Bài giảng môn Ngữ văn khối 11 - Tiết 51, 52: Ngữ cảnh

ng÷ c¶nhTiÕt 51 - 52I. KHÁI NIỆM:1. Tìm hiểu ngữ liệu:- VD: “Giê muén thÕ nµy mµ hä ch­a ra nhØ?”HƯ thèng c©u háiKh«ng ®Ỉt trong bèi c¶nh giao tiÕp§Ỉt trong bèi c¶nh giao tiÕp1. Ai nãi víi ai? ®ã lµ nh÷ng ng­êi nh­ thÕ nµo vµ mèi quan hƯ cđa hä?2. C©u nãi ®ã ®­ỵc nãi ë ®©u, lĩc nµo?3. “Hä” trong c©u nãi lµ chØ ai?3. “Hä”: mÊy ng­êi phu g¹o, phu xe, mÊy chĩ lÝnh lƯ trong huyƯn, ng­êi nhµ thÇy Thõa, thÇy Lơc.4. “Ch­a ra” lµ ho¹t ®éng nh­ thÕ nµo? theo h­íng tõ ®©u ®Õn ®©u?4. “Hä” ch­a ®i tõ trong huyƯn ra phè.5. “Giê muén thÕ nµy” lµ kho¶ng thêi gian nµo?5. Kho¶ng thêi gian lĩc chËp tèi1. Kh«ng tr¶ lêi ®­ỵc1. ChÞ TÝ - chÞ em Liªn, B¸c Siªu, Gia ®×nh B¸c xÈm ( hä cã mèi quan hƯ cïng c¶nh ngé, gÇn gịi, th©n mËt)2. ë phè huyƯn nhá, vµo buỉi tèi.6. Em hiĨu néi dung c©u nãi ®ã nh­ thÕ nµo?6. Kh«ng hiĨu ®­ỵc6. ChÞ TÝ ®ang mong chê, ngãng tr«ng nh÷ng ng­êi kh¸ch hµng quen thuéc cđa m×nh.5. Kh«ng tr¶ lêi ®­ỵc4. Kh«ng tr¶ lêi ®­ỵc3. Kh«ng tr¶ lêi ®­ỵc2. Kh«ng tr¶ lêi ®­ỵc2. Khái niệm:Ngữ cảnh: là bối cảnh ngôn ngữ, mà ở đó: - Người nói (người viết) sản sinh lời nói thích ứng. - Người nghe (người đọc) căn cứ vào đó để lĩnh hội đúng và đầy đủ lời nói. 1. Nhân vật giao tiếp:II. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH:Xét ví dụ ở mục 1:- Người nói : Chị Tí. - Người nghe: chị em Liên, bác Siêu bán phở, gia đình bác xẩm. => nhân vật giao tiếp: - Những người tham gia vào hoạt động giao tiếp: người nĩi – người nghe (người viết – người đọc)- Mçi nh©n vËt giao tiÕp ®Ịu cã ®Ỉc ®iĨm vỊ nhiỊu mỈt: løa tuỉi, nghỊ nghiƯp, c¸ tÝnh, ®Þa vÞ x· héi, quan hƯ x· héi nh÷ng ®Ỉc ®iĨm trªn t¹o nªn vÞ thÕ giao tiÕp ngang b»ng hoỈc kh«ng ngang b»ng (chi phèi viƯc sư dơng ng«n ng÷)2. Bối cảnh ngồi ngơn ngữ:Xét ví dụ ở mục 1:- Chị Tý nói câu đó ở phố huyện nghèo vào một buổi tối.  Bối cảnh giao tiếp hẹp (bối cảnh tình huống)- Rộng hơn nữa: Câu nói trên diễn ra trong bối cảnh xã hội Việt Nam trước cách mạng tháng 8 – 1945.  Bối cảnh giao tiếp rộng (bối cảnh văn hóa)- Hồn cảnh xã hội, lịch sử, địa lí, văn hĩa, phong tục tập quán, chính trị- Văn bản văn học  hồn cảnh sáng tác.- Thời gian, địa điểm cụ thể.- Tình huống giao tiếp cụ thể. Gắn với việc phát sinh và lĩnh hội lời nĩi.- Câu nói của chị Tí đề cập đến “mấy người phu gạo hay phu xe, mấy chú lính lệ trong huyện hay người nhà thầy Thừa đi gọi chân tổ tôm.” Hiện thực được nói đến (nội dung giao tiếp)Đối tượng được đề cập tạo nên đề tài và nghĩa sự việc cho lời nĩi. - Bao gồm các yếu tố ngơn ngữ cùng cĩ mặt trong văn bản, đi trước hoặc đi sau phát ngơn.3. Văn cảnh: Đêm tối đối với Liên quen lắm, chị khơng sợ nĩ nữa. Tối hết cả, con đường thăm thẳm ra sơng. Con đường qua chợ về nhà, các ngõ vào làng lại càng sẫm đen hơn nữa. Giờ chỉ cịn lại ngọn đèn của chị Tí, và cái bếp lửa của bác Siêu chiếu sáng một vùng đất cát; trong cửa hàng, ngọn đèn của Liên, ngọn đèn vặn nhỏ, thưa thớt từng hột sáng lọt qua phên nứa. Tất cả phố xá trong huyện bây giờ đều thu nhỏ lại nơi hàng nước của chị Tí. Thêm một gia đình bác xẩm ngồi trên manh chiếu, cái thau sắt trắng để trước mặt, nhưng bác chưa hát vì chưa cĩ khách nghe. Chị Tí phe phẩy cành chuối khơ đuổi ruồi bị trên mấy thức hàng, chậm rãi nĩi:Giờ muộn thế này mà họ chưa ra nhỉ? (Hai đứa trẻ- Thạch Lam) Đêm tối đối với Liên quen lắm, chị khơng sợ nĩ nữa. Tối hết cả, con đường thăm thẳm ra sơng. Con đường qua chợ về nhà, các ngõ vào làng lại càng sẫm đen hơn nữa. Giờ chỉ cịn lại ngọn đèn của chị Tí, và cái bếp lửa của bác Siêu chiếu sáng một vùng đất cát; trong cửa hàng, ngọn đèn của Liên, ngọn đèn vặn nhỏ, thưa thớt từng hột sáng lọt qua phên nứa. Tất cả phố xá trong huyện bây giờ đều thu nhỏ lại nơi hàng nước của chị Tí. Thêm một gia đình bác xẩm ngồi trên manh chiếu, cái thau sắt trắng để trước mặt, nhưng bác chưa hát vì chưa cĩ khách nghe. Chị Tí phe phẩy cành chuối khơ đuổi ruồi bị trên mấy thức hàng, chậm rãi nĩi:Giờ muộn thế này mà họ chưa ra nhỉ? (Hai đứa trẻ- Thạch Lam)III. VAI TRỊ CỦA NGỮ CẢNH:- Ngữ cảnh là mơi trường sản sinh ra phát ngơn (lời nĩi, câu văn).- Nĩ chi phối cả nội dung và hình thức phát ngơn. 1. Đối với người nĩi (viết) - quá trình tạo lập văn bản:III. VAI TRỊ CỦA NGỮ CẢNH:Nhờ ngữ cảnh mà lĩnh hội được thơng tin, giải mã được các phát ngơn, hiểu được các phát ngơn. 2. Đối với người nghe (đọc) - quá trình lĩnh hội văn bản:* Ghi nhớ: - Ngữ cảnh là bối cảnh ngơn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nĩi, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội thấu đáo lời nĩi. - Ngữ cảnh bao gồm: Nhân vật giao tiếp, bối cảnh rộng và hẹp, hiện thực được đề cập đến, văn cảnh. - Ngữ cảnh cĩ vai trị quan trọng cả với quá trình tạo lập và quá trình lĩnh hội lời nĩi.Nhân vật giao tiếpBối cảnh ngoàingôn ngữ Văn cảnhCác bên tham gia giao tiếp - có tác động trực tiếp đến nội dung - hình thức của phát ngôn.- Bối cảnh giao tiếp rộng (bối cảnh văn hóa xã hội)-Bối cảnh giao tiếp hẹp( bối cảnh tình huống)-Hiện thực được nói đến (tạo đề tài và nghĩa sự việc cho phát ngôn )Toàn bộ những yếu tố ngôn ngữ cùng xuất hiện trong văn bản, đi trước hoặc sau phát ngôn. CÁC NHÂN TỐ CỦA NGỮ CẢNH:Đối với người nói ( người viết)Đối với người nghe( người đọc) Ngữ cảnh là cơ sở của việc dùng từ, đặt câu, kết hợp từ ngữ để tạo lập lời nói, câu văn Ngữ cảnh là căn cứ để lĩnh hội lời nói, câu văn theo đúng nội dung, ý nghĩa, mục đích của nó.VAI TRÒ CỦA NGỮ CẢNH:cã thÕ chø Mét chµng sinh viªn chë b¹n g¸i trªn mét chiÕc xe ®¹p. ®ang ®i bçng nhiªn chµng th¾ng l¹i c¸i “ke...Ð....t” ngµy tr­íc mét qu¸n chÌ råi quay ra sau hái: Chµng: ¡n kh«ng? Nµng: ¡n!!! Chµng: Cã thÕ chø! Bé th¾ng nµy míi thay håi s¸ng ®ã! Nãi råi, chµng tiÕp tơc ®¹p xe ®i. Nµng Øu xØu mỈt.