Bài giảng môn Ngữ văn lớp 11 - Tiết 32 – 33: Văn học khái quát văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến cách mạng tháng tám năm 1945

Tiết 32 – 33: Văn họcKHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆT NAM TỪ ĐẦU THẾ KỈ XX ĐẾN CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945.Người thiết kế: Phùng Thị Bích Hạnh.Tổ Văn - Trường THPT Chuyên Sơn La. Mục tiêu bài học. 1.Giúp h/s nhận thức được những đặc điểm cơ bản của VH VN giai đoạn từ đầu thế kỉ XX - CM tháng 8-1945.2.Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức văn học sử vào đọc hiểu văn bản.3. Giáo dục học sinh lòng yêu mến, tự hào về những giá trị văn hóa, văn học của dân tộc.I. ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA VHVN TỪ ĐẦU TK XX ĐẾN CM THÁNG 8 – 1945.1/ Nền Văn học được hiện đại hoá a) Những điều kiện thúc đẩy một nền văn học được hiện đạiTheo em những điều kiện lịch sử nào tạo điều kiện cho nền VHVN được hiện đại hoá ?- 1958 thực dân Pháp xâm lược, tiến hành cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất, làm cho xã hội Việt Nam có những biến đổi vô cùng sâu sắc.- Đô thị hình thành từ Nam chí Bắc => 1 nền Văn hoá đô thị mới.- Giai cấp mới xuất hiện: tư sản, tiểu tư sản, công nhân,đặc biệt là tiểu tư sản.Đây chính là tầng lớp công chúng Văn học mới với ý thức thẩm mỹ mới họ đòi hỏi một thứ văn học mới phù hợp. Họ trở thành nhân vật trung tâm của đời sống văn học. Sự xuất hiện tầng lớp giai cấp mới này có ý nghĩa gì trong vận động đổi thay của Văn học ? - Sự xuất hiện của hoạt động kinh doanh Văn hoá: Nghề in, nghề báo, nghề xuất bản phát triển khiến cho Văn chương trở thành một nghề kiếm sống Yếu tố Văn hoá xã hội nào nữa có ý nghĩa thúc đẩy sự hiện đại hoá văn học ? Vậy hiểu thế nào là một nền Văn học được hiện đại hoá ?Hiện đại hoá được hiểu theo nghĩa Văn học thời kỳ này thoát ra khỏi hệ thống thi pháp của Văn học phong kiến trung đại.b. Tiến trình hiện đại hoá. Tiến trình phát triển Văn học Việt Nam XX – CM 8/1945 về đại thể diễn ra mấy bước hiện đại hoá ?GĐ1:Từ dầu TK - 1920GĐ 2: 1920 - 1930GĐ 3: 1930 – 1945.Tóm lại: Nộidung tư tưởng mới nhưng hình thức, tư tưởng tình cảm thẩm mĩ không khác.Cơ sở: Sự ra đời của chữ quốc ngữ Biểu hiện của quá trình hiện đại hoá. + Lực lượng sáng tác: Hán học có tư tuởng canh tân.+ Thể loại: Văn xuôi QN, truyện ngắn phát triển. + Nội dung: Văn học mang hơi thở chính trị.Quá trình hiện đại hoá Văn học ở giai đoạn này được bắt đầu từ cơ sở nào ? Hãy nêu những biểu hiện ? Đánh giá chung về quá trình HĐH giai đoạn này ?b.1 Giai đoạn 1: Từ đầu Tk XX - 1920b2) Bước thứ 2: Từ đầu những năm 1920 đến 1930.Đánh giá chung như thế nào về bước hiện đại hoá này ?* Quá trình hiện đại hóa đạt được nhiều thành tựu trên tất cả các bình diệnSự hiện đại hoá thể hiện ở những bình diện nào của Văn học ? + Lực lượng sáng tác: Thế hệ trí thức Tây học đầu tiên . +Thể loại: - Kết tinh nhiều ở Văn xuôi, truyện ngắn. - Thơ bước vào quá trình hiện đại hoá với sự xuất hiện những cây bút như Tản Đà. Trong thơ ý thức cá nhân đựoc khẳng định cái tôi bước đàng hoàng vào thơ ca+ Có thêm bộ phận Văn học phát triển ở nước ngoài: Ngục Trung Thư, hàng loạt truyện ký của NAQ ở Pháp. Hãy nêu những tác giả, tác phẩm tiêu biểu ?Tác giả tác phẩm tiêu biểu của GĐ 1920 - 1930Hồ Biểu Chánh Tản Đà Tài cao phận thấp chí khí uấtGiang hồ mê chơi quên quê hương.Tố Tâm - HNPHọ là những người tiên phong.Trong đóTản Đà là mộtcái Tôi độc đáo, kẻ đem văn chương ra bán phố phường... Tuy nhiên có điểm nào hạn chế trong văn xuôi và thơ ca thời kỳ này?* Nhận xét chung: Xu hướng hiện đại hoá đã tạo thành dòng chính, không còn rời rạc. HĐH diễn ra toàn diện trên 2 lĩnh vực thơ văn. Tuy nhiên yếu tố Văn học cổ vẫn còn.* Hạn chế: Văn xuôi: Nhà văn nói thay nhân vật quá nhiều, yếutố ngẫu nhiên bị lợi dụng tạo thành xung đột kịch gượng ép, văn xuôi pha vần .... Yếu tố Hán cổ vẫn tồn tại đặc biệt ở thể loại thơ ca.Cơ bản vẫn là thể đường luật; đề tài thơ, hình ảnh thơ sáo mòn, dùng nhiều chữ Hán cổ tối nghĩa cầu kỳ.b3) Bước 3: Từ đầu những năm 30 đến 1945. Quá trình hiện đại hoá Văn học ở giai đoạn này có thay đổi đặc biệt nào ? - Quá trình hiện đại hoá được đẩy lên một bước mới với nhiều cuộc Cách tân Văn học sâu sắc, kết tinh ở mọi thể loại. Em hãy trình bày đđ cơ bản nhất ở giai đoạn này ? +Tiểu thuyết: Có đóng góp lớn của tự lực Văn Đoàn Trào luu VH hiện thực dó biến tiểu thuyết của họ thựcsự là nhữngtrang đời thật. Nhân vật có tính điển hình+Truyện ngắn:Thành tựu phong phú với nhiều tên tuổi Thạch Lam, Nguyễn Tuân, NCH, Nam Cao, Tô Hoài. + Phóng sự: Tam Lang, Vũ Trọng Phụng.+ Tuỳ bút: Nguyễn Tuân, Xuân Diệu.? Thơ thời kỳ này được hiện đại hoá như thế nào ?+ Thơ: được hiện đại hoá so sánh rõ nét bằng sự giải phóng cá tính sáng tạo, chưa bao giờ thơ ca Việt Nam lại bung nở nhiều tài năng đến vậy: Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Huy Cận, Hàn Mặc Tử..... Diễn đàn thi ca trở nên sôi nổi nhất, thơ ca đi sâu vào tâm hồn, lột xác cả nội dung lẫn hình thức. Trở thành 1 phong trào với cái tên: phong trào thơ mới . Sự xuất hiện của Tố Hữu thơ ca giàu có hơn với những giá trị tư tưởng mới.Vậy do đâu mà giai đoạn ba này qúa trình hiện đại hoá văn học lại diễn ra mạnh mẽ như vậy ? - Công cuộc cách tân ở chặng đường cuối này đạt được những thành tựu rực rỡ là nhờ một thế hệ trí thức Tây học rất trẻ (dưới 20 tuổi) một mặt không vương vấn gì những quy phạm, công thức văn chương cổ, mặt khác lại kế thừa những cách tân của thế hệ đi trước, lại tiếp thu nguồn tư tưởng văn học phương Tây một cách trực tiếp, dồi dào.- Thời đại phức tạp đòi hỏi sự cách tân văn học mạnh mẽ hơn.Hãy lập sơ đồ về tiến trình hiện đại hóa VHVN thời kì này ?GĐ1:1920Hán học canh tân Bình cũ rượu mới GĐ 2: 1930Trí thức HH vàTây Học Đổi mới chưa đồng đềuG Đ3: 1945Trí thức Tây học trẻ sung sức.Đổi mới toàn diện.Một năm của ta kể như bằng 30 năm của người.2. Nền văn học có nhịp độ phát triển đặc biệt mau lẹ.Sự phát triển của nền văn học diễn ra như thế nào ?Nhịp độ phát triển mau lẹ văn học giai doạn này diễn ra trên tất cả các bình diện: Số lượngQuá trình Cách tânTrưởng thànhcủa các LLSTĐời sống Văn họcSự kết tinh ở nhữngCây bút Chứng minh bằng con số cụ thể ?1917: “Có nước mà chưa có văn”Phạm Quỳnh1932: “Ở nước ta, một năm kể như bằng 30 năm của người”Vũ Ngọc PhanHoài Thanh169 bài thơ44 tác giảNguyên nhân phát triển ? * Nguyên nhân phát triển:Do sự thôi thúc của thời đại, khiến cho văn học phải chạy nước rút.Do tiềm lực chủ quan của dân tộc: Sức mạnh Vh truyền thống; sức sống kì diệu của con người VN, lòng yêu nước và tinh thần dân tộc.Vai trò của tầng lớp Tây học vừa được thức tỉnh ý thức cá nhân.Tại sao tầng lớp trí thức Tây học lại có đóng góp nhiều nhất ? Họ là lớp người mới, nhưng trong điều kiện của mình, chỉ có thể thể hiện tình yêu đất nước bằng tình yêu văn học3. Sự phân hóa phức tạp thành nhiều xu hướng phát triểnTại sao đến thời kì này văn học phát triển lại có sự phân hóa Nguyên nhân: Xã hội phức tạp, nhiều tư tưởng mới du nhập. Đây là thời kì của người sáng tác có ý thức. Sự ra đời của nhiều cây bút phê bình lí luận.Nguyên nhân này khiến cho văn học thời kì này phát triển như thế nào ? Nêu cụ thể ?Phân hóa thành nhiều xu hướng, bộ phân phức tạp.Xu hướngBộ phậnCN Lãng mạnCN Hiện thựcHợp phápBất hợp phápĐặcđiểm:Phân biệt hai bộ phận văn học hợp pháp và bất hợp pháp?Bộ phận văn học hợp phápBộ phận văn học bất hợp pháp.- Bộ phận văn học được tái xuất bản công khai. Lực lượng st: trí thức tiểu tư sản... Nội dung: Có tính dân tộc, tư tưởng tiến bộ, lành mạnh. Không có được ý thức Cm mạnh mẽ.Có đầu tư nhiều vào nghệ thuật. Tự do sáng tạo bị hạn chế- Bị cấm xuất bản công khai. Lực lượng sáng tác là chiến sĩ yêu nước.- Nội dung: Chứa đựng tinh thần đấu tranh chính trị, đấu tranh dân tộc, đấu tranh giai cấp.- Hình thức nghệ thuật: chưa có đầu tư, chủ yếu là văn vần.- Cái tôi trữ tình của n.sĩ được tự do toàn tâm toàn ý sáng tác.Vậy em hiểu gì về các trào lưu văn học trong bộ phận văn học hợp pháp ?Lãng mạn chủ nghĩa.Hiện thực chủ nghĩa.-Phát huy trí tưởng tượng cao độ để diễn đạt khát vọng, ước mơ. Thể hiện cái tôi trữ tình đầy cảm xúc. Quan tâm, lý giải số phận, đời tư cá nhân của con người, thể hiện những bất hòa trong xã hội phong kiến thực dân. Chú trọng diễn tả phân tích, lí giải chân thực cuộc sống khách quan. Xây dựng những nhân vật điển hình.Trên tinh thần nhân đạo, dân chủ quan tâm đến những kiếp sống vô lý, bất hạnh, bị bần cùng hóaCác xu hướng văn học này phát triển có ổn định, độc lập không ?Nhận xét chung: Các xu hướng phát triển không ổn định, dần tự đối lập thành hai cực: tiêu cực và tích cực và có khi giao thoa phức tạp.II. THÀNH TỰU VĂN HỌC TỪ ĐẦU THẾ KỈ XX ĐẾN CÁCH MẠNG THÁNG 8- 1945Về nội dung, tư tưởng. Văn học thời kì này nối tiếp các tư tưởng truyền thống nào của văn học dân tộc ?. - Nối tiếp được mạch nguồn của tư tưởng yêu nước trong văn học truyền thống. Nhưng với những biểu hiện mới: yêu nước gắn liền với những nỗi niềm về dân tộc. Yêu nước là yêu dân, có tinh thần đấu tranh. Biểu hiện của cảm hứng ở các bộ phận văn học như thế nào ? Hợp phápKín đáo mà tha thiết. Bất hợp phápLà lẽ sống lớn nhất. - Biểu hiện ở các bộ phận văn học.Tuy nhiên, nguồn cảm hứng nào đóng vai trò chủ đạo trong thời kì văn học nào ?- Tinh thần nhân đạo.Nét mới của tinh thần nhân văn, nhân đạo thời kì này ?+ Không chỉ dừng ở lòng thường người thương mình, mà gắn liền với sự thức tỉnh của ý thức cá nhân: về cá tính, tồn tại, tình yêu và hạnh phúc...+ Gắn liền với tiếng nói kêu gọi con người đấu tranh chống đau khổ bất công, CN anh hùng CMPhân tích một vài ví dụ?Tôi muốn uống vào trong lồng phổi vô cùngCả ánh sáng của gầm trời lồng lộng.Tôi muốn có đôi cánh tay vô ngần to rộng Để ôm ghì vũ trụ vào lòng tôi. Hoàng Trung ThôngTa muốn ôm:Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn.Ta muốn riết mây đưa và gió lượn.Ta muốn say cánh buớm với tình yêu.Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều..Và non nuớc và mây và cỏ rạng....2. Về hình thức thể loại và ngôn ngữ.a. Thành tựu về thể loại:Hãy nêu những thành tựu về thể loại của VH thời kì này ?VĂN XUÔITiểu thuyếtTruyện ngắn VXNB... Ban đầu là những trang tư tưởng.TLVĐ,HT:Trang đời, chân thực, đa diệnVXNB...Cốt truyện đơn giản, VHNNTLVĐ, HTNhiềuphong cách. Miêu tả tâm lí NVTùy bút: Có dấu ấn phong cách: TL, Nguyễn TuânThơThơ ca thời kì này đã để lại những giá trị nghệ thuật gì ?Để lại những tên tuổi lớn:Xuân Diệu- Hàn Mặc Tử-Thâm Tâm-Vũ Đình LiênLột xác, cở bỏ bộ áo quy phạm,cất tiếng nói nhân văn khám phá thế giới quê hương và nội tâm con người.Kết thành nhiều điệu thơ, nhiều phong cách thơDòng thơ cách mạng làm phong phú thêm bộ mặt thi đàna. Thành tựu thể loại (tiếp)b. Thành tựu về ngôn ngữ: - Ngôn ngữ mang màu sác hiện đại. - Đậm phong vị dân tộc. - Mang hơi thở của cuộc sốngĐó là tấm lụa bạch chung hứng vong hồn dân tộc.Nhận xét về đặc điểm ngôn ngữ văn chương giai đoạn này ?- Trên bốn chòi canh, ngục tốt bắt đầu điểm vào cái quạnh quẽ của trời tối mịt, những tiếng kẻng và mõ đều đặn thưa thớt. Lướt qua cái thăm thẳm của nội cỏ đẫm sương...(Nguyễn Tuân) Hắn sợ rưọu như nguời ta sợ cơm. Tiếng chim hót ngoài kia vui vẻ quá !...Anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá.Những tiếng quen thuộc ấy Hôm nào cha có. Nhưng hôm nay hắn mới nghe thấy...Chao ôiLà buồn! (Nam Cao)III. KẾT LUẬN: Văn học thời kì này đạt được nhiều thànhtựu. Nó được kế thừa truyền thống văn học dân tộc và cũng góp Phẩn đổi mới diện mạo VHDT.Dĩ nhiên do thời đại ít nhiều còn những tồn tại... IV. Luyện tập: 1. Tiến trình hiện đại hóa VH từ đầu TK XX đến Cm tháng 8- 1945 được hiểu như thế nào ?Thể hiện ý thức cá nhân, tự do sáng tạoB. Thi pháp sáng tác hiện đại, thoát ra khỏi tư duy thẩm mĩ TĐ.C. Tiếp cận tư tưởng thẩm mĩ của phương Tây.D. A và C.2. Tốc độc phát triển mau lẹ của VH thời kì XX – 1945 là do vai trò của tầng lớp : A. Do đòi hỏi của thời đại. B. Do sức mạnh truyền thống văn học. C. Do tầng lớp trí thức Tây học. 3. Văn học thời kì XX – 1945 phân thành những xu hướng, bộ phận nào ? A. Hợp pháp và bất hợp pháp ( Gồm Lãng mạn chủ nghĩa và hiện thực chủ nghĩa)B. Trào lưu văn học cách mạng và Vh lãng mạn.C. Tự lực văn đoàn và trào lưu hiện thực chủ nghĩa.D. Tất cả những ý trên.4. Đánh giá thành tựu về thể loại của VH thời kì XX -1945Gợi ý: Văn xuôi (tiểu thuyết và truyện ngắn); thơ ca. Tìm những tên tuổi tiêu biểu.TỔNG KẾT NỘI DUNG BÀI HỌCĐặc điểmThành tựuHiện đại hóaP.triển Mau lẹPhân hóaPhức tạpNội dungTư tưởngThể loạiNgôn ngữXIN TRÂN TRỌNG CẢM ƠN ...