Bài giảng Ngữ văn 12: Tây tiến - Quang Dũng

TAÂY TIEÁNQuang DũngNgười thuyết trình: Hoàng Yến & Trung ĐiềnTìm hiểu chungTác giảTác phẩmĐọc hiểu văn bảnBố cụcPhân tíchTổng kết1. Tác Giả (1921-1988) Tên thật là Bùi Đình Diệm Quê quán : Phượng Trì – Đan Phượng – Hà Tây Là một nghệ sĩ đa tài : Vẽ tranh , viết văn , làm thơ , sáng tác nhạc A - Tìm hiểu chungTác phẩm chính : - Mây đầu ô - Rừng biển quê hương - Đường lên Châu Thuận - Rừng về xuôi Các tác phẩm đều thể hiện cá tính và phong cách nghệ sĩ Thơ QD vừa hồn nhiên , vừa tinh tế , mang vẻ đẹp hào hoa phóng khoáng , đậm chất lãng mạn2. Tác Phẩm Tây tiến là tên một đơn vị bộ đội được thành lập năm 1947 , có nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào , bảo vệ biên giới Lào–Việt Chiến sĩ Tây Tiến phần đông là thanh niên Hà Nội , họ sống và chiến đấu trong hoàn cảnh thiếu thốn và gian khổ Năm 1947 , ngày ấy , Quang Dũng là đại đội trưởng , đầu năm 1948 , anh chuyển sang đơn vị khác . Ngồi ở Phù Lưu Tranh (Hà Đông) vì nhớ đơn vị cũ , anh sáng tác bài thơ Ban đầu bài thơ có tên là “Nhớ Tây Tiến” , sau đó tác giả bỏ đi chữ “Nhớ” còn lại là Tây Tiến Bài thơ khắc hoạ hình ảnh người lính hào hùng mà hào hoa , trên cái nền rừng núi Tây Bắc hùng vĩ , mỹ lệ và duyên dáng A - Tìm hiểu chungHoàn cảnh sáng tác:Chủ đề : 2. Tác Phẩm A - Tìm hiểu chungBút tích bài thơ “Tây Tiến”I. Bố cụcKhắc hoạ thiên nhiên Tây Bắc dọc con đường hành quân của lính Tây TiếnNhắc lại những kỷ niệm trong tình quân dân ấm áp B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 1 :(Sông Mã ..Thơm nếp xôi)Đoạn 2 :(Doanh trại Hoa đong đưa)I. Bố cục (tt)Khắc hoạ chân dung người lính Tây Tiến vừa hào hùng vừa hào hoa . Cấu trúc theo diễn biến tự nhiên , theo nỗi nhớ nhà thơ Quang Dũng , nhớ khung cảnh chiến trường , nhớ những nơi mình đã đi qua , nhớ đồng đội Điều quan trọng là Quang Dũng muốn tạo một cái nền thiên nhiên dữ dội , để tương ứng với tính cách dữ dội , phi thường của người lính , cũng như vẻ mỹ lệ , duyên dáng , gợi lên tâm hồn hào hoa của người lính Lời tổng kết của nhà thơ về “Binh đoàn Tây Tiến” B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 :(Tây Tiến Khúc độc hành)Đoạn 4 :(Tây Tiến Chẳng về xuôi)II. Phân tích Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!        Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi        Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi        Mường Lát hoa về trong đêm hơi        Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm        Heo hút cồn mây, súng ngửi trời        Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống        Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi        Anh bạn dãi dầu không bước nữa        Gục lên súng mũ bỏ quên đời!        Chiều chiều oai linh thác gầm thét        Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người        Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói        Mai Châu mùa em thơm nếp xôi B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 1 :II. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnSài Khao , Mường Lát , Pha LuôngĐoạn 1Nhớ chơi vơi Từ chỉ tâm trạng , nỗi nhớ mông lung , chập chờn – là nỗi nhớ trừu tượng khó nắm bắt Tên mường , địa danh Gợi sự nhớ thương và để lại ấn tượng về sự xa xôi , heo hút , hoang dã thâm sơn cùng cấpDốc khúc khuỷu3 thanh trắc đi cùng nhau , gợi tả hình ảnh núi rừng hiểm trở , gập ghềnhII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnSúng ngửi trờiĐoạn 1Dốc thăm thẳm như dẫn đến vực sâu Các từ láy : khúc khuỷu , thăm thẳm, heo hút , đặc tả gian khổ gian truân của nẻo đường hành quânMũi súng được nhân hoá-cường điệuCâu thơ rắn rỏi , nét vẽ gân guốc , tạo hìnhChữ dùng tinh nghịch mang chất hồn nhiênĐỉnh núi mù , sương cao ngất , hình ảnh giàu chất thơ , mang vẻ đẹp cảm hứng lãng mạnNgàn thước lên cao, ngàn thước xuốngHình tượng thơ cân xứng hài hoà , tạo thành 2 về tiểu đối , vừa tả độ cao vừa tả độ sâu – sự hiểm trở trùng điệpCảnh hoang vu ở núi rừng Tây BắcDốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳmII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnThiên nhiên được miêu tả bằng bút phát HT: đèo cao + vực sâu + dốc đứng + thác gào + cọp dữĐoạn 1Chiều chiều oai linh thác gầm thétTiếng thác kêu gào như man dại giữa đại ngàn , tiếng gầm thét như rung chuyển cả rừng chiềuNhà ai Pha Luông mưa xa khơiSơ kết : Núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ , vừa dữ dội lại vừa thơ mộng trữ tình , đoạn thơ được viết bằng cảm hứng lãng mạnMai Châu mùa em thơm nếp xôiNhững câu thơ toàn thanh bằng , tạo nét vẻ mềm mại , gợi sự êm dịu ấm ápII. Phân tích (tt) Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa        Kìa em xiêm áo tự bao giờ        Khèn lên man điệu nàng e ấp        Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ        Người đi Mộc Châu chiều sương ấy        Có thấy hồn lau nẻo bến bờ        Có nhớ dáng ngưòi trên độc mộc        Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 2 :Doanh trại bừng lên hội đuốc hoaII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnÁnh lửa đuốcĐoạn 2 : Cảnh đêm liên hoanÁnh sáng + Màu sắc + Âm thanhCô gái hiện ra trong điệu múa ,vừa e thẹn ,vừa tình tứ ,hồn thơ lãng mạn của QD như được chấp cánh bởi vẻ đẹp của con người và cảnh vật nơi đâyThế giới ánh sáng , vũ điệu âm thanh, rất thực, rất mộng và rất ảoHai chữ “kìa em” diễn tả tâm trạng vừa xung sướng , vừa say mê ,vừa ngạc nhiênKỷ niệm kháng chiến + tình quân dân .Vẻ đẹp thơ mộng đầy sức lôi cuốn , thiên nhiên và con người được nhìn bằng đôi mắt lãng mạnXiêm áo lộng lẫyTiếng khènNgười đi Mộc Châu chiều hôm ấyCó thấy hồn lau nẻo bến bờII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 2 : Cảnh sông nướcKhông gian dòng sông vào buổi chiềuChiều sương + dòng sông + hồn lauHoa đong đưaMênh mang mờ ảo ,lặng lờ hoang dại – đậm sắc màu cổ tíchHồn lauĐoạn thơ được viết bằng cảm hứng lãng mạn ,tất cả tạo ra vẻ đẹp lung linh huyền ảo như một bức tranh lụa tinh tế tài hoaVẻ đẹp của thiên nhiênPhần thiêng liêng cảnh vậtẨn chứa linh hồn sâu nặngTình tứ làm duyên làm dáng , hoa như có linh hồnII. Phân tích (tt) Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc        Quân xanh màu lá dữ oai hùm        Mắt trừng gửi mộng qua biên giới        Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm        Rải rác biên cương mồ viễn xứ        Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh        Áo bào thay chiếu anh về đất        Sông Mã gầm lên khúc độc hành B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 :II. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 : Chân dung người lính Tây TiếnCách miêu tả kì dị , khác thường , tạo ra nét độc đáo riêngNgười Lính Tây TiếnĐoàn binh không mọc tócQuân xanh màu láGợi tả đoàn binh khí thế ra trận , át đi vẻ ốm yếuTừ “không” phủ định bất chấp ,bất cần mái tócPhủ định để khẳng định sự ngang tàng kiêu bạc và tếu táoXanh màu áo ,xanh cành lá nguỵ trang ,màu da xanh xao bệnh tậtII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 :Tóc rụng + Da xanhDữ oai hùmMỗi từ tạo ra sức mạnh dữ dằn + oai phong lẫm liệt Xanh màu lá / dữ oai hùmLối so sánh cân bằng tạo ra khí phách Đôi mắt trừng: chữ trừng được xem là nhãn tự ,ánh mắt đầy giận dữ và nẩy lửa , bộc lộ sự can cường ,mạnh mẽTả quân ốm mà không yếu ,nói HT mà lại nghiêng về lãng mạn ,có tóc rụng , có da xanh nhưng ấn tượng được lưu giữ lại là “Dữ Oai Hùm”Nét đẹp của hào hùng lẫm liệt II. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 :Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơmNét đẹp tâm hồn đa cảm lãng mạn Biết căm thù nhưng cũng biết yêu thươngTây Tiến là những người lính kinh thành ,xuất thân từ thanh niên trí thức rất kiêu hùng và cũng rất lãng mạn Người lính của QD đẹp một cách hiên ngang , hào hoa và lãng mạn Cái tôi hào hoa thanh lịchII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 :Câu thơ 7 chữ/5 từ Hán Việt , gợi không khí thiêng liêng ,cổ kínhNgay trong cái chết , QD nói bằng giọng thơ rất trang trọngRải rác biên cương mồ viễn xứThể thơ 7 chữ không theo luật Đường mà như thể hành gân gốc trầm buồn3 từ “mồ viễn xứ”Âm điệu bi tráng , trầm hùng ,xoáy vào lòng người đọc sự nhức nhối xót xaÁo bàoTạo sự liên tưởng người chinh phu ra điGợi nhớ vẽ đẹp tráng sĩ xưaMột cách nói làm sang , tạo một cái chết sang trọng cho người chiến sĩII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 :Như một lời thềChiến trường đi chẳng tiếc đời xanhNhư một lời tâm niệmNgười lính chấp nhận hi sinh, không suy bì ,không tính toán hơn thiệt cho bản thân mình – biết sống đẹp – biết hiến dâng đời xanh cho tổ quốc khi cầnLý tưởng xả thân quên mìnhMang vẻ đẹp tráng sĩ xưa “một đi không hẹn ngày về”Vẻ đẹp hiện nay “quyết tử cho tổ quốc quyết sinh”Vẻ đẹp của một thế hệ thanh niên yêu nước ,anh hùng thời kháng chiến chống PhápII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 : Những từ nói về cái chếtBỏ quên cuộc đời , mồ viễn xứ ,về đất ,hồn về ..Về đất :về với đất , ngả vào lòng đất mẹ Chữ “về” nói lên thái độ nhẹ nhõm ,ngạo nghễ của người lính đi vào cõi chếtSông Mã gầm lên khúc độc hànhTừ mạnh mẽ , tạo âm vang vừa dữ dội , vừa hào hùngGiọng thơ chầm chậm buồnKhúc nhạc tiễn biệt ,lời ai điếu trầm hùngÂm hưởng bài hát “hồn sĩ tử”Bi mà vẫn hùngThấm đẫm tinh thần bi trángII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 3 :Xanh màu láTa thấy QD nói nhiều về cái bi mà không phải bi luỵ mà là bi trángVìBi ở thiếu thốn gian nan bệnh tật - ở cái chết rình rập khắp nơiTráng ở ý chí ở tinh thần ,nói gian khổ để đề cao chiến thắng , nói hy sinh để nâng cao hình ảnh người línhVẫn giữ oai hùmGian khổ thiếu thốnÁo bào sang trọngMồ viễn xứChẳng tiếc đời xanhII. Phân tích (tt) Tây Tiến người đi không hẹn ước        Đường đi thăm thẳm một chia phôi        Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy        Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 4 : Lời tổng kết của nhà thơ về binh đoàn Tây Tiến:Tây Tiến người đi không hẹn ướcII. Phân tích (tt) B – Đọc hiểu văn bảnĐoạn 4 :Không hẹn ước4 câu thơ khẳng định nét đẹp tinh thần người lính – hướng tới cái cao cả , sẵn sàng hy sinh vì tổ quốcTinh thần quyết chí ra đi ,không ngày trở về ,khẳng định thêm ý niệm : Một đi không hẹn ngày trở vềThăm thẳm một chia phôiGợi tả một chặng đường gian lao của đoàn quân Tây TiếnMùa xuân ấyCó bạn bèCó đồng đội Có những kỷ niệm kháng chiếnHồn về  Chẳng về => ý kết bài thơ là sự tiến lên ,đi tiếp Giọng thơ trầm buồn + ý thơ vẫn hào hùngIII. Kết Luận: Bài thơ có dáng dấp – đáng yêu riêng vì QD chân thành viết về đồng đội , 2 cảm hứng LM và tinh thần bi tráng luôn gắn bó với nhau , cộng hưởng với nhau để làm nên linh hồn ,sắc diện của bài thơ và tạo ra vẻ độc đáo của thi phẩm .Bài thơ có phảng phất nét buồn – nét đau thương . Nhưng đó là cái buồn bi tráng chứ không bi luỵ . Vả lại , tả cái bi để làm nổi rõ cái tráng cũng là cách vẻ mây mẩy trong trăng thơ , trong nghệ thuật , hội hoạ Nhà phê bình Phong Lan nhận định: “Tây Tiến là một tượng đài bất tử về người lính vô danh”. Bất tử bởi chính vẻ đẹp hào hùng, hào hoa bi tráng này. C – Tổng kếtĐôi nét về mảnh đất Tây Tiến