng. [] Trông hai bên bờ , rừng đư ớc dựng lên cao ngất nh ư hai dãy trường thành vô tận . Những ngôi nh à bè ban đêm á nh đ èn măng – sông chiếu rực trên mặt nước nh ư những khu phố nổi . 11/10/2022 25 Hoạt đ ộng 2: + GV giao cho HS bài tập đã chuẩn bị sẵn và yêu cầu từng HS làm, trình bày, cả lớp nhận xét . - GV hỏi : Nếu tả lại cảnh một buổi sáng trên qu ê hương em , em sẽ liên tưởng và so sánh các hình ả nh , sự vật sau đây với những gì? - Mặt trời ; - Bầu trời ; - Hàng cây; - Những ngôi nh à. 11/10/2022 26 + Bài tập 4: GV đ ọc văn bản “ Sông nước Cà Mau” từ “ Dòng sông Năm Căn mênh mông ” đ ến “ Khói sáng ban mai ” để HS viết chính tả. GV lưu ý HS những từ dễ viết sai do lỗi phát âm đ ịa phương . Nhiệm vụ 4: Hướng dẫn học ở nh à. Nắm vững khái niệm so sánh , cấu tạo của phép so sánh và việc vận dụng mô hình cấu tạo đó trong thực tế sử dụng . Tìm những cấu văn có sử dụng phép so sánh trong bài “Bài học đư ờng đ ời đ ầu tiên ” Tìm 4 – 4 so sánh trong lời nói giao tiếp và trong tác phẩm ở SGK “ Ngh ữ văn 6”. Chuẩn bị tìm hiểu tiết học sau : - Quan sát, tưởng tượng , so sánh và nhận xét trong văn miêu tả. - So sánh ( Tiếp theo ) 11/10/2022 27 Xin chân thành cảm ơn các thầy giáo , cô giáo đ ến dự buổi báo cáo chuyên đề: Sáng kiến kinh nghiệm bậc 4 môn Ngữ văn ! Anh sơn , ngày 14 tháng 11 năm 2008 Người thực hiện đề tài : Nguyễn Thị Thu Hà Giáo viên : Trường THCS Anh Sơn Kỹ thuật vi tính : Cô giáo Ngọc Quỳnh . 11/10/2022 28