Bài giảng Nghĩa tường minh và hàm ý

Kiểm tra bài cũ: Em hãy phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý ? Nêu một ví dụ về hàm ý? 1 Khác: - Nghĩa tường minh: là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý: là phần thông báo tuy không đựơc diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. Phân biệt: Gièng : §Òu lµ phÇn th«ng b¸o nghÜa trong c©u 2 Ví dụ: A: - Tối nay, bạn đi xem phim với mình nhé! B: - Tối nay, tớ phải làm bài tập. Nhận xét: A mời B đi xem phim vào buổi tối nhưng A đã dùng hàm ý để từ chối. Hàm ý: Tớ bận không đi xem phim cùng bạn được. => Đây là cách từ chối khéo léo. 3 Câu 2:Khoanh tròn chữ cái đứng trước ý trả lời mà em cho là đúng? a/ Nghĩa hàm ý là phần thông báo Trái ngược với nghĩa tường minh Cùng một nội dung với nghĩa tường minh. Được suy ra từ những từ ngữ trong câu. Thông báo nhiều nghĩa hơn nghĩa tường minh. b/ Dùng hàm ý khi nào? Khi không muốn nói thẳng. Muốn người nghe không hiểu. Không biết nói rõ ý. Muốn chấm dứt cuộc thoại. C A 4 Chị Dậu vừa nói vừa mếu: - Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc: - U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con ở nhà chơi với em con. (Ngô Tất Tố, Tắt đèn) 5 Đoạn trích có mấy câu in đậm có hàm ý? Đó là câu nào? Nêu hàm ý của những câu in đậm đó? 6 Câu 1: Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài 7 Cho biết hàm ý của câu Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi? sau bữa ăn này, con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đã bán con 8 Khi đọc được 2 câu nói của chị Dậu, có 2 bạn tranh luận với nhau: A. Chị Dậu chủ động đưa hàm ý vào câu nói của mình. B. Hàm ý vô tình xuất hiện trong lời nói của chị. Em nhất trí với ý kiến nào ? Vì sao? Đáp án: Nhất trí với ý kiến A, vì chị Dậu không dám nói thẳng với con mà cố tình tức là có ý thức đưa hàm ý vào lời nói để tránh sự thật đau lòng, sự thật bán con nhằm tránh cú sốc mạnh cho cả chị và bé Tí) 9 Câu 1: Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị phải nói rõ hơn? Hàm ý câu 2 rõ hơn. Vì chị không chịu đựng nổi sự đau đớn khi phải kéo dài phút giây lừa dối cái Tí, lừa dối ở đây có nghĩa là không dám nói sự thật, và vì cái Tí còn quá nhỏ , quá ngây thơ chưa hiểu hết ý nghĩa câu nói của u. 10 Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây: - Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý. Để sử dụng hàm ý thì cần có những điều kiện nào đối với người nói và đối với người nghe? 11 Câu 1:Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. Câu 2: Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. 12 Moät ngöôøi baïn coù nhaõ yù môøi em ñeán döï sinh nhaät nhöng em laïi khoâng  theå ñeán (hoaëc khoâng muoán ñeán). Trong tröôøng hôïp treân, theo em,  neân duøng haøm yù hay caâu coù nghóa töôøng minh? Em seõ noùi theá naøo? Từ chối bằng một câu có sử dụng hàm ý - Rất cám ơn cậu nhưng chiều mai tớ cùng bố mẹ về quê thăm ngoại rồi.. Vì sao trong trường hợp này ta nên dùng hàm ý? Dùng hàm ý đảm bảo sự lịch sự, tế nhị 13 Xét đoạn thoại sau và cho biết hàm ý câu trả lời của Nam? Dũng: Cậu thích học Văn không? Nam: Tớ thích học toán hơn. Đáp án: Hàm ý câu trả lời của Nam là Nam không thích học Văn. Nếu có bạn nói lại với cô giáo là Nam không thích học Văn thì theo em Nam sẽ nói như thế nào? Thưa cô em đâu có nói là không thích học Văn, em chỉ nói là em thích học Toán. Trong trường hợp này người nói dễ dàng chối bỏ yêu cầu nào đó khi cần vì không trực tiếp nói ra điều đó mà do người nghe tự suy ra. 14 BAØI TAÄP TÌNH HUOÁNG Troáng vaøo lôùp ñaõ 10’ Hieáu môùi hôùt haûi chaïy vaøo. Thaày giaùo nhìn ñoàng hoà, noùi:…….. Yeâu caàu: Em haõy dieãn ñaït yù muoán noùi cuûa thaày baèng 2 caâu. Moät caâu coù nghóa töôøng minh, moät caâu duøng haøm yù. Höôùng giaûi: Nghóa töôøng minh: Em ñeán treã 10 phuùt roài ñaáy. Haøm yù: . Em coù ñoàng hoà khoâng? . Em bieát baây giôø laø maáy giôø khoâng? 15 Tìm hàm ý trong những mẫu đối thoại sau: - Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa! - Cành cây cao quá không với được!  Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được. 16 1. Bµi tËp 1: Ng­êi nãi ng­êi nghe nh÷ng c©u in ®Ëm d­íi ®©y lµ ai? x¸c ®Þnh hµm ý cña mçi c©u Êy. Theo em ng­êi nghe cã hiÓu hµm ý cña c©u nãi kh«ng? Nh÷ng chi tiÕt nµo chøng tá ®iÒu Êy a) - Anh nãi n÷a ®i.- ¤ng giôc. -B¸o c¸o hÕt! -Ng­êi con trai vôt trë l¹i giäng vui vÎ- N¨m phót n÷a lµ m­êi. Cßn hai m­¬i phót th«i. B¸c vµ c« vµo trong nhµ. ChÌ ®· ngÊm råi ®Êy. Th× giê ng¾n ngñi cßn l¹i thóc giôc c¶ chÝnh ng­êi ho¹ sÜ. ¤ng theo liÒn anh thanh niªn vµo trong nhµ, ®¶o nh×n qua mét l­ît tr­íc khi ngåi xuèng ghÕ. Anh thanh niên Ông họa sĩ và cô gái Mời bác và cô vào uống nước. 17 Nguyeãn Quang Saùng Bài tập 2.Hàm ý những câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?  Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: - C¬m s«i råi, ch¾t n­íc dïm c¸i!-Nã còng l¹i nãi træng.T«i lªn tiÕng më ®­êng cho nã:Cháu phải gọi “ Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.- Nã nh­ kh«ng ®Ó ý ®Õn c©u nãi cña t«i, nã l¹i kªu lªn:- C¬m s«i råi, nh·o b©y giê!Anh S¸u vÉn ngåi im […] Ch¾t n­íc giïm ®Ó c¬m khái nh·o ! Hàm ý không thành công vì… 18 A: Mai vÒ quª víi m×nh ®i ! B: … A. §µnh vËy. 3. Bµi tËp 3: H·y ®iÒn vµo l­ît lêi cña B trong ®o¹n tho¹i sau ®©y mét c©u cã hµm ý tõ chèi. -Mai m×nh kiểm tra 1 tiết -RÊt tiÕc m×nh ®· nhËn lêi Hoa råi. -M×nh cßn ph¶i chuẩn bị trại 26 -3. 19 T×m hµm ý cña Lç TÊn qua viÖc «ng so s¸nh hy väng víi con ®­êng trong c¸c c©u sau: T«i nghÜ bông: §· gäi lµ hy väng th× kh«ng thÓ nãi ®©u lµ thùc ®©u lµ h­ còng gièng nh­ nh÷ng con ®­êng trªn mÆt ®Êt; kú thùc trªn mÆt ®Êt vèn lµm g× cã ®­êng. Ng­êi ta ®i m·i th× thµnh ®­êng th«i. (Lç TÊn, Cè h­¬ng) 4. Bµi tËp 4 : -> Qua sù so s¸nh cña Lç TÊn cã thÓ nhËn ra hµm ý: Tuy hi väng ch­a thÓ nãi lµ thùc hay h­, nh­ng nÕu cè g¾ng thùc hiÖn th× cã thÓ ®¹t ®­îc. 20 5. Bµi tËp 5: T×m nh÷ng c©u cã hµm ý mêi mäc hoÆc tõ chèi trong c¸c ®o¹n ®èi tho¹i gi÷a em bÐ víi nh÷ng ng­êi ë trªn m©y vµ sãng ( trong bµi M©y vµ sãng cña Ta-go). H·y viÕt thªm vµo mçi ®o¹n mét c©u cã hµm ý mêi mäc râ h¬n. 21 M©y vµ sãng MÑ ¬i, trªn m©y cã ng­êi gäi con: Bän tí ch¬i tõ khi thøc dËy cho ®Õn lóc chiÒu tµ. Bän tí ch¬i víi b×nh minh vµng, bän tí ch¬i víi vÇng tr¨ng b¹c. Con hái: Nh­ng lµm thÕ nµo m×nh lªn ®ã ®­îc? Hä ®¸p: H·y ®Õn n¬i tËn cïng tr¸i ®Êt, ®­a tay lªn trêi, cËu sÏ ®­îc nhÊc bæng lªn tËn tÇng m©y. MÑ m×nh ®ang ®îi ë nhµ-con b¶o -Lµm thÕ nµo cã thÓ rêi mÑ mµ ®Õn ®­îc? ThÕ lµ hä mØm c­êi bay ®i. Nh­ng con biÕt cã trß ch¬i thó vÞ h¬n, mÑ ¹. Con lµ m©y vµ mÑ sÏ lµ tr¨ng. Hai bµn tay con «m lÊy mÑ, vµ m¸i nhµ ta sÏ lµ bÇu trêi xanh th¼m. (Ta-go) C©u cã hµm ý mêi mäc “Kh«ng biÕt cã ai muèn ch¬i víi bän tí kh«ng”? HoÆc “Ch¬i víi bän tí thÝch l¾m” Củng cố Sö dông hµm ý cã t¸c dông gì? - Trong giao tiÕp: + §¶m b¶o lÞch sù, tÕ nhÞ . + DÔ dµng chèi bá yªu cÇu nµo ®ã khi cÇn v× kh«ng trùc tiÕp nãi ra ®iÒu ®ã mµ do ng­êi nghe tù suy ra - Trong v¨n häc: Néi dung diÔn ®¹t phong phó & t¨ng gi¸ trÞ biÓu c¶m. 23 S¬ ®å kiÕn thøc bµi häc §iÒu kiÖn sö dông hµm ý Ng­êi nghe (ng­êi ®äc) Ng­êi nãi (ng­êi viÕt) Cã ý thøc ®­a hµm ý Cã ý thøc céng t¸c, cã n¨ng lùc gi¶i ®o¸n 24 Dặn dò: -Làm bài tập còn lại - Ôn tập kĩ phần văn thơ hiện đại để tiết sau kiểm tra 1 tiết