Bài giảng Ngữ văn khối 12 - Bài 2: Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt

Bµi 2. tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn cña ng­êi ViÖt1. Kh¸i niÖm tæ tiªn, thê cóng tæ tiªn1tæ tiªnH: 1.9NghÜa hÑpNghÜa réngLµ kh¸I niÖm dïng ®Ó chØ nh÷ng ng­êi cã cïng huyÕt thèng nh÷ng ®· mÊt nh­: «ng bµ, cô kþ; nh÷ng ng­êi ®· cã c«ng sinh thµnh, nu«I d­ìng vµ cã ¶nh h­ëng lín ®Õn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña thÕ hÖ nh÷ng ng­êi ®ang sèngTæ tiªn kh«ng chØ lµ nh÷ng ng­êi cã c«ng sinh thµnh, nu«I d­ìng vµ ®· khuÊt (cã cïng huyÕt thèng), Mµ cßn c¶ nh÷ng ng­êi cã c«ng víi céng ®ång lµng x·, ®Êt n­íc2Thờ cúng tổ tiên là hoạt động có ý thức của con người thể hiện lòng thành kính, biết ơn, tưởng nhớ về tổ tiên đồng thời cũng là sự thể hiện niềm tự hào, sự che chở,bảo trợ, giúp đỡ của tổ tiên đối với con cháu (những người đang sống).32. C¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn4X.A.TocarevTæ tiªn t« temý niÖm vÒ linh hån bÊt tö cña ng­êi chÕtTæ tiªn thËt che chë cho gia ®×nh thÞ téc phô quyÒn5Nguån gècX· héi: +. Sù thÊp kÐm cña LLSX dÉn ®Õn quan niÖm vÒ tæ tiªn t« tem; +. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña chÕ ®é phô quyÒn +. NÒn n«ng nghiÖp trång lóaNhËn thøc: Lý gi¶I vÒ thÕ giíi sau khi chÕt, quan niÖm vÒ linh hånT©m lý: +. Sù sî h·I c¸I chÕt vµ c¸c yÕu tè siªu nhiªn kh¸c +. Sù kÝnh träng nh÷ng ng­êi ®· khuÊt63.1. Kh«ng gian thê cóng trong tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªnGia đình3. Néi dung cña tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn cña ng­êi ViÖtDòng tộcBàn thờ gia tiênNhà thờ họ7Về vị trí của bàn thờ gia tiên: thường được đặt ở những chỗ cao ráo, trang trọng nhất trong gia đìnhBàn thờ gia tiên là “nơi đi về” (giữa cõi âm và cõi trần) của tổ tiên, nó có mối quan hệ mật thiết với cuộc sống của những người sống trong gia đình8Kết cấu của bàn thờ gia tiên:Ngai (ỷ) đặt bài vị tổ tiên - được đặt ở vị trí cao nhất, chính giữa bàn thờ. Bài vị của ông bà, cụ kỵ được đặt ở hai bên và thấp hơn một chút- Bộ ngũ sự: 1. B¸t h­¬ng, l­ h­¬ng 2. C©y ®Ìn, nÕn 3. Lä ®éc b×nh c¾m hoa 4. M©m bång ngò qu¶ 5. Bé ®µi ®Æt chÐn n­íc, r­îu - Bé tam sù gåm ®Ønh ®ång vµ hai con h¹c- Bé thÊt sù gåm ngò sù vµ hai èng c¾m h­¬ngNgoµi ra cßn cã hoµnh phi, c©u ®èiTuy nhiªn, dï giµu hay nghÌo, sang hay hÌn th× bµn thê gia tiªn bao giê còng ph¶I cã: bµi vÞ tæ tiªn, b¸t h­¬ng, chÐn ®ùng n­íc, lä, ®Üa ®Ó c¾m (®ùng) hoa93. 2. Thêi gian thê cóng trong tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn Th­êng niªn: ngµy giç, ngµy lÔ, tÕt, ngµy r»m, mïng mét Kh«ng th­êng niªn: khi gia ®×nh, dßng hä cã viÖc vui hay buån hoÆc khi cã nh÷ng viÖc quan träng s¾p, ®ang vµ ®· x¶y ra.103.3. Nghi lÔ thê cóng trong tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn*. Chñ thÓ thê cóng: Tr­ëng hä hoÆc ng­êi con trai tr­ëng trong gia ®×nh. Trong mét sè tr­êng hîp, ng­êi chñ lÔ kh«ng ph¶I lµ con trai tr­ëng*. §èi t­îng thê cóng: Tæ tiªn trong vßng 5 ®êi11S¬ ®å phæ hÖ 5 ®êi thê cóng tæ tiªn12Ng­êi tham gia: c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, b¹n bÌ, hµng xãm..LÔ vËt: tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña tõng buæi lÔ, vµo kh¶ n¨ng kinh tÕ cña gia chñ aµ lÔ vËt lµ kh¸c nhau. LÔ vËt cã thÓ lµ lÔ chay hoÆc lÔ m¨n. Dï lµ lÔ g× th× còng ph¶I ®¶m b¶o yÕu tè tinh khiÕt – thÓ hiÖn sù kÝnh träng ®èi víi tæ tiªn133.4. ý nghÜa v¨n ho¸ vµ t×nh h×nh ph¸t triÓn hiÖn nay cña tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn*. ý nghÜa cña tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn: - Gi¸o dôc ý thøc uèng n­íc nhí nguån - Gi¸o dôc truyÒn thèng yªu quª h­¬ng ®Êt n­íc - Cñng cè mèi liªn hÖ, tinh thÇn ®oµn kÕt, t­¬ng th©n t­¬ng ¸I gi÷a nh÷ng ng­êi cïng huyÕt thèng nãi riªng, nh÷ng ng­êi cïng céng ®ång d©n téc nãi chung14*. T×nh h×nh ph¸t triÓn hiÖn nay cña tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn: - TÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn ngµy cµng ®­îc chó ý vµ coi träng - §ång thêi tån t¹i hai xu h­íng hiÖnn nay: ®¬n gi¶n ho¸ nh÷ng nghi lÔ thê cóng còng nh­ kh«ng gian thê cóng cña tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn; Kh«I phôc l¹i nh÷ng yÕu tè truyÒn thèng trong tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn (thiÕt chÕ bµn thê, viÖc cóng lÔ, .) - Gia t¨ng c¸c hiÖn t­îng mª tÝn dÞ ®oan trong tÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn: ®èt vµng m·, xem bãi,...15TÝn ng­ìng thê cóng tæ tiªn cña mét sè d©n téc Ýt ng­êi*. Ng­êi Tµy Nïng: kh«ng kÓ trai tr­ëng hay thø, cha mÑ cßn hay mÊt, lµ con trai khi t¸ch hé ra ë riªng th× ph¶i lËp bµn thê tæ tiªn. bµn thê tæ tiªn ®Æt ë vÞ trÝ trang trong nhÊt*. Ng­êi M«ng kh«ng lËp bµn thê tæ tiªn nh­ ng­êi ViÖt mµ chØ d¸n miÕng dÊy ®á ë phÝa v¸ch sau gian gi÷a ®èi diÖn víi cöa chÝnh, khi nµo cóng míi ®Æt bµn thê vµ th¾p h­¬ng. Tæ tiªn cña hä ®­îc gäi lµ ma vµ tÝnh ®Õn 3 ®êi ®­îc biÓu hiÖn b»ng 3 b¸t h­¬ng (cô kþ, «ng bµ, cha mÑ). Hµng n¨m th­êng chØ cóng vµo dÞp tÕt.16*. Ng­êi Dao còng vËy, tæ tiªn ®­îc cóng trong vßng 3 ®êi, thêi gian cóng kh«ng ph¶i ngµy giç mµ vµo ngµy tÕt, thanh minh th¸ng 3. Hä ®Æt bµn thê ë n¬i trang träng nhÊt trong nhµ. NÕu ng­êi con trai lËp gia ®×nh th× kh«ng ph©n biÖt lµ con tr­ëng hay thø ®Òu lËp mét bµn thê tæ tiªn míi*. Ng­êi T©y Nguyªn vÒ thùc chÊt còng cã thê cóng tæ tiªn trong nghi lÔ “nu«i m¶” vµ nghi lÔ “bá m¶”17