Bài giảng môn Ngữ văn lớp 12: Đất nước (trích Trường ca Mặt đường khát vọng) Nguyễn Khoa Điềm

Đất Nước Trớch trường ca “Mặt đường khỏt vọng”- NGUYỄN KHOA ĐIỀM - I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả - Sinh 1943 tại Thừa Thiên Huế, trong một gia đình trí thức CM, là nhà thơ tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ thời kháng chiến chống mĩ - Từng giữ chức vụ BT Bộ văn hoá, trưởng ban TƯ - VH TƯ - Thơ NKĐ hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước, con người Việt Nam2. Xuất xứ – bố cục đoạn trícha. Xuất xứ. - Trích phần đầu , chương V của trường ca Mặt đường khát vọng. - Tác giả viết nhằm thức tỉnh tuổi trẻ thành thị Miền Nam vùng địch tạm chiếm về non sông, đất nước về sứ mệnh của thế hệ mình, xuống đường đấu tranh chống đế quốc Mĩ xâm lược b. Đọc và tìm hiểu bố cục đoạn trích. - Đọc: Giọng sâu lắng, suy tư, giàu cảm xúc. - Bố cục: 2 đoạn: + Cảm nhận riêng của nhà thơ về Đất nước+ Tư tưởng Đất Nước của nhân dân.II. Tìm hiểu chi tiếtĐoạn 1: Cảm nhận riêng của nhà thơ về Đất nướcThảo luận trả lời câu hỏi 1 SGK ( 4 phút)- Từ phương diện văn hoá và lịch sửĐất nước có từ cái: “ Ngày xửa ngày xưa” mẹ thường hay kể.Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ănĐất nước lớn lên khi dân mình biết tròng tre mà đánh giặcTóc mẹ thì bới sau đầuCha mẹ thương nhau bằng gừng cay mối mặn.Cái kèo, cái cột thành tênHạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, gần, sàngĐất nước có từ ngày đóĐất nước có từ xa xưa Câu chuyện cổ tích trầu cau, phong tục ăn trầu Truyền thuyết Thanh Gióng, truyền thống đánh giặc giữ nước Tình nghĩa thuỷ chung của cha mẹ Từ cuộc sống lao động lam lũ vất vả * Đất nước thực ra rất gần gũi thân thuộc, có thể cảm nhận đất nước qua những gì hết sức đơn sơ, gắn bó với mỗi con người: những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết của mẹ, của bà, ngôi nhà mình ở, hạt gao mính ăn.Đoạn thơ trả lời cho câu hỏi nào? Đất nước là gì? Đất nước có từ khi nào?? Theo Nguyễn Khoa Điềm đất nước được cắt nghĩa như thế nào?- Từ phương diện không gian., thời gian.+ Không gian, điạ lí:Đất là nơi anh đến trườngNước là nơ em tắm.Đất nước là nơi ta hò hẹnĐất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầmĐất là nơi “ con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”Nước là nơi “ con ca ngư ông móng nước biến khơi“.Không gian mênh môngĐất là nơi dân mình đoàn tụĐất là nơi Chim vềNước là nơi Rồng ở.? Em nhận xét như thế nào về cách diễn đạt triết tự: “ đất, nước”; đất nước bao gồm những không gian nào? Thái độ tình cảm của nhà thơ ở đoạn này?Đất và nước tạo thành đất nước là không gian gần gũi trữ tình ,đằm thắmKhông gian rộng lớn chứa đựng niềm tự hào* Đất nước có trong mỗi chúng ta gần gũi, thân thương, trữ tình, thơ mộng ; đất nước cũng là không gian chung của một cộng đồng “ đồng bào” gắn với nững giá trị tinh thần của dân tộc và niềm tự hào sâu sắc về đất nước của nhà thơ+ Thời gian, lịch sửThời gian đằng đẵng.Lạc Long quân và Âu Cơ.Những ai đã khuấtNhững ai bây giờHằng năm ăn đâu làm đâuCũng biết cúi đầu nhớ ngày dỗ tổTrong anh và em hôm nayĐều có một phần đất nước..Mai ngày con ta lớn lênSẽ mang đất nước đi xa? Nhận xét về cảm xúc thơ ở đoạn này? Từ ngững câu thơ trên cho em suy ngẫm gì về lịch sử dân tộc và trách nhiệm của bản thân em với lịch sử ấy.Quá khứHiện tạiTương laiCảm xúc tự hào về lịch sử và suy ngẫm về ý thức trách nhiệmEm ơi em đất nước là máu xương của mìnhPhải biết gắn bó và san sẻPhải biết hoá thân cho dáng hình xứ sởLàm nên đất nước muôn đời. ? Dựa trên cơ sở nào để tác giả khẳng định và tâm sự với chúng ta như ở 4 câu trên? Hãy vẽ lại mô hình lập luận của nhà thơ ở đoạn 1?Đất nước có từ khi nào? Từ xa xưa, gần gũivà có trong mỗi chúng taĐất nước là gì?Là không gian, địa líLà thời gian, lịch sửTất cả đều tồn tại gần gũi, thiêng liêng, gắn bó với mỗithế hệ con ngườiPhải biết gắn bó và san sẻPhải biết hoá thân cho dáng hình xứ sởLàm nên đất nước muôn đời. * Tính triết lí, suy tư hoà quện trong giọng thơ trữ tình đằm thắm tạo chất giong riêng truyền cảm và thuyết phục đối với người đọc.2. Đoạn 2: Tư tưởng Đất nước của nhân dân.HS Thảo luận và trả lời câu hỏi3. (4 phút)Ai đã tạo dựng lên dáng hình đất nước.? Đất nước được gìn giữ, bảo vệ, dựng xây do ai? Như thế nào?Bám 2 gợi ý sauHạ LongHòn trống Mái Sầm sơnNúi bút non nghiên – Quảng NgãiNàng Tô Thị – Lạng SơnNhững người vợ nhớ chồng góp – núi Vọng PhuCặp vợ chồng yêu nhau – góp hòn Trống MáiGót ngựa Thánh Gióng - để lại trăm ao hồChín mươi chín con voi – góp dựng đất tổ Hùng VươngNhững con rồng – góp dòng sông xanh thẳmNgười học trò nghèo – góp núi Bút, non NghiênCon cóc con gà - góp Hạ Long thành thắng cảnhNhững nười dân nào – góp Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm. Những con người bình dị với lòng yêu thương, tinh thần yêu nước, hiếu học, đầy ước mơ. Đó là nhân dân đã làm nên dáng hình đất nước với những giá trị vật chất và tinh thần theo dòng lịch sử hàng ngàn năm. Tác giả khái quát bằng những câu thơ mang màu sắc triết lý:Nhân dânDáng hình đất nướcVà ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãiChẳng mang một hình, một ao ước, một lối sống ông chaÔi đất nước bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấyNhững cuộc đời đã hoá núi sông ta* Đất nước do nhân dân hoá thân tạo dựng nên? Những câu thơ nào tập trung tư tưởng của đoạn?Đó là tư tưởng gì? - ý tưởng của đoạn thơ: Đất nước do nhân dân – những con người vô danh- dựng xây, gìn giữ tryền lại cho đời sau tất cả những giá trị văn hoá tinh thần.? Diễn đạt lại nội dung của đoạn thơ từ : Em ơi em đến Đất Nước Nhân Dân bằng văn xuôi theo ý hiểu của bản thân? Cắt nghĩa để làm rõ ý tưởng của nhà thơ ở đoạn này?`.bốn nghìn năm đất nướcNăm tháng nào cũng người người lớp lớpCon gái, con trai bằng tuổi chúng ta.Họ đã sống và chếtGiản dị và bình tâm.Không ai nhớ mặt đạt tênNhưng họ đã làm ra đất nước. Bốn nghìn lớp người đã làm lụng, đánh giặc và hi simh tạo nên đất nướcHọGiữ và truyền cho ta hạt lúachuyền lửa qua mỗi nhàtruyền giọng điệuGánh theo tên xã, tênlàngđắp đập be bờ Kinh nhiệm sản xuấtVăn minhBản sắc riêngPhong tục tập quánHy sinh vun dắp cho đời sau? Phân tích sắc thái trữ tình trong đoạn thơ? Rút ra đánh giá chung cho đoạn?* Chất trữ tình không chỉ ở cách xưng hô em mà còn ở men say cảm xúc, cả đoạn như lời tâm tình thủ thỉ về đất nước dược cảm nhận trong chiều sâu suy nghĩ của nhà thơ.3. Những đặc sắc nghệ thuật của bài thơ?Hãy chỉ ra các biểu hiện độc đáo ở các yếu tố nghệ thuật được sử dụng trong tác phẩm?- Sử dụng sáng tạo các yếu tố dân gian: Mỗi câu thơ đều xuất phát từ ý, lời của một câu chuyện, một câu ca dao.- Yếu tố trữ tình thể hiện rất cụ thể qua giọng diệu thơ, qua bối cảnh, qua cách xưng hô, qua chất men cảm xúc thiết tha.- Trữ tình và triết lí hoà quện khiến cho mạnh thơ mạch lạc, thuyết phục? Phát biểu chủ đề của tác phẩm. * Qua cảm nhận riêng về đất nước Nguyễn Khoa Điềm đã khái quát nên tư tưởng của thời đại kháng chiến chống Mỹ : Đất Nước của nhân dân từ đó thức tỉnh mọi người ý thức về trách nghiệm của mình xuống đường hoà mình vào cuộc kháng chiến của dân tộc.III. Tổng kết: Ghi nhớ SGK - Về nhà chuẩn bài đọc thêm và bài Một số phép tu từ ngữ âm