Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết 128: Nghĩa tường minh và hàm ý (Tiếp theo) - Nguyễn Thị Phương Nga

Tiết 128: Ngữ văn 9NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý(TIẾP THEO)Giáo viên: Nguyễn Thị Phương NgaTrường THCS Sài Đồng- Nghĩa tường minh: là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.- Hàm ý: là phần thông báo tuy không đựơc diễn đạt trực tiếp trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.Phân biệt: Ví dụ: A: - Tối nay, bạn đi xem phim với mình nhé! B: - Tối nay, tớ phải làm bài tập. Nhận xét: A mời B đi xem phim vào buổi tối nhưng A đã dùng hàm ý để từ chối. Hàm ý: Tớ bận không đi xem phim cùng bạn được.=> Đây là cách từ chối khéo léo.I. Điều kiện sử dụng hàm ý:* Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi: Chị Dậu vừa nói vừa mếu: - Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc: - U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.Nêu hàm ý của những câu in đậm?Hàm ý của những câu in đậm:- Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi.-> Sau bữa này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con.- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.-> Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài. Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?Trả lời: Bán con là điều đau lòng, buồn khổ của người mẹ nên chị Dậu không dám nói thẳng ra mà phải dùng hàm ý.Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị phải nói rõ như vậy?Trả lời: Hàm ý trong câu thứ hai rõ hơn. Chị Dậu phải nói rõ hơn vì cái Tí không hiểu được hàm ý của câu nói thứ nhất.Chi tiết nào cho thấy cái Tý đã hiểu hàm ý trong câu nói thứ hai của mẹ?Chi tiết: - “Cái Tý nghe nói giãy nảy” và câu nói trong tiếng khóc của cái Tí :- “ U bán con thất đấy ư”? Thảo luận nhóm:- Người nói, người nghe trong những câu in đậm là ai? - Xác định hàm ý của mỗi câu ấy?- Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?ABCNgười nói:- Anh thanh niên- Anh Tấn- Thuý KiềuNgười nghe:- Ông hoạ sĩ và cô gái- Chị hàng đậu ngày trước()- Hoạn ThưHàm ý của câu in đậm:- Mời bác và cô vào uống nước.- Chúng tôi không thể cho được. Câu 1: Giễu cợt.- Câu 2: Làm điều độc ác sẽ gặp sự báo oán. Hãy chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng.Chi tiết- ” Ông liền theo anh thanh niên vào trong nhà” và “ngồi xuống ghế”.- “ Thật là càng giàu có, càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có”.- “ Hồn lạc phách xiêu” , “Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca”.Bài tập 1Các tình huống nêu ra trong bài 1 đã đảm bảo điều kiện của việc sử dụng hàm ý chưa? Vì sao?Trả lời: Các tình huống nêu ra trong bài 1 đảm bảo điều kiện của việc sử dụng hàm ý vì: - Người nói có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe có năng lực để giải đoán hàm ý.Bài 3: Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.A: Mai về quê với mình đi !B: / ..A: Đành vậy.* Điền: - Mình còn rất nhiều bài tập. - Mai mình phải trông nhà. - Mình sắp thi rồi. - Mình phải đi thăm bà ốm ở bệnh viện.Lưu ý: - Có thể nêu ra việc phải làm vào ngày mai(nên không thể đi được) như:  - Mình còn rất nhiều bài tập. - Mai mình phải trông nhà. - Mình sắp thi rồi. - Mình phải đi thăm bà ốm ở bệnh viện- Trước lời mời của người khác, nếu muốn từ chối, ta không nên dùng nghĩa tường minh mà nên sử dụng hàm ý để từ chối một cách khéo léo.Bài 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hy vọng” với “con đường” Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.- Hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.Bài 5: Tìm câu có hàm ý mời mọc, câu có hàm ý từ chối trong đoạn đối thoại giữa em bé với mây và sóng- Câu có hàm ý mời mọc:+ “ Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà”+ “ Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn”- Câu có hàm ý từ chối:+ “ Mẹ mình đang ở đợi ở nhà.”+ “ Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?”.* Viết thêm câu có chứa hàm ý mời mọc rõ hơn.“Chơi với bọn tớ thích lắm đấy.” “Có ai muốn chơi với bọn tớ không?” “Các bạn nhỏ mà đi cùng thì thích lắm đấy.”Bài tập: Em hãy tạo lập một đoạn hội thoại ngắn có sử dụng hàm ý ? Cho biết hàm ý đó là gì? Bài làm: Tài: - Cậu có thích môn cờ vua không?Lộc:- Tớ chỉ thích môn bóng đá thôi. Tài: - Vậy à. * Hàm ý trong lời nói của Lộc: Tớ không thích môn cờ vua.Bài 2: Xác định hàm ý của câu in đậm? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?Bài 2: Hàm ý: chắt giùm nước để cơm khỏi nhão. Em bé dùng hàm ý vì đã có lần nói thẳng rồi mà không hiệu quả. Vả lại lần nói thứ hai này có thêm yếu tố thời gian bức bách để yêu cầu người nghe làm theo ý mình. Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”, tức là tỏ ra không cộng tác.Củng cố: Điều kiện sử dụng hàm ýHướng dẫn học ở nhà:- Hoàn thiện bài tập- Học bài; chuẩn bị bài Kiểm tra Văn ( Phần thơ ) Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:- Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! – Nó cũng lại nói trổng. Tôi lên tiếng mở đường cho nó:- Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:- Cơm sôi rồi nhão bây giờ !Anh Sáu vẫn ngồi im []- Hàm ý: chắt giùm nước để cơm khỏi nhão Ví dụ: A: Tối nay, bạn đi xem phim với mình nhé! B: Tối nay, tớ phải làm bài tập. Nhận xét: A mời B đi xem phim vào buổi tối nhưng A đã dùng hàm ý để từ chối. Hàm ý: Tớ bận không đi xem phim cùng bạn được.=> Đây là cách từ chối khéo léo.Bài 3: Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.A: Mai về quê với mình đi !B: / .A: Đành vậy.