Bài giảng Ngữ văn 11 Tiết 21: Văn tế nghĩa sĩ cần giuộc ( tiết 2 ) - Nguyễn Đình Chiểu

TiÕt 21: V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc ( tiÕt 2 ) - NguyÔn §×nh ChiÓu –I. TÌM HIỂU CHUNG: 1. Hoµn c¶nh ra ®êi: + Đêm 16- 12- 1861, các nghĩa sĩ đã tấn công đồn Cần Giuộc, giết được tên quan hai Pháp và một số lính thuộc địa. Họ đã làm chủ đồn được hai ngày, sau đó bị phản công và thất bại. Khoảng 20 nghĩa quân đã bị hi sinh.+ Theo yêu cầu của tuần phủ Gia Định tên là Đỗ Quang, Nguyễn Đình Chiểu đã viết bài văn tế này.1.HOÀN CẢNH RA ĐỜI: Loại văn gắn với phong tục tang lễ nhằm bày tỏ lòng tiếc thương với người đã mất. Bố cục: thường có bốn đoạn: + Đoạn mở đầu (lung khởi): Luận chung về lẽ sống chết + Đoạn thứ 2(thích thực) : Kể công đức, phẩm hạnh, cuộc đời của người đã khuất + Đoạn thứ 3(ai vãn): Nói lên niềm thương tiếc đối với người đã chết + Đoạn thứ 4(kết): Bày tỏ lòng tiếc thương và lời cầu nguyện của người đứng tế.2. THỂ LOẠI VÀ BỐ CỤC: Bố cục của bài văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc cũng gồm 4 phần:+ Phần1 : Lung khởi ( 2 câu đầu)+Phần 2 : Thích thực ( câu 3->15)+Phần 3 : Ai điếu ( câu 16câu 28)+Phần 4 : Ai vãn (2 câu cuối). Cè thñ t­íng Ph¹m V¨n §ång ®· nãi: “ Trªn trêi cã nh÷ng v× sao cã ¸nh s¸ng kh¸c th­êng, nh­ng con m¾t cña chóng ta ph¶i ch¨m chó nh×n míi thÊy, vµ cµng nh×n cµng thÊy s¸ng. V¨n th¬ NguyÔn §×nh ChiÓu còng vËy.Cã ng­êi chØ biÕt NguyÔn §×nh ChiÓu lµ t¸c gi¶ Lôc V©n Tiªn, mµ cßn rÊt Ýt biÕt vÒ th¬ v¨n yªu n­íc cña NguyÔn §×nh ChiÓu – khóc ca hïng tr¸ng cña phong trµo v¨n häc yªu n­íc chèng thùc d©n Ph¸p..”II. §äc – hiÓu v¨n b¶n:1. Lung khëi ( c©u 1, 2 ):Më ®Çu: “Hìi «i”  tiÕng than lµm lay ®éng lßng ng­êiC©u 1: NghÖ thuËt ®èi t¸ch c©u v¨n lµm hai vÕ Sóng giÆc ®Êt rÒn/ lßng d©n trêi tá + §èi lËp b»ng tr¾c: T T T B - B B B T. + §èi lËp vÒ tõ lo¹i: D D D § - D D D §.+ §èi ý: ThÕ lùc x©m l­îc tµn b¹o / ý chÝ kiªn c­êng cña nh©n d©nH×nh ¶nh kh«ng gian vò trô réng lín ( trêi - ®Êt ). C¸c ®éng tõ rÒn – tá gîi sù khuÕch t¸n cña ©m thanh vµ sù rùc rì cña ¸nh s¸ng.T¸i hiÖn khung c¶nh b·o t¸p cña thêi ®¹i, còng nh­ sù ®ông ®é quyÕt liÖt gi÷a søc m¹nh x©m l­îc cña thùc d©n Ph¸p ( sóng giÆc ) víi ý chÝ bÊt khuÊt b¶o vÖ ®Êt n­íc cña d©n ta ( lßng d©n ).C©u 2: NghÖ thuËt ®èi:M­êi n¨m c«ng vì ruéng/ mét trËn nghÜa ®¸nh T©yGi¸ trÞ vËt chÊt/ Gi¸ trÞ tinh thÇnKh«ng ai biÕt ®Õn/ NhiÒu ng­êi biÕt (vang nh­ mâ)ý nghÜa bÊt tö cña c¸i chÕt v× nghÜa línT¹o dùng mét c¸i nÒn thËt hoµnh tr¸ng ®Ó t«n bøc t­îng ®µi ng­êi n«ng d©n – nghÜa sÜ cã mét kh«ng hai trong lÞch sö văn học Việt Nam.2.Phần thích thực : bức tượng đài nghệ thuật thuộc về người nghĩa sĩ (câu 3  15):- Lai lịch và hoàn cảnh sinh sống:Nhớ linh xưa:Cui cút làm ăn;Toan lo nghèo khó.Chưa quen cung ngựa, đâu tới trường nhung;Chỉ biết ruộng trâu, ở trong làng bộ. Việc cuốc, việc cày, việc bừa, việc cấy, tay vốn quen làm;Tập khiên, tập súng, tập mác, tập cờ, mắt chưa từng ngó. Cui cót: b¬ v¬ kh«ng n¬i n­¬ng tùaChØ biÕt, quen lµmCh­a quen, ch­a tõng thÊy- Ruéng tr©u, lµng bé.- ViÖc cuèc, cµy, bõa, cÊy.- Cung ngùa, tr­êng nhung.- TËp khiªn, sóng, m¸c, cê.G¾n víi c«ng viÖc nhµ n«ngG¾n víi binh ®ao trËn m¹c Nguån gèc xuÊt th©n: Hä xuÊt th©n tõ n«ng d©n- nh÷ng ng­êi nghÌo khæ, lam lò g¾n bã víi ruéng ®ång vµ hoµn toµn xa l¹ víi chiÕn trËn, binh ®ao* Khi đất nước lâm nguy Th¸i ®éC¶m xócBiÓu hiÖnNghÖ thuËt diÔn t¶T©m tr¹ng- Tr«ng tin quan: chê mong sù chiÕn ®Êu cña triÒu ®×nh- So s¸nh: nh­ trêi h¹n mong m­a.Lßng c¨m thï giÆcGhÐt thãi mäi: ghÐt giÆc muèn tíi ¨n gan, muèn ra c¾n cæSo s¸nh: nh­ nhµ n«ng ghÐt cá. - C­êng ®iÖu: muèn tíi ¨n gan, muèn ra c¾n cæ.NhËn thøc§Êt n­íc lµ mét khèi vÑn toµn kh«ng thÓ ®Ó kÎ thï x©m l­îc, chia c¾t ®óng ®¾nX¸c ®Þnh: Tr¸ch nhiÖm b¶n th©nSö dông ®iÓn tÝch, ®iÓn cèý thøcTinh thÇn hoµn toµn tù nguyÖnC¸c côm tõ giµu s¾c th¸i biÓu c¶m, mang tÝnh kh¼ng ®Þnh: H¸ ®Ó.... ®©u dung; Nµo ®îi... ch¼ng thÌm... B­íc chuyÓn biÕn vÒ t×nh c¶m, nhËn thøc vµ ý thøc cña ng­êi n«ng d©n b×nh th­êng thµnh ng­êi nghÜa sÜ ®¸nh T©y ®­îc miªu t¶ ch©n thùc, sinh ®éng, gÇn víi c¸ch suy nghÜ còng nh­ lêi ¨n, tiÕng nãi h»ng ngµy cña ng­êi n«ng d©n Nam Bé.* §o¹n 3 ( C©u 10 -> C©u 15 ): - Hoµn c¶nh chiÕn ®ÊuQu©n triÒu ®×nhNghÜa qu©n CÇn Giuéc- Lµ qu©n c¬, qu©n vÖ.- Lµ d©n Êp, d©n l©n.- §­îc luyÖn tËp: 18 ban vâ nghÖ, 90 trËn binh th­.- Trang bÞ: bao tÊu, bÇu ngßi, dao tu, nãn gâ.- Ch­a tõng tËp rÌn, ch­a tõng bµy binh bè trËn.- Trang bÞ: manh ¸o v¶i, ngän tÇm v«ng.- §iÒu kiÖn chiÕn ®Êu:KÎ thï x©m l­îcNghÜa sÜ CÇn Giuéc- B¾n ®¹n nhá, ®¹n to.- Ho¶ mai b»ng r¬m con cóiTµu s¾t, tµu ®ång, sóng næG­¬m b»ng l­ìi dao phayvò khÝ hiÖn ®¹i VËt dông th« s¬ dïng trong sinh ho¹t, lao ®éng hµng ngµy ®· trë thµnh vò khÝ ®¸nh giÆcH×nh ¶nh ®oµn qu©n ¸o v¶i ®­îc miªu t¶ hoµn toµn b»ng bót ph¸p hiÖn thùc, ¸nh lªn vÎ ®Ñp méc m¹c, gi¶n dÞ. - Tinh thÇn chiÕn ®Êu: + HÖ thèng ®éng tõ m¹nh: ®¹p, l­ít, x«, x«ng, liÒu, ®©m, chÐm, hÌ, ã. + C¸c tõ ng÷ chÐo, chØ ph­¬ng h­íng ng­îc nhau: §¹p rµo l­ít tíi / x« cöa x«ng vµo ; §©m ngang / chÐm ng­îc ; HÌ tr­íc / ã sau + PhÐp ®èi: nhá - to ; ngang – ng­îc ; tr­íc – sau . T¹o nªn nhÞp ®iÖu nhanh, m¹nh, t¸i hiÖn kh«ng khÝ chiÕn trËn khÈn tr­¬ng, s«i næi, hµo hïng. - Kết quả: đốt nhà thờ, chém rớt đầu quan hai.KÕt qu¶: ChÐm rít ®Çu quan hai nä, ®èt xong nhµ d¹y ®¹o kia=>Nghệ thuật tả thực kết hợp với trữ tình, phép tương phản giàu nhịp điệu, tác giả đã dựng nên tượng đài nghệ thuật về người nông dân - nghĩa sĩ: bình dị mà phi thường. 3. Ai v·n + Kết: a. Tiếng khóc cho người nghĩa sĩ:= >Do vậy đó là tiếng khóc có tầm sử thi. Cộng hưởng với tình yêu thiên nhiên và con người: cỏ, cây, sông chợ, ngọn đèn, mẹ, vợ- Tiếng khóc xót thương ở đây là của tác giả, của gia đình thân quyến,của nhân dân Nam Bộ và của cả nước.“ Mét ch¾c sa tr­êng r»ng ch÷ h¹nh nµo hay da ngùa bäc th©y...” -Sù hy sinh lµm thiªn nhiªn ®Êt n­íc còng ®au xãt vµ g©y th­¬ng c¶m cho nh©n d©n kh¾p vïng??? Sau khi tá râ thÊi ®é bÊt hîp t¸c víi giÆc, NguyÔn §×nh ChiÓu x¸c ®Þnh g× ? Th¸c v× nghÜa khÝ: VinhChÞu ®Çu T©y: Sèng khæ nhôc.§o¸i s«ng CÇn Giuéc cá c©y mÊy dÆm sÇu gi¨ngNh×n chî Tr­êng B×nh giµ trÎ hai hµng lÖ nhá”??? C©u nµo? Em h·y ®äc lªn b. Tiếng khóc cho thời đại đau thương:-Trở lại hiện thực, khóc thương, chia se với gia đình nỗi mất mát: mẹ mất co, vợ mất chồng.- Ngợi ca tấm lòng vì dân của nghĩa sĩ theo hướng vĩnh viễn hóa: danh thơm đồn 6 tỉnh+ MÑ giµ khãc trÎ lóc ®ªm khuya, “ngän ®Ìn leo lÐt” +Vî yÕu ch¹y t×m chång trong “c¬n bãng xÕ dËt dê”, c« ®¬n, kh«ng n¬i n­¬ng tùa.-Ca ngîi tinh thÇn: “Sèng ®¸nh giÆc, chÕt còng ®¸nh giÆc” - LÖ khãc th­¬ng ng­êi anh hïng kh«ng kh«, ¬n nghÜa kh«ng ngu«i quªn “mu«n ®êi ai còng mé”.-> §©y lµ nh÷ng dßng th¬ toµn bÝch viÕt vÒ nçi ®au mÊt m¸t trong chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ quèc x­a nay.III. Tæng kÕt: Ghi nhí sgk-------------------------------- Kh¼ng ®Þnh ý nghÜa cña sù hy sinh.