Bài giảng môn Ngữ văn lớp 12 - Hồn trương ba da hàng thịt (trích)

HỒN TRƯƠNG BA(Trích)Lưu Quang Vũ DA HÀNG THỊTGIÁO VIÊN BIÊN SOẠN : MINH TRUNGI. TÌM HIỂU CHUNG:- Lưu Quang Vũ (1948- 1988), sinh tại Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng.- Tuổi thơ Lưu Quang Vũ gắn liền với vùng Phú Thọ, đến năm 1954, ông về sống và đi học ở Hà Nội.- Từ 1965 đến 1970: Lưu Quang Vũ vào bộ đội, phục vụ trong quân chủng Phòng không - Không quân.1. Tác giả:a. Cuộc đời:I. TÌM HIỂU CHUNG:1. Tác giả:a. Cuộc đời:- Sau đó, ông xuất ngũ, làm nhiều nghề để mưu sinh. - Từ 1978 đến khi mất, ông là biên tập viên Tạp chí Sân khấu, bắt đầu sáng tác kịch.I. TÌM HIỂU CHUNG:- Sinh ra trong gia đình trí thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, Lưu Quang Vũ sớm bộc lộ năng khiếu.- Vở kịch đầu tay Sống mãi với thủ đô chưa gây được tiếng vang. - Nhưng sau đó, với một nguồn sáng tạo đột khởi mạnh mẽ, Lưu Quang Vũ đã cho ra đời những vở kịch gây xôn xao dư luận như:1. Tác giả:b. Sự nghiệp sáng tác:I. TÌM HIỂU CHUNG:+ Lời nói dối cuối cùng+ Nàng Xi - ta + Chết cho điều chưa có, + Bệnh sĩ, + Lời thề thứ 9,+ Tôi và chúng ta, + Hai ngàn ngày oan trái, + Hồn Trương Ba, da hàng thịt,1. Tác giả:b. Sự nghiệp sáng tác: L­u Quang Vò (1948-1988)Lµ mét tµi n¨ng ®a d¹ng: Lµm th¬, viết truyện ngắn,vÏ tranh, so¹n kÞch.KÞch lµ ®ãng gãp ®Æc s¾c nhÊt víi nh÷ng vë g©y chÊn ®éng d­ luËn, có ảnh hưởng cả trong và ngoài nướcNhµ so¹n kÞch tµi n¨ng nhÊt cña nÒn VHNT VN hiÖn ®¹iI. TÌM HIỂU CHUNG:“Biết ơn em, em từ miền gió cátVề với anh, bông cúc nhỏ hoa vàng”Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân QuỳnhI. Giới thiệu chung :2.Tác phẩm kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”:a. Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ : - Sáng tác năm 1981, đến năm 1984 mới ra mắt công chúng. - Vở kịch mượn cốt truyện dân gian, nhưng có nhiều sáng tạo b. Tóm tắt nội dung vở kịch: (SGK trang 143)c. Vị trí đoạn trích giảng: - Nằm ở cảnh VII và màn kết của tác phẩm. Tr­¬ng Ba b¾t ®Çu thay ®æi t©m tÝnh khiÕn mäi ng­êi trong gia ®×nh, b¹n bÌ, xa l¸nh ch¸n ghÐt, b¶n th©n v« cïng ®au khæ.QuyÕt ®Þnh gi¶i tho¸t chÊp nhËn c¸i chÕt, hồn Trương Ba nhập vào màu xanh cây cỏ.b. Tãm t¾t néi dung vë kÞch: gåm 7 c¶nhDoThiªn ®×nh cÈu th¶ nªn ®· g¹ch nhÇm tªn ng­êi chÕt lµ Tr­¬ng Ba BÞ thÓ x¸c xui khiÕn, Tr­¬ng ba ®Þnh xu«i theo ë l¹i víi vî hµng thÞtLý tr­ëng s¸ch nhiÔu. Tr­¬ng Ba ph¶i ë nhµ hµng thÞt ®Õn ®ªm míi ®­îc vÒ nhµX¸c hµng thÞt ®ßi vÒ nhµ Tr­¬ng Ba. Mäi ng­êi ngì ngµng song ®µnh ph¶i chÊp nhËn765431Nam Tµo söa sai b»ng c¸ch cho hån Tr­¬ng Ba nhËp vµo x¸c hµng thÞt ®Ó sèng l¹iTh¾t nótPh¸t triÓnmë nótCao trµo2Tr­¬ng Ba - mét cao cê d­íi h¹ giíi ®· kÕt th©n víi §Õ ThÝch –ng­êi ®¸nh cê rÊt giái trªn thiªn ®×nh Bố cụcMàn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịtMàn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thânMàn đối thoại giữahồn Trương Ba và Đế ThíchMàn kếtII- ®äc – hiÓu ®o¹n trÝch1. Xung đột kịch:a. Ở cảnh 5 và 6:HånTr­¬ngBaNh©n hËu,ngay th¼ngTao nh·, ®¸nh cêkho¸ng ho¹tTró nhê thÓ x¸c phµm tôc cñahµng thÞt¡n nhiÒu, thÝch uèng r­îu, kh«ng thÝch ch¬i cêTh« lç, céc c»nVî, con, b¹n bÌ buån ch¸n, xa l¸nh. Tr­¬ng Ba biÕt ®­îc ®iÒu ®ã. LÀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRiỂN XUNG ĐỘT KỊCHMàn đối thoại giữa Hồn và XácMàn đối thoại với người thânMàn đối thoại với Đế ThíchMàn kếtHỒN TRƯƠNG BA b. Ở cảnh 7: Xung đột kịch đến cao trào, phải mở nút. Đó là các tình huống kịch ở phần trích qua 4 màn. C¸c ph­¬ng diÖnHån Tr­¬ng BaXác anh hµng thÞtMôc ®ÝchPhñ ®Þnh sù lÖ thuéc cña linh hån vµo x¸c thÞt, coi x¸c thÞt chØ lµ c¸i vá bÒ ngoµi, kh«ng cã ý nghÜa. Kh¼ng ®Þnh linh hån vÉn cã ®êi sèng riªng: nguyªn vÑn, trong s¹ch, th¼ng th¾nKh¼ng ®Þnh sù ©m u, ®ui mï cña thÓ x¸c cã søc m¹nh ghª gím, cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn, lµm ¸t ®i linh hån cao khiÕt. Dån hån Tr­¬ng Ba vµo thÕ ®uèi lý buéc ph¶i tho¶ hiÖp, quy phôc.X­ng h«Cö chؤm ®Çu, ®øng vôt dËy, nh×n ch©n tay, th©n thÓ, bÞt tai l¹i->UÊt øc, tøc giËn, bÊt lùc L¾c ®Çu-> Tá vÎ th­¬ng h¹i Mµy –Ta->Khinh bØ, xem th­êng ¤ng - T«i->Ngang hµng th¸ch thøcVÞ thÕBÞ ®éng, kh¸ng cù yÕu ít, ®uèi lý, tuyÖt väng -> Ng­êi thua cuéc. ChÊp nhËn trë l¹i vµo x¸c hµng thÞtChñ ®éng ®Æt nhiÒu c©u hái ph¶n biÖn, lý lÏ gi¶o ho¹t->KÎ th¾ng thÕ, buéc ®­îc hån Tr­¬ng Ba quy phôc m×nh.-Giäng ®iÖu GiËn d÷, khinh bØ, m¾ng má, ®ång thêi ngËm ngïi thÊm thi¸, tuyÖt vängKhi ng¹o nghÔ th¸ch thøc, khi buån rÇu th× thÇm ranh m·nh, an ñi.2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt :Hồn Trương BaGiận dữ, khinh bỉ nhưng cũng tuyệt vọng, bất lực.Khát vọng sống thanh cao, nhân hậu, trong sạch. Xác hàng thịtCười nhạo, mỉa mai, đắc thắng.Sống dung tục, tầm thường, vật chất. Thái độ: Mâu thuẫn2. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt : Ca ngợi cuộc đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác của con người. Đặt ra vấn đề: Con người phải sống hài hoà giữa tâm hồn và thể xác.* Ý nghĩa: - Bi kịch không được sống là chính mình. - Cảnh báo: Sống cùng với cái dung tục sẽ bị cái dung tục ngự trị, tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ. Ng­êi th©nTr­¬ng baMQHNguyªn nh©nT©m tr¹ngPh¶n øngNguyªn nh©nVîTh«ng c¶m vµ xãt th­¬ngCh¸u g¸iCon d©uQuyÕt liÖt vµ d÷ déiThÊu hiÓu nh­ng ®au lßng nhËn thÊy bè ngµy mét ®æi kh¸cNhËn thÊy sù thay ®æi cña chång vµ ®au khæ tr­íc t×nh c¶nh chång chungBuån b· ®au khæ muèn chÕt, bá ®i ®Þnh nh­êng chång cho c« hµng thÞtT©m hån tuæi th¬ vèn trong s¹ch, kh«ng chÊp nhËn sù tÇm th­êng dung tôc.-VÎ mÆt: ThÉn thê, lÆng ng¾t nh­ t¶ng ®¸.-Cö chØ: Tay «m ®Çu - §iÖu bé: Run rÈy, lËp cËp.-Giäng ®iÖu: NhÉn nhôc, cÇu cøu=> V« cïng ®au ®ín, bÕ t¾c.HiÓu nh÷ng g× m×nh ®·, ®ang vµ sÏ lµm cho ng­êi th©n lµ rÊt tÖ h¹i mÆc dï kh«ng hÒ muèn=> Nguyªn nh©n khiÕn ng­êi th©n vµ chÝnh Tr­¬ng Ba r¬i vµo bÊt æn vµ ph¶i chÞu ®au khæ lµ do:c¶nh ngé mµ Tr­¬ng Ba ®· l©m vµo.3. Đối thoại hồn Trương Ba với những người thân: - T×nh huèng kÞch ®Èy Tr­¬ng Ba vµo t×nh tr¹ng ®au khæ bÕ t¾c ®Õn ®Ønh ®iÓm. - So víi mµn ®èi tho¹i víi x¸c hµng thÞt:Mµn ®èi tho¹i víi x¸c hµng thÞt: §au khæbÊt lùc khi b¶n th©n ph¶i chÞu sù ®iÒu khiÓn Mµn ®èi tho¹i víi ng­êi th©n: §au khæ ®Õn tét cïng khi nhËn thÊy:kh«ng chØ m×nh chÞu khæ mµ xãt xa h¬n nh÷ng ng­êi th©n cña m×nh còng chÞu ®au khæ vµ bÞ ®¶o lén cuéc sèng.ThËm chÝ hä cßn ®aukhæ h¬n lóc ch«n «ng xuèng ®Êt Bi kÞch ®­îc ®Èy ®Õn ®inh ®iÓm buéc nh©n vËt ph¶i ®øng tr­íc lùa chän“Nh­ng lÏ nµo ta l¹i chÞu thua mµy, khuÊt phôc mµy vµ tù ®¸nh mÊt m×nh? Nh­ng cã thËt lµ kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c? -Nh÷ng c©u hái mang tÝnh tù vÊn -> Béc lé sù day døt néi t©m, ®Êu tranh víi chÝnh m×nh.Kh«ng cÇn c¸i ®êi sèng do mµy mang l¹i! Kh«ng cÇn! - Quyết định døt kho¸t -> Kh«ng chung sèng víi thÓ x¸c dung tôc cña hµng thÞt.*Lời độc thoại nội tâm của Hån Trương Ba3. Đối thoại hồn Trương Ba với những người thân: So s¸nh t©m tr¹ng, th¸i ®é cña HånTr­¬ng Ba ë mµn ®èi tho¹i víi xác hµng thÞt và với người thânMµn ®èi tho¹ivíi x¸c hµng thÞt: TuyÖt väng, BÊt lùc cam chÞu.ChÊp nhËn chung sèng víi x¸cthÞt dung tôcMµn ®èi tho¹iVíi ng­êi th©n: V« cïng ®au ®ín song kiªn quyÕt, døt kho¸t kh«ng sèng chungvíi x¸c thÞtdung tôc §Ønh ®iÓm cña xung ®ét nh©n vËt kh«ng tho¶ hiÖp mµ ®Êu tranh m¹nh mÏ quyÕt liÖt-> vÎ ®Ñp t©m hån cao quý cña ng­êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh víi c¸i dung tôc tù hoµn thiÖn nh©n c¸chTrương Ba-“Không thể sống bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn””nhưng sống như thế nào thì ông không cần biết”,“sống thế này, còn khổ hơn là cái chết”  Ca ngợi quan niệm sống tích cưc: sống đúng là mình, sống phải hài hoà, toàn vẹn cả tâm hồn và thể xác. Đế Thích - “ Thế ông ngỡ tất cả mọi người đều được là mình toàn vẹn cả ư? - “tôi sẽ làm cho hồn ông nhập vào xác cu Tị”  Quan niệm hời hợt về ý nghĩa sự sống, chỉ ra hiện tượng tiêu cực của xã hội đương thời. 4. Mµn ®èi tho¹i giữa hồn Trương Ba víi §Õ ThÝch:* Ý nghĩa: - Cuộc sống là đáng quý nhưng không phải sống thế nào cũng được. - Con người phải luôn đấu tranh để hoàn thiện nhân cách. - H¹nh phóc ch©n chÝnh cña con ng­êi lµ ®­îc sèng thËt víi m×nh vµ víi mäi ng­êi. 5. Màn kết : - Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để giữ linh hồn trong sạch. - Cái Gái lấy những hạt na vùi xuống đất “cho nó mọc thành cây mớiNhững cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãi”.  Niềm tin vào tương lai, niềm tin vào sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực. Mµn kÕt víi chÊt th¬ s©u l¾ng ®· ®em l¹i ©m h­ëng thanh tho¸t cho mét bi kÞch l¹c quan ®ång thêi truyÒn ®i th«ng ®iÖp vÒ sù chiÕn th¾ng cña c¸i ThiÖn, c¸i §Ñp vµ cña sù sèng ®Ých thùc.III. Tổng kết:Nội dung: Đoạn trích thể hiện :Bi kịch của con người khi không được sống là chính mình.Vẻ đẹp tâm hồn của người lao trong việc chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực và khát vọng hoàn thiện nhân cách.III. Tổng kết: 2.Nghệ thuật: - Sự hấp dẫn của kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu .Giá trị truyền thống và tính hiện đại đan xen.Giọng điệu phê phán mạnh mẽ nhưng trữ tình đằm thắm . - Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liên hoàn và tăng cấp-Hồn Trương Ba tự nhận thấy khôngthể sống “hồn này xác nọ”Mọi người trong gia đình xa lánh -> HồnTrương Ba tuyệt vọngHồn và Xác đối thoại-> Hồn đau khổ, bế tắcHồn Trương Ba gặp gỡ Đế Thích -> Đấu tranh đểlựa chọn cách sống.-Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liên hoàn và tăng cấpIV. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúngc.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ sù sèng: sèng ®óng lµ m×nh, trän vÑn víi gi¸ trÞ m×nh vèn cã vµ lu«n tù m×nh ®Êu tranh víi nh÷ng nghÞch c¶nh ®Ó hoµn thiÖn nh©n c¸ch vµ v­¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cao quý. b.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ phần hồn : Vì phần hồn sẽ giúp con người sống thanh cao, trong sáng, đẹp đẽ và chiến thắng tất cả những nghịch cảnh éo le của cuộc sống. a.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ phần xác : Vì phần xác sẽ giúp con người tồn tại, để hưởng thụ tất cả những giá trị của cuộc đời ban tặng cho con người. Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là:Đã là hồn Trương BaSao còn da hàng thịt?Đứng khuất sau cánh gàNgậm cười ra nước mắt.Bạn tôi tay nắm chặtMuốn giật tấm màn tròSao cứ phải vòng voMượn giả để nói thật?Đời có chút phần hồnVàng ròng này khó giữCả hai phía màn nhungMình làm mình không dễTrăm rủi, chẳng một mayLiệu rồi khi nhắm mắt?Thôi, gửi da vào đấtGửi hồn vào “hương cây”.Gửi hồn vào hương cây - Nguyễn Vũ Tiềm-