Bài giảng môn Ngữ văn lớp 11 - Tiết 45, 46: Hạnh phúc của một tang gia trích “số đỏ” - Vũ Trọng Phụng

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINH THAM DỰ GIỜ HỘI GIẢNGGIÁO VIÊN THỰC HIỆN: VĂN NGỌC ĐỨC Tuần 12 tiết 45 – 46Đọc vănHẠNH PHÚC CỦA MỘT TANG GIATrích “Số đỏ” - Vũ Trọng PhụngTiến trình dạy họcI/ Tìm hiểu chung1/ Tác giả2/ Tác phẩm “Số đỏ”3/ Đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”4/ Thể loại và bố cụcII/ Đọc hiểu văn bản1/ Tìm hiểu mâu thuẫn trào phúng2/ Đọc hiểu chi tiết a/ Niềm vui, niềm hạnh phúc của các thành viên trong gia đình khi cụ cố tổ qua đờib/ Cảnh đám ma gương mẫu c/ Cảnh hạ huyệtIII/ Tổng kếtI/ Tìm hiểu chung1/ Tác giảTrình bày những hiểu biết cơ bản của em về nhà văn?Cuộc đờiVũ Trọng Phụng (1912- 1939) sinh tại Hà Nội quê Mỹ Hào-Hưng Yên sinh trong một gia đình nghèo bố mất sớm. Cả cuộc đời sống trong nghèo khổ, ông bị mắc bệnh lao chết khi mới 27 tuổiCuộc đời ngắn ngủi nghèo túng bệnh tật. a.Cuộc đờib.Con ngườic. Sự nghiệp sáng tácSự nghiệp sáng tácVũ Trọng Phụng để lại một số lượng tác phẩm khá lớn. Thành công nhất là phóng sự, tiểu thuyết. OÂng ñöôïc goïi laø “oâng vua phoùng söï Baéc Kì”. Con ngườiVũ Trọng Phụng là đứa con hiếu thảo.Học ít sớm lăn lộn với đời để kiếm tiền nuôi gia đình và bản thânLà nhà văn hàng đầu của văn học Việt Nam hiện đại.Kể tên những sáng tác tiêu biểu?*. Sáng tác tiêu biểu Ông vua phóng sự đất Bắc với: Kĩ nghệ lấy tây, Cạm bẫy người, Cơm thầy cơm cô, tiểu thuyết: Số đỏ, Giông tố, Vỡ đê, Kịch nói: “Không một tiếng vang”Số đỏ là một trong những cuốn sách ghê gớm có thể làm vinh dự cho mọi nền văn học (Nguyễn Khải)2/ Tác phẩm “Số đỏ”Tóm tắt những nét cơ bản về tác phẩm “Số đỏ”?Được đăng ở “Hà Nội báo” từ năm 1936, in thành sách năm 1938Nội dung tác phẩm (SGK)Thái độ của tác giả gửi gắm vào tác phẩm này?Bằng tiếng cười, những chuỗi cười dài, bằng nghệ thuật trào phúng hết sức độc đáo, bằng trí tưởng tượng sáng tạo phi thường, Vũ Trọng Phụng đã tố cáo, lên án, lột trần, khinh bỉ cái xã hội thượng lưu tư sản thành thị Việt Nam (Hà Nội), một xã hội đầy rẫy bất công, thối nát lừa bịp, dâm loạn, lật trái phong trào thể thao vì nước, vui vẻ, trẻ trung âu hóa do bọn thực dân Pháp khởi xướng. Tất cả hiện lên như những màn kịch xoay quanh nhân vật có số đỏ kì lạ: Xuân tóc đỏ. Tác phẩm được xem như là một kiệt tác 3/ Đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”a. Vị trí: Thuộc chương XV của tác phẩm, có nhan đề đầy đủ “Hạnh phúc của một tang gia- Văn minh nữa cũng nói vào- Một đám ma gương mẫu”b. Nội dung: Cụ cố tổ bị ốm nặng. Cả nhà, đám con cháu đều mong cụ chết sớm để được chia gia tài. Tình cờ nhờ bài thuốc vớ vẩn của Xuân tóc đỏ, cụ lại qua khỏi và có vẻ đỡ hơn. Nhưng lại vì một câu nói của Xuân (theo thỏa thuận với ông Phán mọc sừng- con rể cụ cố Hồng, cháu rể cụ cố tổ) ngay giữa nhà, trước mặt mọi người và cụ cố tổ: “Ngài là một người chồng mọc sừng!” Cụ cố tổ uất quá, tắc thở, và. ba hôm sau , ông cụ chết thật.Cho biết vị trí, nội dung đoạn trích?4/ Thể loại và bố cụcThể loại: Tiểu thuyết trào phúng: Sử dụng tiếng cười trào phúng hóm hỉnh mạnh mẽ, giễu nhại để châm biếm, trên cơ sở xây dựng những mâu thuẫn trào phúng, xoay quanh những tình huống nối tiếp nhau như một chuỗi bi hài kịch bằng tưởng tượng và phóng đại, bằng ngôn ngữ rất linh hoạt dân giã, phong phú. Tác phẩm là một thành công hiếm có về thể loại này, nối tiếp và phát triển truyện cười dân gian như Trạng Lợn, Xiển Bột, Ba Giai Tú XuấtBố cục: bao gồm ba phần: Phần 1: Từ đầu đến..Cho Tuyết vậy : Niềm hạnh phúc của các thành viên gia đình và mọi người khi cụ cố tổ qua đời. Phần 2: Tiếp đếnĐám cứ đi : Cảnh “đám ma gương mẫu” Phần 3: Còn lại: Cảnh hạ huyệtCho biết ý kiến của em về thể loại và bố cục của đoạn trích?II/ Đọc hiểu văn bản1/ Tìm hiểu mâu thuẫn trào phúnga/ Mâu thuẫn trào phúng: Mâu thuẫn tạo ra tiếng cười, dựa trên sự đối lập, tương phản giữa bản chất bên trong và hình thức bên ngoài, giữa ỹ nghĩ và lời nói, lời nói và hành động của nhân vật, giữa nội dung và hình thức.b/ Tình huống trào phúng:Trong đoạn trích, mâu thuẫn trào phúng cơ bản là mâu thuẫn giữa bản chất của xã hội tư sản thành thị với hình thức bên ngoài và biểu hiện của nó. Mâu thuấn trào phúng này biểu hiện qua một số tình huống khác nhau, xoay quanh sự việc chủ yếu: cái chết và đám tang cụ cố tổ. Nhưng trước hết, tiếng cười- mâu thuấn trào phúng biểu hiện ngay ở nhan đề chương truyện.Mâu thuẫn trào phúng là gì? Tình huống trào phúng trong đoạn trích này là gì? “ Haïnh phuùc cuûa moät tang gia” Nieàm vui söôùngLaø noãi ñau, buoànMang tính chaát maâu thuaãn, traøo phuùngYÙ nghóa: pheâ phaùn söï suy ñoài ñaïo ñöùc trong xaõ hoäi bò chi phoái bôûi ñoàng tieàn vaø danh voïngc/ Nhan đề chương chuyện.Phân tích ý nghĩa trào phúng nhan đề chương truyện?Một cái nhan đề kì lạ, giật gân, đầy hấp dẫn. Nhan đề phản ánh rất đúng sự thật hài hước, mỉa mai: con cháu gia đình cụ cố thực sự sung sướng, hạnh phúc khi cụ chết. Tang gia mà hạnh phúc! Nhà có người thân qua đời mà lại vui vẻ, sung sướng! Đó là hạnh phúc của một gia đình vô phúc, niềm vui của lũ con cháu đại bất hiếu. Thường thì phải nói; tang gia là bối rối, tiếc thương, xót xa.Gia đình cụ cố tổ cũng “bối rối, lo lắng, thực sự, bận rộn thực sự” Nhưng bối rối, lo lắng, bận rộn là để tổ chức thật sang trọng, linh đình một ngày hội, một ngày vui dưới hình thức một đám ma.Như vậy, nhan đề “Hạnh phúc của một tang gia” và “Một đám ma gương mẫu” đã bước đầu không chỉ gây sự chú ý người đọc mà còn thể hiện mâu thuẫn trào phúng, thể hiện và làm bật lên không chỉ sự tò mò mà tiếng cười còn châm biếm đầu tiên. Vì sao vậy?2/ Đọc hiểu chi tiết a/ Niềm vui, niềm hạnh phúc của các thành viên trong gia đình khi cụ cố tổ qua đờiCụ cố HồngNhắm nghiền mắt lại để mơ màng đến cái lúc cụ mặc đồ xô gai, lụ khụ chống gậy, vừa ho khạc, vừa khóc mếu, để cho thiên hạ phải chỉ trỏ: “Úi kìa, con giai lớn đã già đến thế kia kìa!”Phân tích những biểu hiện và tâm trạng của từng thành viên trong gia đình cụ cố tổ, khi cụ qua đời?Câu nói (“Biết rồi, khổ lắm, nói mãi”) của cụ cố Hồng nói lên điều gì?Ngu dốt không biết gì nhưng lại như ếch ngồi đáy giếng với câu nói lặp đi lặp lại nhiều lần(“Biết rồi, khổ lắm, nói mãi”) , lão mơ tưởng đến lúc đưa đám được khen già cả, nhà có phúc sẵn sàng diễn trò với con cháu với thiên hạ Haùo danh, thích khoe tieáng taêm, söï giaøu coù. Cuï baø (vôï cuï coá Hoàng)Lo laéng: khoâng bieát coâ Tuyeát hö hoûng chöaBaûo veä ñòa vò danh voïng gia ñình* OÂng Vaên Minh (Con trai trưởng)“Caùi chuùc thö vieãn voâng nöõa”Con ngöôøi ham tieànTìm caùch gaû Tuyeát cho XuaânVì danh döï cuûa mìnhKhoâng bieát xöû trí Xuaân ra sao: 2 caùi toäi nhoû – 1 caùi ôn lôùnXuoáng caáp veà maët ñaïo ñöùcCon ngöôøi tham lam, ích kæBà Văn Minh (Cháu dâu trưởng)Sốt cả ruột vì mãi không được mặc đồ xô gai tân thời, cãi mũ mấn trắng viền thì đen. Những cái rất ăn với nhau mà tiệm Âu hóa một khi đã lăng xê thì có thể ban cho những ai có tang đương đau đớn cũng được hưởng chút ít hạnh phúc ở đời.Chỉ nghĩ đến những nhu cầu tầm thường, vô nghiã cho mình. voâ ñaïo ñöùc* OÂng Phaùn moïc söøngKhông đau xót vì bị cắm sừng, vì vợ ngoại tình.Haû heâ vì caùi söøng coù giaù ñeán vaøi nghìn baïc-Baát keå danh döïCon ngöôøi ham tieàn, voâ lieâm sỉ, không hề có chút ý thức về nhân cáchCô Tuyết (Cháu gái)+ Khoe boä ñoà “Ngaây thô” Chöùng minh mình khoâng hö hoûng+ Khoe veû maët buoàn laõng maïn raát ñuùng moát moät nhaø coù ñaùm Khoâng phaûi buoàn vì cuï cheát maø vì chöa thaáy XuaânSöï xuoáng caáp veà maët ñaïo ñöùc* Caäu tuù Taân (chaùu noäi)“ Ñieân ngöôøi leân khoâng ñöôïc duøng ñeán”Chæ lo thuù vui caù nhaân: söï tha hoùa veà maët ñaïo ñöùcHọa sĩ thời trang TYPNBực mình vì mãi chưa được thấy sản phẩm của mình ra mắt công chúng. Lố lăng, đồi bại của xã hội. Xuân Tóc ĐỏCàng danh giá, uy tín càng cao vì nhờ y mà cụ cố mới chết nhanh như thế. Tinh quái, lưu manh, bịp bợmCảnh sát Min Đơ, Min ToaĐang lúc thất thất nghiệp, được thuê trông giữ trật tự cho đám tang, rất lầy làm vinh dự, làm công vụ rất mẫn cán, nhiệt tình. Xã hội tư sản trưởng giả học làm sangCó dịp để khoe các thứ bội tinh (Huân,huy chương) và đủ thứ râu ria trên mép, chiêm ngưỡng nhan sắc cô Tuyết với bộ “ngây thơ” Dâm đãng, vô đạo đức. Ngoài ra, để góp phần cho niềm vui của gia đình cụ cố Hồng còn có những nhân vật nào khác? Điểm chung và nét riêng của các nhân vật này?*Điểm chung Một lũ con cháu đại bất hiếu. -Không buồn rầu, đau đớn, mà chỉ toan tính chia nhau cái gia tài kếch xù, để được giàu có và hãnh diện hơn. - Bản chất ích kỉ, bon chen. lố lăng của từng con người. - Cụ già chết mà không ai nhắc đến cụ, ai cũng náo nức , sung sướng, rộn ràng, hồ hởi trước cái chết của người thân.*Nét riêng: Mỗi người một niềm vui, một thứ hạnh phúc cụ thể, không ai giống ai, và những con người đó có cách thể hiện cho riêng mình những sắc thái tình cảm vui vẻ đó.Trích đoạn cụ cố Tổ trước khi nhắm mắt Theo em những chi tiết ấy có chân thực không? có phóng đại không? tiếng cười trào phúng bật ra từ đâu?Tất cả những chi tiết đó, bảo bịa thì quả là bịa. Nhà văn đã dùng trí tưởng tượng, hư cấu của mình, dùng lối phóng đại để vẽ bức tranh hí họa gây cười. Nhưng nhìn kĩ nội dung bức tranh đó lại chân thực vì ông đã dựa vào bản chất và sự thật cuộc đời để vẽ, để sáng tạo. Bởi vậy nó rất chân thực mà lại đậm chất trào phúng hài hước.b/ Cảnh đám ma gương mẫu Cảnh đám ma của cụ cố tổ đươc miêu tả theo trình tự nào? Tác giả tả đám tang theo trình tự tả bao quát từ xa rồi tả gần, rồi tả cụ thể một số gương mặt. Phân tích cách tả cảnh đám đông trung cảnh và cận cảnh rất linh hoạt của tác giả?-Tả bao quát không khí đám tangmà như đám rước,-Cách tổ chức độc đáo chẳng giống ai, theo lối hổ lốn đủ cả Tây, Ta, Tầu.(Kiệu bát cống.. kèn ta, kèn tầu,kèn bú dích)- Cảnh những người đưa đám : Toàn là những “giai thanh, giá lịch” giàu có sang trọng.- Biểu hiện tình cảm: Góp thêm niềm vui cho đám tang bằng những cử chỉ hành động, rất vui vẻ và phấn khích Thật đáng xấu hổ và sỉ nhục cho sự giả dối của đám người giàu có đi đưa đám.Tác giả muốn thể hiện điều gì qua cảnh “đám ma gương mẫu” này?- Cách miêu tả của Vũ Trọng Phụng đã làm cho đám tang to tát long trọng ấy thành một tuồng hề giả dối lộ liễu.- Tác giả cũng muốn vạch trần cái tâm lí háo danh, háo tiếng một cách vô nghĩa lí. Mấy dãy phố có đám tang đi qua đều trầm trồ nhìn ngắm. Thì ra người ta quá quen với những cảnh ấy: thích lừa dối mình và lừa dối mọi người bằng những trò lòe loẹt om sòm.Câu văn “đám cứ đi” được lặp lại và xuống dòng có dụng ý gì? - Diễn tả tốc độ chậm chạp, đến dềnh dàng của đám tang. Mặt khác thể hiện sự quyến luyến đau xót (giả tạo) của những người sống, hơn nữa là để cố ý khoe sang,khoe giàu của gia đình cụ cố HồngCảnh đoàn viếng của Xuân Tóc Đỏ và sư cụ Tăng Phú xuất hiệnnhư thế nào? Tác dụng của chi tiết này? - Cảnh đoàn viếng của Xuân Tóc Đỏ và sư cụ Tăng Phú xuất hiện đột ngột và vênh váo, hốn láo chen ngang giữa đường làm cho cả nhà cụ cố Hồng đặc biệt là Tuyết tăng thêm phần hãnh diện, tự hào. Sự háo danh rởm hợm của gia đình nhà cụ cốNhận xét về sự xuất hiện của Xuân Tóc Đỏ - Khi Xuân Tóc Đỏ xuất hiện thật, thì sự nhố nhăng, quái gở của cảnh đám tang đã lên đến đỉnh điểm. - Ngoài bản chất dâm, và đểu y còn bộc lộ thêm một năng lực mới; sự lưu manh tinh quái, láu lỉnh của Xuân Tóc Đỏ. - Hắn biết “quảng cáo” mình đúng lúc, xuất hiện đúng chỗ, đáp ứng đúng ý thích của người mà hắn cần lấy lòng khiến mọi người phải nể phục và khiếp sợ.Có thể nói vai trò của Xuân Tóc Đỏ đã tạo ra được một hiệu quả thẩm mĩ đặc biệt của cái hài trong đoạn trích.c/ Cảnh hạ huyệtCảnh hạ huyệt được tác giả miêu tả như thế nào?Hình ảnh cậu Tú Tân bắt bẻ từng người phải đứng, ngồi ngục đầu cong lưng, lau mắt khóc thương cho đúng cách để chụp hình. Xuân tốc đỏ đứng nghiêm trang, cụ cố Hồng ho khạc khóc mếu ngất đi. ông Phán mọc sừng khóc oặt người đi trong tay Xuân.Thực chất của những sự việc này là gì?Những con người trong cái đám tang này đang đóng vai trong một vở hài tuồng giả dối, lộ liễu.Hình ảnh “ông Phán cứ oặt người đi khóc mãi không thôi” để nói lên điều gì?Ông không có hiếu nhưng người ta lầm tưởng mà đang tỉnh táo “giữ chứ tín làm đầu” với Xuân, chuẩn bị hợp tác với hắn một “cuộc doanh thương mới”.Ông ta đã thể hiện một vai hài kich cực kì xuất sắc, ông ta đã bắn một mũi tên trúng hai đích: Vừa đánh lừa thiên hạ, vừa thanh toán sòng phẳng với Xuân.III/ Tổng kếtGiá trị nội dung của đoạn trích?Nội dung : Qua chương truyện tác giả đã phanh phui vạch trần một xã hội giả dối, chó đểu, với thể loại trào phúng với chi tiết đầy kịch tính, tác giả đã khắc họa một cách sâu sắc những chân dung biếm họa trào phúng. Qua tiếng cười còn là nỗi đau của nhà văn trước cảnh đời đen bạc bất nhân, bất hiếu này.Đúng như tên gọi của chương truyện. Một đám tang mà mang lại hạnh phúc cho mọi người thì quả là độc nhất vô nhị. Tác giả muốn vạch những chân tướng nhố nhăng, lố bịch của xã hội đương thời. Những hạng người mang danh là thượng lưu, quý phái nhưng thực chất là những cặn bã, những quái thai của xã hội thực dân tư sản nước ta trước cách mạng tháng Tám.Em có nhận xét gì về nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng ở đoạn trích này?Veà giaù trò ngheä thuaät traøo phuùng: Theå hieän ôû nhöõng chi tieát mang tính chaát maâu thuaãn, ñoái laäp. Ñaët nhaân vaät vaøo hoaøn caûnh ñeå nhaân vaät töï haønh ñoäng qua ñoù boäc loä baûn chaát cuûa mình. Taïo ra söï maâu thuaãn giöõa noäi dung (tính caùch nhaân vaät) vaø hình thöùc (hoaøn caûnh) Gioïng ñieäu chaâm bieám saâu cay Thủ pháp cường điệu hóa, nói ngược, nói mỉa được sử dụng đan xen gài lồng linh hoạt Vaïch traàn ñöôïc baûn chaát xaáu xa cuûa xaõ hoäi tö saûn thaønh thò luùc baáy giôø. *Liên hệ thực tế- Cảnh những đám ma của gia đình các vị quan sếp.- Cảnh những người làm nghề khóc thuê, và những người đi thuê khóc cho các đám tang của họ. Cảnh anh em trong nhà tranh nhau đòi tổ chức đám tang mối khi có người nhà mất.BÀI HỌC CỦA CHÚNG TA ĐẾN ĐÂY LÀ HẾT!THÂN ÁI CHÀO TẠM BIỆT QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINH!HẸN GẶP LẠI!