Bài giảng Ngữ văn khối 11 - Bài: Tràng giang (Huy Cận)

Tràng giang Huy Cận1. Tác giả (1919-2005) Tên khai sinh: Cù Huy Cận.- Quê: Hương Sơn, Hà Tĩnh.I. Tìm hiểu chung Trước Cách mạng tháng Tám: là nhà thơ mới tiêu biểu với hồn thơ cô đơn, ảo nảo vào bậc nhất. Cách mạng tháng Tám đã thổi vào hồn thơ Huy Cận sinh lực mới: ông trở thành nhà thơ cách mạng. Thơ ông dạt dào niềm vui của cuộc sống mới. Thơ Huy Cận hàm súc, giàu chất suy tưởng, triết lí.2. Tác phẩm In trong “Lửa thiêng” (1940). Được gợi cảm hứng từ buổi chiều thu năm 1939, khi nhà thơ đứng ở bờ nam bến Chèm- sông Hồng nhìn cảnh dòng sông mênh mang sóng nước.1. Nhan đề và lời đề từ “Tràng”: dài “giang”: sônga. Nhan đề “Tràng giang”II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢNSông dài- Láy vần “ang” gợi một con sông rộng. gợi âm hưởng vang xa, lan toả.b. Lời đề từ “Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài”=> định hướng cảm xúc chủ đạo của bài thơSóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,Con thuyền xuôi mái nước song song,Thuyền về nước lại sầu trăm ngả;Củi một cành khô lạc mấy dòng. 2. Khổ 1 Bức tranh sông nước mênh mang, bất tận.“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp”- Hình ảnh “sóng gợn”+ từ láy “điệp điệp” => những vòng sóng liên tiếp gối nhau, xô đuổi nhau đến tận chân trời. - Cụm từ “buồn điệp điệp” gợi nỗi buồn triền miên không dứt trong lòng người.“Con thuyền xuôi mái nước song songThuyền về nước lại, sầu trăm ngả”- Hình ảnh “Con thuyền xuôi mái” gợi sự trôi nổi, phó mặc.- Nhịp ngắt 2/2/3 với hai hình ảnh “thuyền về/nước lại” vận động trái chiều.diễn tả trạng thái chia li, tan tác, để lại mối sầu trăm ngả lan toả khắp đất trời.“Củi một cành khô lạc mấy dòng”Bản thảo- “Một cánh bèo trôi đã lạc dòng”. “Một chút bèo đơn lạnh giữa dòng”.- “Củi một cành khô lạc giữa dòng”. Câu thơ viết lại, nói như tác giả “vừa tự nhiên, vừa hàm ý sâu” hơn nhiều.- Hình ảnh thơ rất mộc mạc, giản dị nhưng giàu sức biểu hiện.- Một cành củi khô bập bềnh vô định trên sóng nước tràng giang gợi nên cảm giác về sự nhỏ bé, lạc loài.Biểu tượng cho những kiếp người nhỏ bé, bơ vơ trước cái vô thuỷ vô chung của vũ trụ. Khổ thơ vừa mang vẻ đẹp cổ điển, vừa hiện đại: Vẻ đẹp cổ điển: hình ảnh thơ, ở cấu trúc đăng đối giữa các câu thơ: buồn điệp điệp/ nước song song (BTT/ TBB) thuyền về/ nước lại (BB/TT) sầu trăm ngả/lạc mấy dòng (BBT/TTB) Hiện đại ở hình ảnh hiện thực đến chi tiết: “củi một cành khô” bức tranh sông nước tràng giang mênh mông bát ngát, các cảnh vật ở trong thế chia lìa, tan tác,nhỏ nhoi, thấm đượm nỗi buồn mênh mang trong lòng người.Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu,Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều. Nắng xuống, trời lên sâu chót vót;Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.3. Khổ 2“Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu,Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều.” - Không gian “cồn nhỏ” hoang sơ, vắng lặng (lơ thơ, đìu hiu). - Chữ “đìu hiu” Huy Cận học được trong câu thơ của Đoàn Thị Điểm: “Non Kì lạnh lẽo trăng treo Bến Phì gió thổi đìu hiu mấy gò” (Chinh phụ ngâm)“Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu,Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều.” đâu có (không có) -Từ “đâu” có hai cách hiểu đâu đó (vọng lại) Không gian vắng lặng, cô tịch, âm thanh sự sống của con người rất xa vắng, mơ hồ. “Nắng xuống trời lên sâu chót vót Sông dài trời rộng, bến cô liêu” - Không gian được mở ra theo nhiều chiều khác nhau: + Cao (trời lên) + Dài (sông dài) + Rộng (trời rộng) - “Sâu chót vót”: cách biểu đạt mới mẻ: + “sâu”: gợi ấn tượng về sự thăm thẳm, hun hút đến không cùng. + “chót vót” khắc hoạ được chiều cao dường như vô tận. không gian được đẩy tới vô biên. Cảnh vật khiến con người trở nên bé nhỏ, có phần bị rợn ngợp trước vũ trụ rộng lớn và không thể không cảm thấy “lạc loài giữa cái mênh mông của đất trời, cái xa vắng của thời gian” (Hoài Thanh).Bèo dạt về đâu, hàng nối hàng;Mênh mông không một chuyến đò ngang.Không cầu gợi chút niềm thân mật,Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng.4. Khổ 3“Bèo dạt về đâu, hàng nối hàng;Mênh mông không một chuyến đò ngang.Không cầu gợi chút niềm thân mật,”- Hình ảnh “bèo dạthàng nối hàng” một lần nữa tô đậm sự lênh đênh, phiêu bạt vô định ở khổ thơ đầu.- Một loạt phủ định“không một chuyến đò ngang”“không cầu” Không có sự giao hoà, sự sống thân mật, ấm cúng giữa con người với con người.“Lớp lớp mây cao đùn núi bạc.Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa.Lòng quê dợn dợn vời con nước,Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.”Khổ thơ hài hoà chất cổ điển và hiện đại.5. Khổ 4Lớp lớp mây cao đùn núi bạc.=>Những đám mây trắng hết lớp này đến lớp khác như những búp bông trắng nở ra trên trời thu, được ánh nắng chiều phản chiếu lấp lánh như những núi bạc. - Nhà thơ học chữ “đùn” trong bản dịch “Thu hứng” của Đỗ Phủ: “Lưng trời sóng dợn lòng sông thẳm Mặt đất mây đùn cửa ải xa” Bức tranh thiên nhiên kì vĩ, tráng lệ.Lớp lớp mây cao đùn núi bạc.Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa.- Trên nền trời bao la, xuất hiện một cánh chim bé nhỏ chao nghiêng như không chịu được sức nặng của bóng chiều.=> Nghệ thuật đối lập: Bầu trời bao la, hùng vĩ Cánh chim nhỏ bé, đơn độc Nhấn mạnh nỗi cô đơn trong lòng người.“Lòng quê dợn dợn vời con nước,Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.” Gợi nhớ đến thơ Thôi Hiệu đời Đường: “Nhật mộ hương quan hà xứ thị Yên ba giang thượng sử nhân sầu” (Hoàng Hạc lâu) (“Quê hương khuất bóng hoàng hôn Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai!”) Thôi Hiệu nhìn khói sóng mà nhớ quê, còn Huy Cận không cần có khói sóng, tức là không có cái gợi nhớ, mà lòng vẫn “dợn dợn” nỗi nhớ nhà. Nỗi buồn của thế hệ thanh niên, trí thức trong những năm tháng mất nước, phải sống trong cảnh ngột ngạt, bế tắc của chế độ thuộc địa.1. Nội dungIII.TỔNG KẾT- Bài thơ thấm đậm nỗi sầu của cái tôi cô đơn trước thiên nhiên mênh mông, hiu quạnh. Ẩn sau đó là niềm khát khao hoà hợp giữa con người với con người và một tình cảm yêu nước thầm kín mà thiết tha.Nói như Xuân Diệu, “Tràng giang” là bài thơ “ca hát non sông đất nước, do đó dọn đường cho lòng yêu giang sơn Tổ qu2. Nghệ thuật Có sự kết hợp giữa yếu tố cổ điển và hiện đại: thể thơ thất ngôn, hệ thống hình ảnh ước lệ, ý vị thơ Đường cùng những hình ảnh quen thuộc, gần gũi, phảng phất cảnh vật sông nước trên đất nước Việt Nam.