Bài giảng Ngữ văn lớp 10: Đặc điểm ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết

Tập thể lớp 10K1 trân trọng kính chào toàn thể quí thầy cô ! Đọc câu ca dao sau và trả lời câu hỏi : Bây giờ mận mới hỏi đào Vườn hồng đã có ai vào hay chưa? a. Nhân vật giao tiếp ở đây là ai? Chàng trai và cô gái vừa đến tuổi cập kê.b. Mục đích giao tiếp là gì? Lời dạm hỏi của chàng trai về tình cảm của cô gái, đồng thời bày tỏ tình cảm của mình.Kiểm tra bài cũ Do nhu cầu giao tiếp, thuở ban đầu loài người trao đổi ý nghĩ, tình cảm với nhau bằng ngôn ngữ nói.. Sau này khi sáng tạo ra chữ viết, người ta dùng chữ viết cùng với tiếng nói để thông tin với nhau. . Chữ viết ra đời đánh dấu một bước phát triển mới trong lịch sử văn minh nhân loại, và từ đó hình thành hai dạng : Ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viếtĐặc điểm ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viếtI. KHÁI NIỆM :1. Ngôn ngữ là gì ? Là những kí hiệu bằng âm thanh và chữ viết dùng trong giao tiếp của con người.2. Ngôn ngữ nói : Là ngôn ngữ được thể hiện bằng âm thanh, dùng trong lời nói giao tiếp hàng ngày.3. Ngôn ngữ viết : Là ngôn ngữ được thể hiện bằng chữ viết trong văn bản và được tiếp nhận bằng thị giác. II. ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ NÓI  VÀ NGÔN NGỮ VIẾT Hãy xem những đoạn phim sau :Câu hỏi thảo luận :* Ngôn ngữ sử dụng trong những đoạn phim trên là ngôn ngữ gì? Nhận xét* Trình bày đặc điểm ngôn ngữ nói 1. Ngôn ngữ nói : - Đa dạng về ngữ điệu; có sự kết hợp giữa nét mặt, cử chỉ, điệu bộ của người nói. - Từ ngữ mang tính khẩu ngữ; từ địa phương, tiếng lóng, các biệt ngữ, trợ từ, thán từ, các từ đưa đẩy, chêm xen - Sử dụng nhiều câu tỉnh lược, đôi khi rườm rà, dư thừa, trùng lặp theo dụng ý của người nói. - Được tạo ra tức thời nên ít có điều kiện gọt dũa. Hãy xem những văn bản sau đây : Mơ khách đường xa, khách đường xa Áo em trắng quá nhìn không ra Ở đây sương khói mờ nhân ảnh Ai biết tình ai có đậm đà ?(trích “Đây thôn Vĩ Dạ”- Hàn Mặc Tử)Câu hỏi thảo luận Ngôn ngữ sử dụng trong những văn bản trên là ngôn ngữ gì?  Nhận xétTrình bày đặc điểm ngôn ngữ viết2. Ngôn ngữ viết :- Sử dụng các kí hiệu chữ viết đúng quy tắc chính tả, kết hợp hệ thống dấu câu hoặc hình ảnh minh họa. - Tránh dùng từ ngữ mang tính khẩu ngữ, từ ngữ địa phương.- Câu dài, nhiều thành phần nhưng được tổ chức mạch lạc, chặt chẽ.- Có điều kiện lựa chọn, gọt dũa từ ngữ. Hãy xem hai văn bản sau đây và trả lời câu hỏi : - Sắp đến chưa? Người đàn bà chợt hỏi. - Sắp - Nhà có ai không? - Có một mình tôi mấy u. (trích truyện ngắn “Vợ Nhặt”- Kim Lân)12 Cho biết văn bản (1) và (2), văn bản nào sử dụng ngôn ngữ nói, văn bản nào sử dụng ngôn ngữ viết? Lí giải vì sao? - Sắp đến chưa? Người đàn bà chợt hỏi. - Sắp - Nhà có ai không? - Có một mình tôi mấy u. (trích truyện ngắn “Vợ Nhặt”- Kim Lân)121Ngôn ngữ viết nhưng được thể hiện ở dạng đọc. - Sắp đến chưa? Người đàn bà chợt hỏi. - Sắp - Nhà có ai không? - Có một mình tôi mấy u. (trích truyện ngắn “Vợ Nhặt”- Kim Lân)2 Ngôn ngữ nói được thể hiện qua chữ viết. Cần phân biệt đọc và nói thành tiếng. Đôi khi ngôn ngữ nói được ghi lại bằng chữ viết trong văn bản. Ngôn ngữ viết trong văn bản đôi khi được trình bày bằng lời nói miệng. Tránh sự lẫn lộn giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết.* Lưu ýIII. GHI NHỚ : (SGK trang 88) Ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết có những đặc điểm về hoàn cảnh sử dụng trong giao tiếp, về các phương tiện cơ bản và yếu tố hỗ trợ, về từ ngữ và câu văn. Vì thế cần nói và viết cho phù hợp với các đặc điểm riêng đó.IV. LUYỆN TẬP : Phân tích đặc điểm ngôn ngữ nói thể hiện trong văn bản sau (về từ ngữ và cách nói): Heng chạy theo anh, vừa gọi: - Chông đấy, có chông đấy, không phải như trước đâu, đi theo tui chớ!... Đến làng mặt trời chưa tắt. Thằng bé Heng tháo cây súng chống xuống đất gọi to:- Người già ơi, có khách đấy! Ở mỗi nhà ló ra bốn năm cái đầu ngơ ngác. Những cặp mắt tròn xoe, rồi những tiếng ré lên và tiếng reo:- Giàng ơi! Tnú anh Tnú, thằng Tnú! Nó về rồi mày về rồi thật đó, hả Tnú? (trích truyện ngắn “Rừng Xà Nu”- Nguyễn Trung Thành - Văn 12 tập 1) Về từ ngữ :- Các từ hô gọi trong lời nói của nhân vật : + ơi; hả- Từ điạ phương, từ tình thái trong lời của nhân vật : + giàng ơi- Từ đưa đẩy : + . đấy- Các từ ngữ thường dùng trong ngôn ngữ nói : + tui; mày Về cách nói :- Các kết cấu câu trong ngôn ngữ nói : + Tnú anh Tnú thằng Tnú + mày về rồi thật đó, hả Tnú?- Có sự phối hợp giữa cử chỉ và lời nói : + những cặp mắt tròn xoe; tiếng ré lên; tiếng reo Củng cố So sánh sự giống nhau và khác nhau giữa đặc điểm ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết? Giống nhau: Đều sử dụng phương tiện ngôn ngữ để giao tiếp. Khác nhau:Ngôn ngữ nói Ngôn ngữ viết+ Đa dạng về ngữ điệu.+ Từ ngữ mang tính khẩu ngữ và từ địa phương, chưa được gọt dũa.+ Câu tỉnh lược và trùng lặp.+ Sử dụng chữ viết và hệ thống dấu câu để minh họa. + Câu dài, nhiều thành phần và được tổ chức chặt chẽ, mạch lạc.+ Có điều kiện chọn lựa và gọt dũa từ ngữ.Dặn dò - Học thuộc phần ghi nhớ.- Làm bài tập 1, 2, 3 SGK trang 88, 89.- Chuẩn bị bài mớiChân thành cám ơn sự theo dõi của quí thầy cô và toàn thể các em học