Bài giảng môn Ngữ văn 12: Sóng - Xuân Quỳnh (1)

NGUV12AN"Sóng - Đó là cuộc hành trình khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở" SóngI. Tìm Hiểu Chung1. Tác Giả: Xuân Quỳnh (1942- 1988)Cuộc đời đa đoan, nhiều thiệt thòi, nhiều lo âu và vất vả, 1 trái tim đa cảm, luôn khao khát tình yêu, nâng niu hạnh phúc bình dị đời thường Thơ Xuân Quỳnh thể hiện cái tôi giàu nữ tính, rất chân thành, giàu đức hi sinh, vị tha. Ở Xuân Quỳnh khát vọng sống , khát vọng tình yêu mãnh liệt, luôn gắn bó với nỗi lo âu về sự phai tàn, đỗ vỡLà nhà thơ tiêu biểu trong các nhà thơ trẻ thời chống Mĩ, thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của tâm hồn người phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên, tươi tắn, vừa chân thành, đằm thắm, và luôn da diết trong khát khao về hạnh phúc đời thườngSóng tiêu biểu cho phong cách thơ của Xuân Quỳnh2. Tác phẩmHoàn cảnh sáng tácSáng tác năm 1967, trong chuyến đi công tác ở vùng biển Diêm Điềm(Thái Bình) được in trong tập “Hoa dọc chiến hào”3.Chủ đề- Mượn hình tượng Sóng bài thơ thể hiện tâm hồn và khát vọng của người phụ nữ về tình yêu chung thủy vĩnh hằng- Sóng là hiện tượng đẹp của tự nhiên ,của biển- Âm hưởng nhịp điệu của những con sóng liên tiếp, triền miên vô tâm thường được tác giả dùng để : + Biểu đạt các sắc thái tình cảm + Liên tưởng đến tình yêu tuổi trẻ- Sóng là hình tượng ẩn dụ xuyên suốt bao trùm bài thơ song hành với hình tượng “em” , có lúc tách đôi, có lúc hòa nhập, cộng hưởng soi chiếu cho nhau làm nổi bật những cung bậc trong trái tim của ngưởi phụ nữ khi yêu - Sóng là hình tượng quen thuộc của thơ ca nhưng trong thơ của Xuân Quỳnh Sóng mang vẻ đẹp riêng độc đáo: mãnh liệt mà đầy nữ tínhDữ dội và dịu êmồn ào và lặng lẽSông không hiểu nổi mìnhSóng tìm ra tận bểÔi con sóng ngày xưaVà ngày sao vẫn thếNỗi khát vọng tình yêuBồi hồi trong ngực trẻTrước muôn trùng sóng bểEm nghĩ về anh, emEm nghĩ về biển lớnTừ nơi nào sống lên?Ở ngoài kia đại dươngTrăm ngàn con sóng đóCon nào chẳng tới bờDù muôn vời cách trởCuộc đời tuy dài thếNăm tháng vẫn đi quaNhư biển kia dẫu rộngMây vẫn bay về xaLàm sao được tan raThành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêuĐể ngàn năm còn vỗSóng bắt đầu từ gióGió bắt đầu từ đâu?Em cũng không biết nữaKhi nào ta yêu nhauCon sóng dưới lòng sâuCon sóng trên mặt nướcÔi con sóng nhớ bờNgày đêm không ngủ đượcLòng em nhớ đến anhCả trong mơ còn thứcDẫu xuôi về phương bắcDẫu ngược về phương namNơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh-một phươngBiển Diêm Điền, 29-12-1967II. Tìm hiểu văn bản1) Sóng cảm nhận về tình yêu- Mở đầu bài thơ sóng hiện ra với ý nghĩa độc đáo. Sóng mang đầy nữ tính. Nếu với Xuân Diệu sóng biển là tâm trạng của một chàng trai đang yêu bờ đắm đuối cuồng nhiệt, thì với XQ con sóng ấy lại đặc trưng cho tình yêu của người phụ nữ. Phải chăng nhà thơ gửi cái tôi trữ tình của mình vào những con sóng. Đó là tiếng nói chân thành của người phụ nữ trong tình yêu “ Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ”+ Tình yêu là sự dung hòa giữa những sắc thái tình cảm tưởng chừng đối lập. tình yêu có qui luật riêng của nó mà lí trí không thể giải thích được Dữ dộiDịu êmỒn àoLặng lẽ+ Trong các tính chất của sóng ta thấy có sự hài hòa giữa các đối cực, lúc “dữ dội , ồn ào” , nhất là khi biển động dông tố. Những khi trời quang mây tạnh, sóng “lặng lẽ, dịu êm”. Sóng luôn biến đổi muôn màu, muôn vẽ, phức tạp về hình thức, khó hiểu về bản chất+ Những hình ảnh đối lập kết hợp với sự liên tưởng phong phú và phép ẩn dụ tu từ, từ những biểu hiện thất thường của sóng biển,XQ liên tưởng đến tâm trạng , cảm xúc , tình cảm của người phụ nữ trong tình yêu: có lúc mãnh liệt, đắm say, khát khao dâng trào như cái “dữ dội”của sóng, có khi dịu dàng, e ấp, sâu lắng, như lúc “dịu êm” của sóng. Từ đặc tính thất thường của sóng liên tưởng đến qui luật tình cảm của người phụ nữ trong tinh yêu là một sự liên tưởng phù hợp- Mượn đặc tính của sóng biển, XQ diễn tả khát vọng của người phụ nữ trong tình yêu “Sông không hiểu nỗi mình Sóng tìm ra tận bể”+ Trong sông vẫn có sóng nhưng không gian chật hẹp ấy. Sóng không thể hiện được chính mình nên sóng luôn khát khao tìm về biển lớn. Trong không gian mênh mông ấy, sóng sẽ thỏa thích vẫy vùng, sóng sẽ khẳng định được chính mình. “Trăm sông đổ về biển lớn” đó là qui luật tình yêuTa thấy người phụ nữ trong thơ tình yêu của XQ đã dũng cảm đấu tranh để bảo vệ tình yêu hạnh phúc, không cuối đầu cam chịu số phận. Đã qua rồi cái thời “12 bến nước trong nhờ đục chịu”XQ đã nói hộ tiếng lòng người phụ nữ trong tình yêu. Họ luôn khát khao tìm đến tình yêu hạnh phúc, đó là nơi gặp gỡ hòa hợp giữa hai tâm hồn, hai trái tim cùng chung nhịp đập. Ý thơ mang đậm nét tự thuật về cuộc đời tình yêu của nữ sĩ- mối tình giữa nữ sĩ và nhà soạn kịch Lưu Quang Vũ. Tình yêu của Lưu Quang Vũ chính là đại dương mênh mông để nơi đó con sóng tình yêu của XQ tìm được sự hòa hợp và đến được bến bờ hạnh phúc- Tình yêu là khát vọng muôn thưở của con người- Đứng trước biển, con người thường dễ nhận ra rằng, nghìn năm trước hay nghìn năm sau, sóng vẫn mãi vỗ bờ, đó là sự sống không ngừng nghĩ, không mệt mỏi- một qui luật bất biến của tình yêu- Từ đó nhân vật trữ tình liên tưởng đến qui luật tình cảm của con người: tình yêu luôn là khát vọng mãnh liệt của con người. Bao thế hệ đã đi qua từ thời Adam- Eva, thưở con người mông mụi đến hiện đại, tình yêu luôn là điểm sáng vĩnh cửu để con người hướng tới. Nó là 1 nhu cầu tình cảm không thể thiếu trong đời sống. Chính vì thế , Xuân Diệu đã khẳng định rằng : “Làm sao sống được mà không yêu Không nhớ không thương một kẻ nào” - Tình yêu luôn là động lực giúp con người vươn lên trong cuộc sống + “Ngày xưa” và “Ngày sau” được nhà thơ sử dụng nhằm đưa ý thơ đạt đến sự liên tưởng . Từ sóng liên tưởng đến tình yêu vốn là một hình tượng nghệ thuật trong văn học xưa nay XQ đã kế thừa thơ ca truyền thống. Nhưng đã sáng tạo con sóng mãnh liệt và đầy nữ tính + Tình yêu không giới hạn lứa tuổi nào nhưng thường gắn liền với tuổi trẻ và cũng đẹp nhất vào thời tuổi trẻ bởi ở lứa tuổi ấy tình yêu luôn mãnh liệt, đắm say, khát khao, cháy bỏng khiến trái tim luôn thổn thức, bồi hồi + XQ có sự sáng tạo độc đáo trong việc sử dụng ngôn ngữ. Từ “khát vọng” đã lột tả niềm khát khao mãnh liệt, sự đam mê cháy bỏng trong tình yêu của tuổi trẻ Tình yêu là khát vọng muôn thưở của con người, nhưng tình yêu đẹp nhất ở thời tuổi trẻ Ôi con sóng ngày xưaVà ngày sau vẫn thếNỗi khát vọng tình yêuBồi hồi trong ngực trẻTrước muôn trùng sóng bểEm nghĩ về anh, emEm nghĩ về biển lớnTừ nơi nào sóng lên?Sóng bắt đầu từ gióGió bắt đầu từ đâuEm cũng không biết nữaKhi nào ta yêu nhauCon sóng dưới lòng sâuCon sóng trên mặt nướcÔi con sóng nhớ bờNgày đêm không ngủ đượcLòng em nhớ đến anhCả trong mơ còn thứcDẫu xuôi về phương bắcDẫu ngược về phương namNơi nào em cũng nghĩHướng về anh-một phươngỞ ngoài kia đại dươngTrăm ngàn con sóng đóCon nào chẵng tới bờDù muôn vời cách trở2) Sóng suy ngẫm về tình yêua) Tình yêu muôn thưở là sự bí ẩn cần được lí giải khám pháTrong tình yêu ta luôn khao khát hiểu biết về người mình yêu, luôn băn khoăn về cội nguồn của một mối tình “ khi nào ta yêu nhau”. Nhưng có lẽ không ai trả lời được một cách chính xác câu hỏi ấy+ Trước thiên nhiên hùng vĩ, “trước muôn trùng sóng bể”, dóng suy tư của nhân vật trữ tình đã đúc kết thành những câu hỏi , đối thoại với vũ trụ về tình yêu + Giữa đại dương mênh mông ấy, nơi đâu là nơi bắt đầu của sóng? Khó có thể trả lời chính xác , song vẫn có thể nói rằng “sóng bắt đầu từ gió”, “ Nhưng gió bắt đầu từ đâu “.và cuối cùng vũ trụ từ đâu mà có? Truy tìm côi nguồn của vũ trụ quả không dễ nhưng con người vẫn có thể giải đáp được bằng tri thức khoa học +Với những câu hỏi ấy , XQ khát khao truy tìm nguyên nhân và thời điểm của một mối tình: em yêu anh từ đâu? Khi nào? Vì lẽ gì? Ánh mắt, nụ cười, hay giọng nóiSong cái hay của những câu hỏi đó là sự bế tắc của những câu trả lời, thiên nhiên bí ẩn còn có thể giải thích được, song làm sao có thể định nghĩa được tình yêu+Tình yêu là cõi tâm linh sâu kín của con người, Xuân Diệu đã diễn đạt sâu sắc cái điều mà Paxcan đã nói: “ Trái tim có những qui luật riêng mà lí trí không thể giải thích được”+ Tình yêu cần có lí trí nhưng trước hết đó là câu chuyện của trái tim. Ta không thể dùng lí trí tỉnh táo để xác định thời điểm và nguyên nhân của mối tìnhTình yêu là điều bí ẩn, khó lí giải bằng những lí lẽ thông thường. Chính sự bất lực của những câu trả lời khiến tình yêu luôn bí ẩn và kì diệu+ Cái lắc đầu bối rối của cô gái “ em cũng không biết nữa , khi nào ta yêu nhau”. Cách nũng nịu, dễ thương và rất con gái ấy một lần nữa khẳng định sự bất lực của con người khi muốn tìm hiểu cội nguồn của tình yêu- Khi yêu nhau người ta luôn có nhu cầu nắm bắt trái tim của người mình yêu nhưng điều này con người không bao giờ được thỏa mãn, vì người xưa thường nói “ Dò sông dò bể dễ dò Mấy ai lấy thước mà đo lòng người “ (Ca dao)- Trái tim con người luôn là một thế giới huyền bí, nói như Ta-go “Trái tim anh ở gần em như chính đời em vậy Nhưng có bao giờ em hiểu được nó đâu” (Bài thơ số 28)Vì vậy muốn nắm bắt được tình yêu trong hiện tại và hướng đến một tình yêu hạnh phúc, con người phải luôn hoàn thiện chính mình, để mãi mãi là một hình ảnh đẹp trong tâm trí người mình yêub) Tình yêu gắn liền với nỗi nhớ Yêu và nhớ là hai mặt của tình yêu , yêu say đắm thì nhớ thiết tha đó là qui luật tình cảm của con người- Sóng nhớ bờ ngày đêm không ngủ dù “sóng dưới lòng sâu” hay trên mặt nước, nó vẫn luôn luôn thổn thức nỗi nhớ trong tình yêu - Đó cũng chính là những cung bậc của nỗi em nhớ anh- nỗi nhớ bao trùm mọi không gian + Con sóng ngày đêm nhớ bờ không ngủ được-em nhớ anh-nỗi nhớ xuyên suốt thời gian- XQ đã sử dụng phép đối một cách tài tình để thể hiện nổi nhớ da diết, sâu dậm của người phụ nữ trong tình yêu+ Thức mà nhớ đó là lẽ đương nhiên nhưng trong mơ mà vẫn nhớ thì đó là sự trằn trọc, day dứt, không nguôi. Tình yêu là vậy “Lòng em nhớ đến anhCả trong mơ còn thức”- Nhưng phải nói rằng nổi nhớ của XQ thật ám ảnh & day dứt“ Cả trong mơ còn thức”Câu thơ là một phát hiện nội tâm tinh tế thời gian sinh hoạt còn được giới hạn giữa thức và ngủ, thời gian tình yêu thì phá vỡ mọi giới hạn, chế ngự cả tiềm thức và đi vào cả giấc mơ. Nỗi nhớ bao trùm không gian, khắc khoải mọi thời gian, choáng ngợp cả cõi lòng, chiếm lĩnh cả tiềm thức Nỗi nhớ trong tình yêu thật da diết, cháy bỏng, nó chiếm toàn tâm trí, choáng ngợp cả cỏi lòng, chi phối mọi hành động, suy nghĩ cảm xúc của con người hướng chúng ta về đối tượng mà mình yêu thươngNhư vậy cách thể hiện nỗi nhớ trong tình yêu XQ thật sâu sắc, chân thành và hay nhất trong văn học VN xưa nay Sóng nhớ bờ cả ngày lẫn đêm, em nhớ anh “cả trong giấc mơ còn thức” phải chăng XQ bộc lộ quá thật thà, lộ liễu khát vọng tình yêu cháy bỏng của người phụ nữ liệu có phá vỡ vẽ đẹp truyền thống của người phụ nữ VN khi yêu là thẹn thùng e ấp? Nữ sĩ đã nói hộ tiếng lòng của người phụ nữ VN trong tình yêu, tình cảm của họ cũng sôi nỗi đắm say mãnh liệt nhưng không ai dám thể hiện điều đó và XQ đã thay họ bộc lộ nỗi niềmC. Tình yêu gắn liền với lòng thủy chung:- Mãnh liệt say đắm, khát khao...nhưng tình yêu của XQ bao giờ cũng hướng về sự thủy chung duy nhất. Nếu tình yêu là một nhu cầu tình cảm không thể thiếu của con người thì sự thuỷ chung là quy luật của tình yêu“Dẫu xuôi về phương bắcDẫu ngược về phương nam”- Hai câu thơ với lối điệp cấu trúc câu, những hình ảnh đối lập, biện pháp liệt kê, XQ nêu giả thuyết và khẳng định một qui luật không thể thiếu trong tình yêu đó là lòng chung thủy. Không gian có bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc song tình yêu chỉ có một phương, đó là phương anh-phương của tình yêu, phương của cảm xúc-Trong cuộc đời này không biết bao chàng trai hào hoa, lịch lãm hơn anh, thế nhưng em chỉ chọn để yêu và biết có anh, chỉ riêng anh khiến em nghĩ tới và hướng về. Lời thơ như một lời thề sâu sắc, giản dị mà xúc động“Nơi nào em cũng nghĩHướng về anh-một phương”Họ sống với tình yêu chung thủy và kể cả khi phải rời xa cuộc sống này, trái tim người phụ nữ vẫn mang theo tình yêu ấy“Ở ngoài kia đại dươngTrăm ngàn con sóng đóCon nào chẵng tới bờDù muôn vời cách trở”+ Tình yêu dù trong sáng, lãng mạn, bay bổng đến đâu cũng gắn liền với đời người, mà đời người thì vốn nhiều thử thách. Vì thế khi yêu nhau ngoài sự đam mê, con người còn cần có nghị lực, ý chí, vượt qua những giông bão cuộc đời, đấu tranh cho hạnh phúc giống như những con sóng ngoài đại dương xa xôi muốn đến được vào bến bờ nó phải vượt qua muôn trùng hải lí, bão tố phông ba+ Tình yêu bao giờ cũng vượt qua thử thách, đấu tranh bảo vệ hạnh phúc, gian lao thử thách là điều không thể thiếu trong tình yêu. Nó là cơn gió sẽ dập tắt những tình yêu bé nhỏ yếu ớt, và thổi bùng lên những ngọn lửa tình yêu cháy bổng. Tình yêu chân chính phải biết động viên nhau có thêm nghị lực vượt qua mọi cản trở, mọi thử thách trong cuộc sốngCuộc đời tuy dài thếNăm tháng vẫn đi quaNhư biễn kia dẫu rộngMây vẫn bay về xaLàm sao được tan raThành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêuĐể ngàn năm vẫn vỗ3.Sóng khát vọng tình yêu vĩnh hằng“Cuộc đời tuy dài thếNăm tháng vẫn đi quaNhư biễn kia dẫu rộngMây vẫn bay về xa”-Khao khát tình yêu mạnh liệt, ngay cả khi yêu say đắm nhất, XQ cũng không tránh khỏi sự lo âu, thấp thỏm+Cuộc đời con người quá ngắn ngũi so với cái vô cùng, vô tận của thời gian thiên nhiên vũ trụ+ Cuộc đời tuy dài nhưng tháng năm vẫn đi qua. XQ bộc lộ nỗi lo âu trước cái hữu hạn của đời người, sự ngắn ngủi của tình yêu XQ rất nhạy cảm trước sự trôi chảy của thời gian cũng như XD đã từng than thở, cuống quýt khi mỗi khoảnh khắc thời gian trôi qua“ Xuân đương tới....thấm lại”+ Càng ý thức được điều đó, XQ càng lo âu, càng khát khao nắm bắt hạnh phúc trong hiện tại+ Tình yêu đẹp nhưng mong manh khó giữ+ Tình yêu bao giờ cũng gắn với cuộc đời con người, mà đời người thì hữu hạn, khi ta mất đi tình yêu cũng hết. Quy luật tất yếu ấy của cuộc sống khiến XQ không khỏi băn khoăn, day dứt “Làm sao được tan raThành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêuĐể ngàn năm vẫn vỗ”- Dù vậy nhà thơ vẫn không bi quan, thất vọng mà hướng tới cách ứng xử tích cực“ Làm sao” câu hỏi tu từ mở đầu đoạn thơ bộc lộ sự trăn trở suy tư, niềm khát khao mãnh liệt của nữ sĩ+ Làm thế nào để chiến thắng cái hữu hạn của đời người, làm thế nào để tình yêu còn mãiTheo XQ chỉ còn một cách là: “tan thành trăm con sóng nhỏ”. Tan không phải là tan biến vào hư vô mà hóa thân để hòa nhập. Hòa cái riêng vào cái chung, hòa tình yêu cá nhân vào tình yêu rộng lớn của mọi người của nhân dân của đất nước. Hòa cái riêng bé nhỏ vào cái chung rộng lớn như thế tình yêu sẽ tồn tại vĩnh hằng. “Ngàn năm còn vỗ” bởi lẽ “ một giọt nước sẽ không bay hơi khi nó vào biển lớn” XQ khát khao được sống hết mình trong tình yêu, hóa thân vĩnh hằng vào tình yêu muôn thuở. Đây là quan điểm nhân sinh tích cực giúp ta hiểu được ý nghĩa cao đẹp của tình yêu, trân trọng tình yêu và tuổi trẻ4. Đặc sắc nghệ thuật - Thể thơ năm chữ truyền thống, cách ngắt nhịp gieo vần độc đáo giàu sức liên tưởng - Xây dựng hình tượng nghệ thuật độc đáo “ sóng và em”, giọng thơ tha thiết- Sử dụng thành công biện pháp tu từ, ẩn dụ, liên tưởng, nhân hóa5. Ý nghĩa văn bảnSóng thể hiện vẽ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu, qua hình tượng sóng: tình yêu tha thiết nồng nàn đầy khát vọng, sắc son thủy chung vượt lên giới hạn của đời ngườiIII. Kết luậnSóng tiêu biểu cho phong cách thơ của XQ, tình yêu của người phụ nữ trong bài thơ vừa thiết tha mạnh liệt, trong sáng thủy chung, qua hình tượng “sóng và em” XQ đã nói lên thật chân thành, táo bạo khát vọng tình yêu của người phụ nữ. Điều này hiếm thấy trong VHVN trước đó. Tình yêu của người phụ nữ trong thơ XQ vừa truyền thống vừa hiện đạiThe End !>_<!