Bài giảng môn Toán học lớp 7 - Tiết 27 - Bài 3: Một số bài toán về đại lượng tỉ lệ nghịch

TIẾT 27 §3 MỘT SỐ BÀI TOÁN VỀ ĐẠI LƯỢNG TỈ LỆ NGHỊCH A/. MỤC TIÊU Học xong bài này HS cần phải biết làm các bài toán cơ bản về đại lượng tỉ lệ nghịch. B/. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH GV: +Bảng phụ (hoặc giấy trong) ghi đề bài toán 1 và lời giải, đề bài toán 2 và lời giải, Bài tập 16, 17 SGK, bảng từ. Học sinh: Bảng nhóm, bút viết bảng nhóm. C/. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC Hoạt động của GV Hoạt động của HS Hoạt động 1: KIỂM TRA VÀ CHỮA BÀI TẬP GV kiểm tra đồng thời 2 em HS - HS 1: a) Định nghĩa đại lượng tỉ lệ thuận và định nghĩa đại lượng tỉ lệ nghịch HS1 : trả lời lý thuyết b) Chữa bài tập 15 (Tr58 SGK) Chữa bài tập 15 (Tr58 SGK) (Đưa đề bài lên màn hình) a) Tích xy là hằng số (số giờ máy cày cả cánh đồng) nên x và y tỉ lệ nghịch với nhau. b) x + y là hằng số (số trang của quyển sách) nên x và y không tỉ lệ nghịch với nhau. c) Tích a.b là hằng số (chiều dài đoạn đường AB) nên a và b tỉ lệ nghịch với nhau. HS2: a) Nêu tính chất của hai đại lượng tỉ lệ thuận, hai đại lượng tỉ lệ nghịch. So sánh (viết dưới dạng công thức). HS2: a) Trả lời lý thuyết Tỉ lệ thuận. Tỉ lệ nghịch x1y1 = x2y2 = .= a Chữa bài tập 19 trang 45 SBT Bài tập 19 SBT Cho biết x và y là hai đại lượng tỉ lệ nghịch và khi x = 7 thì y = 10. a) Tìm hệ số tỉ lệ nghịch của y đối với x a) = x.y = 7.10 = 70 b) Hãy biểu diễn y theo x b) c) Tính giá trị của y khi x = 5; x = 14 c) x = 5 Þ y = 14 x = 14 Þ y = 5 GV cho HS nhận xét bài làm của hai em và cho điểm HS nhận xét bài là của bạn. Hoạt động 2: BÀI TOÁN 1 GV đưa đề bài lên màn hình. HS đọc đề bài GV hướng dẫn HS phân tích để tìm ra cách giải - Ta gọi vận tốc cũ và vận tốc mới của ô tô lần lượt là v1 và v2 (km/h). Thời gian các vận tốc là t1 và t2 (h). Hãy tóm tắt đề toán rồi lập tỉ lệ thức của bài toán. HS: Ôtô đi từ A đến B: Với vận tốc v1 thì thời gian là t1 Với vận tốc v2 thì thời gian là t2 Vận tốc và thời gian là hai đại lượng tỉ lệ nghịch nên: mà t1 = 6 ; v2 = 1,2.v1 Dó đó: Vậy nếu đi với vận tốc mới thì ô tô đi từ AàB hết 5h. GV nhấn mạnh: vì v và t là hai đại lượng tỉ lệ nghịch nên tỉ số giữa hai giá trị bất kỳ của đại lượng này bằng nghịch đảo tỉ số hai giá trị tương ứng của đại lượng kia. GV thay đổinội dung bài toán: Nếu v2 = 0,8v1thì t2 là bao nhiêu? HS: Nếu v2 = 0,8v1 Thì = 0,8 Hay Hoạt động 3: BÀI TOÁN 2 GV đưa đề bài lên màn hình. HS đọc đề bài - Hãy tóm tắt đề bài? Bốn đội có 36 máy cày (cùng năng suất, công việc bằng nhau) Đội 1 HTCV trong 4 ngày Đội 2 HTCV trong 6 ngày Đội 3 HTCV trong 10 ngày Đội 4 HTCV trong 12 ngày Hỏi mỗi đội có bao nhiêu máy? -Gọi số máy của mỗi đội lần luợt là x1, x2, x3, x4 (máy) ta có điều gì ? -Cùng một công việc như nhau giữa số máy cày và số ngày hoàn thành công việc quan hệ như thế nào ? -Aùp dụng tính chất 1 của hai đại lượng tỉ lệ nghịch, ta có các tích nào bằng nhau ? GV gợi ý: 4x1 = HS:x1 + x2 + x3 + x4 = 36 -Số máy cày và số ngày tỉ lệ nghịch với nhau. -Có 4.x1 = 6.x2 = 10.x3 = 12.x4 Theo tính chất của dãy tỉ số bằng nhau ta có: = Aùp dụng tính chất dãy tỉ số bằng nhau để tìm các giá trị x1, x2 , x3 , x4 Vậy Trả lời : Số máy của 4 đội lần lượt là: 15, 10, 6, 5. GV : Qua bài toán 2 ta thấy được mối quan hệ giữa “bài toán tỉ lệ thuận “ và “bài toán tỉ lệ nghịch”. Nếu y tỉ lệ nghịch với x thì y tỉ lệ thuận với vì y = Vậy nếu x1, x2, x3, x4 tỉ lệ nghịch với các số 4 : 6 : 10 : 12; Þ x1, x2, x3, x4 tỉ lệ thuận với các số: Yêu cầu HS làm ? Cho 3 đại lượng x, y, z. Hãy cho biết mối liên hệ giữa hai đại lượng x và z biết: HS làm ? a) x và y tỉ lệ nghịch, y và z cũng tỉ lệ nghịch. a) x và y tỉ lệ nghịch Þ (GV hướng dẫn HS sử dụng công thức định nghĩa của hai đại lượng tỉ lệ thuận, tỉ lệ nghịch). y và z tỉ lệ nghịch Þ Þ có dạng x = kz Þ x tỉ lệ thuận với z b) xvà y tỉ lệ nghịch, y và z tỉ lệ thuận b) x và y tỉ lệ nghịch Þ y và z tỉ lệ thuận Þ y = bz Þ hoặc vậy x tỉ lệ nghịch với z. Hợp đồng 4: CỦNG CỐ Bài 16 trang 60 SGK HS trả lời miệng Đưa đề bài lên màn hình a) Hai đại lượng x và y có tỉ lệ nghịch với nhau vì: 1.120 = 2.60 = 4.30 = 5.24 = 8.15 (=120) b) Hai đại lượng x và y không tỉ lệ nghịch vì: 5.12,56.10 Bài 17 trang 61 SGK (Đưa đề bài lên bảng phụ) GV yêu cầu HS tìm hệ số tỉ lệ nghịch a. Sau đó điền số thích hợp vào ô trống. X 1 2 -4 6 -8 10 Y 16 8 -4 -2 1,6 a = 10.1,6 = 16 Bài 18 trang 61 SGK Cho HS hoạt động nhóm Bảng nhóm GV nhắc các nhóm tóm tắt đề bài, xác định mối quan hệ giữa các đại lượng rồi lập tỉ lệ thức tương ứng. 3 người làm cỏ hết 6 giờ 12 người làm cỏ hết x giờ cùng một công việc nên số người làm cỏ và số giờ phải làm là hai đại lượng tỉ lệ nghịch. Ta có: Vậy 12 người làm cỏ hết 1,5 giờ Đại diện một nhóm lên trình bày bài. GV cho kiểm tra thêm vài nhóm. HS cả lớp nhận xét Hoạt động 5: HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ Xem lại cách giải bài toán về tỉ lệ nghịch. Biết chuyển từ toán chia tỉ lệ nghịch sang chia tỉ lệ thuận. Ôn tập đại cương tỉ lệ thuận, tỉ lệ nghịch . Bài tập về nhà số 19, 20, 21 trang 61 SGK, số 25, 26, 27 trang 46 SBT. TIẾT 28 LUYỆN TẬP- KIỂM TRA 15 PHÚT A/. MỤC TIÊU Thông qua tiết luyện tập HS được củng cố các kiến thức về đại lượng tỉ lệ thuận, đại lượng tỉ lệ nghịch (về định nghĩa và tính chất). Có kỹ năng sử dụng thành thạo các tính chất của dãy tỉ số bằng nhau để vận dụng giải toán nhanh và đúng. HS được hiểu biết, mở rộng vốn sống thông qua các bài tập mang tính thực tế: bài tập về năng suất, bài tập về chuyển động Kiểm tra 15 phút nhằm kiểm tra, đánh giá việc lĩnh hội và áp dụng kiến thức của HS. B/. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH Chuẩn bị của GV: +Bảng phụ (giấy trong), bảng từ, hộp số. + Đề bài kiểm tra 15 phút phôtô đến từng HS. Học sinh: + Bảng nhóm, bút viết bảng nhóm. + Giấy kiểm tra 15 phút. C/. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC Hoạt động của GV Hoạt động của HS Hoạt động 1: LUYỆN TẬP Bài 1: Hãy lựa các số thích hợp trong các số sau để điền vào ô trống trong hai bảng sau: Các số: -1 ; -2 ; -4 ; -10 ; -30 ; 1 ; 2 ; 3 ; 6 ; 10 HS đọc kỹ đềbài rồi yêu cầu hai HS lên bảng điền. Bảng 1: x và y là hai đại lượng tỉ lệ thuận (có thể sử dụng bảng từ và hộp số) Đáp số x -2 -1 3 5 y -4 2 4 x -2 -1 1 2 3 5 y -4 -2 2 4 6 10 Bảng 2 x và y là hai đại lượng tỉ lệ nghịch: x -2 -1 5 y -15 30 15 10 x -2 -1 1 2 3 5 y -15 -30 30 15 10 6 Bài 2 (Bài 19 SGK trang 61) Với số tiền để mua 51 mét vải loại I có thể mua được bao nhiêu mét vải loại II, biết rằng giá tiền 1mét vải loại II chỉ bằng 85% giá tiền 1 mét vải loại I? HS tóm tắt đề bài Cùng một số tiền mua được : 51 mét vải loại I giá a đ/m x mét vải loại II giá 85% a đ/m - Yêu cầu tóm tắt đề bài. - Lập tỉ lệ thức ứng với hai đại lượng tỉ lệ nghịch. Có số mét vải mua được và giá tiền một mét vải là hai đại lượng tỉ lệ nghịch. - Tìm x Þ Trả lời: Với số tiền có thể mua 60m vải loại II. Bài 3 (Bài 21 SGK trang 61) Cùng khối lượng công việc như nhau (GV đưa đề bài lên màn hình) Hãy tóm tắt đề bài? (Gọi số máy của mỗi đội lần lượt là x1, x2, x3 máy) Đội I có x1 máy HTCV trong 4 ngày. Đội II có x2 máy HTCV trong 6 ngày. Đội III có x3 máy HTCV trong 8 ngày. Và x1 – x2 = 2 GV gợi ý cho HS: Số máy và số ngày là hai đại lượng như thế nào? (năng suất các máy như nhau). HS: Số máy và số ngày là hai đại lượng tỉ lệ nghịch hay x1, x2, x3 tỉ lệ nghịch với 4 ; 6 ; 8 - Vậy x1, x2, x3 tỉ lệ thuận với các số nào? -HS x1, x2, x3 tỉ lệ thuận với GV yêu cầu cả lớp làm bài tập Cả lớp làm bài tập vào vở 1 HS lên bảng làm GV sử dụng tính chất của dãy tỉ số bằng nhau để làm bài tập trên Giải: Gọi số máy của 3 đội theo thứ tự là x1, x2, x3. Vì các máy có cùng năng suất nên số máy số máy và số ngày là hai đại lượng tỉ lệ nghịch , do đó ta có: Vậy Trả lời: Số máy của ba đội theo thứ tự là: 6, 4, 3 9 máy Bài 4 (bài 34 trang 47 SBT) HS đọc đề bài (GV đưa đề bài lên bảng) GV lưu ý HS về đơn vị các đại lượng trong bài: vì trung bình 1 phút xe thứ nhất đi hơn xe thứ hai là 100m tức là: V1 – V2 = 100(m/ph) nên thời gian cần đổi ra phút. GV yêu cầu HS độc lập là bài sau đó gọi một 1 em lên bảng chữa. Các em khác làm trên giấy trong và kiểm tra trên đèn chiếu. Lời giải: Đổi 1h20ph = 80 ph 1h30ph = 90 ph Giả sử vận tốc của hai xe máy là V1(m/ph) V2(m/ph). Theo điều kiện đề bài ta có: 80V1 = 90V2 và V1 – V2 = 100 hay = Vậy =10 Þ V1=10.90 = 900 (m/ph) = 54(km/h) Vậy =10 Þ V2=10.80 = 800 (m/ph) = 48(km/h) GV chốt lại: Để giải các bài toán về đại lượng tỉ lệ thuận, đại lượng tỉ lệ nghịch ta phải: - Xác định đúng quan hệ giữa hai đại lượng. - Lập được dãy tỉ số bằng nhau (hoặc tích bằng nhau) tương ứng. - Áp dụng tính chất dãy tỉ số bằng nhau để giải. Hoạt động 2: KIỂM TRA GV phát đề kiểm tra cho HS. Câu 1: Hai đại lượng x và tỉ lệ thuận hay tỉ lệ nghịch. Hãy viết TLT (tỉ lệ thuận) hoặc TLN (tỉ lệ nghịch) và ô trống. a) x -1 1 3 5 y -5 5 15 25 b) x -5 -2 2 5 y 2 -5 5 2 a) x -4 -2 10 20 y 6 3 -15 -30 Câu 2: Nối mỗi cột ở cột I với kết quả ở cột II để được câu đúng. Cột I Cột II 1. Nếu x.y = a (a0) a) Thì a = 60 2. Cho biết x và y tỉ lệ nghịch nếu x = 2, y = 30. b) Thì y tỉ lệ thuận với x theo hệ số tỉ lệ k = -2 3. x tỉ lệ thuận với y theo hệ số tỉ lệ c) Thì x và y tỉ lệ thuận 4. d) Ta có y tỉ lệ nghịch với x theo hệ số tỉ lệ a. Câu 3: Hai người xây một bức tường hết 8 giờ. Hỏi 5 người xây bức tường đó bao lâu (cùng năng suất như nhau)? Hoạt động 3: HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ Ôn bài. Làm bài tập 20, 22, 23 (Tr61, 62 SGK). Bài 28, 29, 34 (trước 46, 47 SBT). Nghiên cứu bước § 5. Hàm số. TIẾT 29 §5 HÀM SỐ A/. MỤC TIÊU HS biết khái niệm hàm số. Nhận biết đại lượng này có phải là hàm số của đại lượng kia hay không trong những cách cho cụ thể và đơn giản (bằng bảng, bằng công thức). Tìm được giá trị tương ứng của hàm số khi biết giá trị của biến số. B/. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH GV: bảng phụ ghi bài tập, khái niệm về hàm số, thước thẳng. Học sinh:Thước thẳng – Bảng phụ nhóm. C/. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC Hoạt động của GV Hoạt động của HS Hoạt động 1:1) MỘT SỐ VÍ DỤ VỀ HÀM SỐ GV: Trong thực tiển và trong toán học ta thường gặp các đại lượng thay đổi phụ thuộc vào sự thay đổi của các đại lượng khác. Ví dụ 1: Nhiệt độ Trường (0C) phụ thuộc vào thời điểm t (giờ) trong một ngày. GV đưa bảng ở ví dụ 1 trang 2 lên màn hình yêu cầu HS đọc bảng và cho biết: Theo bảng này, nhiệt độ trong ngày cao nhất khi nào? Thấp nhật khi nào? HS đọc ví dụ 1 và trả lời - Theo bảng này, nhiệt độ trong ngày cao nhất lúc 12 giờ trưa (260C) và thấp nhất lúc 4 giờ sáng (180C). Ví dụ 2 (trang 63 SGK) Một thanh kim loại đồng chất có khối lượng riêng là 7,8 (g/cm3) có thể tích là V(cm3). Hãy lập công thức tính khối lượng m của thanh kim loại đó. HS: m = 7,8V - Công thức này cho ta biết m và V là hai đại lượng quan hệ như thế nào? - m và V là hai đại lượng tỉ lệ thuận vì công thức có dạng : y = kx với k = 7,8 - Hãy tính các giá trị tương ứng của m khi V = 1 ; 2 ; 3 ; 4. V(cm3) 1 2 3 4 m(g) 7,8 15,6 23,4 31,2 Ví dụ 3: Một vật chuyển động đều trên quãng đường dàu 50km với vận tốc v (km/h). Hãy tính thời gian t(h) của vật đó. - t = - Công thức này cho ta biết với quãng đường không đổi, thời gian và vận tốc là hai đại lượng quan hệ như thế nào? - Quãng đường không đổi, thời gian và vận tốc là hai đại lượng tỉ lệ nghịch vì công thức có dạng - Hãy lập bảng các giá trị tương ứng của t khi biết v = 5 ; 10 ; 25 ; 50 v(km/h) 5 10 25 50 t(h) 10 5 2 1 Nhìn vào bảng ở ví dụ 1 em có nhận xét gì? HS: Nhiệt độ T phụ thuộc vào sự thay đổi thời điểm t. - Với mỗi thời điểm t, ta xác định được mấy giá trị nhiệt độ T tương ứng? - Với mỗi giá trị của thời điểm t, ta chỉ xác định được một giá trị tương ứng của nhiệt độ T. Lấy ví dụ Ví dụ: t = 0 (giờ) thì T = 200C t = 12 (giờ) thì T = 260C - Tương tự, ở ví dụ 2 em có nhận xét gì? HS: Khối lượng m của thanh đồng phụ thuộc vào thể tích V của nó. Với mỗi giá trị của V ta chỉ xác định được một giá trị tương ứng của m. - Ta nói nhiệt độ T là hàm số của thời điểm t , khối lượng m là một hàm số của thể tích V. - Ở ví dụ 3, thời gian t là hàm số của đại lượng nào? - HS: thời gian t là hàm số của vận tốc v. Vậy hàm số là gì? Þ phần 2 Hoạt động 2: 2) KHÁI NIỆM HÀM SỐ GV: Qua các ví dụ trên, đại lượng y được gọi là hàm số của đại lượng x thay đổi khi nào? HS: Nếu đại lượng y phụ thuộc vào đại lượng thay đổi x sao cho với mỗi giá trị của x ta luôn xác định được chỉ một giá trị tương ứng của y thì y được gọi là hàm số của x. GV đưa khái niệm hàm số (trang 93 SGK ) lên màn hình. Lưu ý để y là hàm số của x cần có các đều kiện sau: - x và y đều nhận các giá trị số. - Đại lượng y phụ thuộc vào đại lượng x. - Với mỗi giá trị của x không thể tìm được nhiều hơn một giá trị tương ứng của y. GV giới thiệu phần “chú ý” trang 63 SGK HS đọc “chú ý” SGK Cho HS làm bài tập 24 trang 63 SGK (đưa đề bài lên màn hình). HS nhìn vào bảng ta thấy 3 điều kiện của hàm số đều thoả mãn, vậy y là một hàm số của x. Đối chiếu với 3 điều kiện của hàm số, cho biết y có phải là hàm số của x hay không? Đây là trường hợp hàm số được cho bằng bảng - GV cho ví dụ về hàm số được cho bởi công thức? HS: y = f(x) = 3x y = g(x) = Xét hàm số y = f(x) = 3x - HS: f(1) = 3.1 = 3 Hãy tính f(1)? F(-5)?f(0)? f(-5) = 3.(-5) = -15 f(0) = 3.0 = 0 Xét hàm số y = g(x) = Tính g(2)? G(-4)? HS : g(2) = g(-4) = Hợp đồng 3: LUYỆN TẬP - Cho HS làm bài tập 35 trang 47, 48 SBT (đề bài đưa lên mà hình) HS làm bài tập. Đại lượng y có phải là hàm số của đại lượng x không, nếu bảng có giá trị tương ứng của chúng là: Trả lời: a) X -3 -2 -1 2 Y -4 -6 -12 36 24 6 a) y là hàm số của x vì phụ thuộc vào sự biến đổi của x, với mọi giá trị của x ta chỉ có một giá trị tương ứng của y. x và y liên hệ thế nào? Công thức liên hệ? x và y là hai đại lượng tỉ lệ nghịch vì x.y = 12 Þ x 4 4 9 16 y -2 2 3 4 b) y không phải là hhàm số của x vì ứng với x = 4 có hai giá trị tương ứng của y là (-2) và 2 Phát hiện mối quan hệ giữa y và x y là căn bậc hai của x c) x -2 -1 0 1 2 y 1 1 1 1 1 c) y là một hàm số của x Đây là một hàm hằng vì ứng với mỗi giá trị của x, chỉ có một giá trị tương ứng y=1 - Cho HS làm bài tập 25 trang 64 SGK HS làm bài tập, một HS lên bảng làm: Cho hàm số y = f(x) = 3x2 + 1 Tính f; f(1); f(3) f(1) = 3.12 + 1 = 3 + 1 = 4 f(3) = 3.32 + 1 = 27 + 1 = 28 Hoạt động 4: HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ - Nắm vững khái niệm hàm số, nắm vững các điều kiện để y là một hàm số của x. bài tập số 26, 27, 28, 29, 30 trang 64 SGK.