Bài giảng môn Ngữ văn 11: Tôi yêu em - Puskin (4)

Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình. Mặt trời thi ca Nga từng vương vấn không ít mối tình đơn phương, éo le, thất vọng. Nhưng đó là một trong những nguồn cảm hứng sáng tác, để ra đời những bài thơ tuyệt tác. Tôi yêu em được khơi nguồn cảm hứng từ một tình yêu như thế. Bài thơ được dịch ra Tiếng Việt từ năm 1960 qua bản dịch của Thúy Toàn.Tiết 125+ 126: Đọc vănTôi yêu emPuskinI. Tiểu dẫn1. Tác giảa. Tiểu sử, cuộc đời(?): Dựa vào phần Tiểu dẫn trong SGK, em hãy trình bày đôi nét về tiểu sử, cuộc đời của tác giả?Gợi ý:* Thời đại* Gia đình* Cuộc đời* Thời đại:Puskin sinh ra trong thời đại cả nước Nga đang bị đè nặng bởi ách thống trị của chế độ nông nô chuyên chế(Nga hoàng Alêchxanđrơ I, Nikôlai I) Phong trào giải phóng bùng lên mạnh mẽ: Khởi nghĩa nông dân Cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại năm 1812 Phong trào Cách mạng tháng Chạp của trí thức quí tộc tiến bộ Phong trào cách mạng dân chủ của trí thức bình dân=> Trong chiếc nôi của phong trào đấu tranh đó, hồn thơ của Puskin đã được nuôi dưỡng và cất cánh bay cao. Thơ ông thể hiện khát vọng tự do của thời đại và khát vọng giải phóng của nhân dân.*Gia đình- Xuất thân từ tầng lớp đại quí tộc:+ Cha: Xergây Puskin(1770- 1848)+ Mẹ: Nađờgiơđa Puskina (1775 - 1836), con gỏi của dũng họ Ganiban.Nhưng từ nhỏ, Puskin đã sớm tỏ ra nhạy cảm với vẻ đẹp tâm hồn nhân dân qua các sáng tác dân gian do nhũ mẫu Aria Rôđinôpna, lão bộc Nikita truyền lại. Nhịp cầu đầu tiên đưa Puskin trở về với cội nguồn văn hóa tinh thần Nga:Bạn thân thiết trong những ngày cơ cựcNguồn mến thương nâng bước cuộc đời con.(Gửi nhũ mẫu) * Cuộc đờiMột nhà thơ yêu nướcPuskin sớm tiếp thu những tư tưởng tiến bộ và cũng sớm nổi tiếng với những bài thơ yêu nước, ngợi ca sức mạnh nhân dân trong chiến tranh vệ quốc. Mang tư tưởng chống đối Nga hoàng, Puskin bị bắt đi đày hai lần:+ Miền Nam(1820- 1824)+ Miền Bắc(1825- 1826)Trở vê kinh đô, mối bất hòa giữa Puskin và triều đình Nga hoàng ngày càng sâu sắc. Cả Cuộc đời Puskin gắn bó với số phận của nhân dân, đất nước, dũng cảm đấu tranh chống chế độ độc đoán Nga hoàng.Một nhà thơ bi kịch:Năm 1831, Puskin cưới Natalia Gônsarôva- cô gái 16 tuổi, xinh đẹp nhất kinh thành. Đi liền với hạnh phúc là những khó khăn thường xuyên trong gia đình. Bọn triều thần Nga hoàng hùa nhau hãm hại nhà thơ. Ngày 27/1/1837, để bảo vệ danh dự, Puskin đã quyết đấu với Đăntex, một sĩ quan Pháp lưu vong, đồng thời là con bài triều đình Nga hoàng sử dụng để hãm hại nhà thơ. Puskin bị Đăntex sát hại.Nhân dân thương tiếc, phẫn nộ.Chính quyền Nga hoàng lo sợ nhân dân biểu tình. Trong nỗi buồn đau ảm đạm, một tờ báo đương thời đưa tin: “Mặt trời thi ca Nga đã lặn”Tuy Puskin đã mất nhưng tên tuổi ông sẽ mãi bất tử với thời gian:+ Tên Puskin được đặt cho viện bảo tàng, lâu đài, thành phốở Nga.+ Nhà thơ Nguyễn Huy Hoàng khi đến thăm thành phố Puskin đã bồi hồi khẳng định: “Mặt trời vẫn mọc”Tất cả đó khỏc xưa, nhưng thơ Người vẫn thếMặt trời Nga vẫn chúi lọi muụn đờiTụi vẫn đến Puskin mỗi sỏngBờn tượng đài mói thơm ngỏt hoa tươi.b. Sự nghiệp văn họcTình hình sáng tác: Ông viết nhiều thể loại và thể loại nào cũng có những tác phẩm xuất sắc, là kiệt tác nghệ thuật nhân loại:Hơn 800 bài thơ trữ tình Tiểu thuyết bằng thơ Epghênhi Ônhêghin. Trường ca Rutxlan Liutmila; Người tù Capcadơ. Truyện ngắn: Con đầm pich, Cô tiểu thư nông dân. Tiểu thuyết: Con gái viên đại úy. Truyện cổ tích thơ: Ông lão đánh cá và con cá vàngGiá trị thơ ca PuskinVề nội dung:+ “Qua thơ Puskin, thiên nhiên Nga, lịch sử Nga, con người Nga, tâm hồn Nga như được soi qua một thấu kính diệu kỳ”(Gôgôn).+ Hai chủ đề cơ bản, hai nguồn cảm hứng chủ đạo mãnh liệt, sôi nổi, dạt dào xuyên suốt dòng chảy thi ca của ông là: cảm hứng tự do và cảm hứng tình yêu.Về nghệ thuật: Phong cách thơ cổ điển:+ Ngôn từ giản dị, trong sáng.+ Cách biểu đạt cô đọng, hàm súc.+ Sự hài hòa, cân đối, chặt chẽ trong cấu tứ bài thơ.2. Bài thơa. Hoàn cảnh ra đời(?): Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ “Tôi yêu em”?-Bài thơ được ra đời năm 1829 khi Puskin tròn 30 tuổi.Người được tặng bài thơ này có nhiều ý kiến khác nhau:+ Theo chú thích của Thúy Toàn: Bài thơ được khơi nguồn từ mối tình của nhà thơ với A. Ôlênhina(Con gái Ôlênhin, Chủ tịch viện Hàn Lâm nghệ thuật Nga)- người mà mùa hè năm 1829, nhà thơ cầu hôn nhưng không được chấp nhận; cùng với một số bài thơ khác thi sĩ viết tặng nàng: Ngài và anh, cô và em; Hết rồi tình đã vỡ tan+ Gần đây, có ý kiến cho rằng: Bài thơ được tặng cho Xôbanxcaia, một người phụ nữ đã có chồng Chính vì thế mà bài thơ có âm hưởng ghen tuông, hờn giận và không hi vọng.b. Đọc văn bản* Bản nguyên tácЯ вас любил TễI YấU EM PuskinЯ вас любил: любовь еще, быть может, В душе моей угасла не совсем; Но пусть она вас больше не тревожит; Я не хочу печалить вас ничем. Я вас любил безмолвно, безнадежно, То робостью, то ревностью томим; Я вас любил так искренно, так нежно, Как дай вам бог любимой быть другим. Bản dịch nghĩaTôi(đã) yêu em; tình yêu, có lẽ,Trong tâm hồn tôi chưa lụi tắt hoàn toàn;Nhưng mong sao nó không làm em băn khoăn thêm nữa;Tôi chẳng muốn em buồn vì bất cứ lẽ gì.Tôi (đã) yêu em không thốt lên lời, không hi vọng.Khi thì bị sự rụt rè, khi thì bị niềm ghen tuông giày vò;Tôi (đã) yêu em chân thành, say đắm biết bao,Cầu trời cho em được người khác yêu cũng như thế.* Bản dịch thơTụi yờu em đến nay chừng cú thể Ngọn lửa tỡnh chưa hẳn đó tàn phai; Nhưng khụng để em bận lũng thờm nữa, Hay hồn em phải gợn búng u hoài. Tụi yờu em õm thầm, khụng hy vọng,, Lỳc rụt rố, khi hậm hực lũng ghen, Tụi yờu em, yờu chõn thành, đằm thắm, Cầu em được người tỡnh như tụi đó yờu em. (Bản dịch thơ của Thỳy Toàn ) Đọc diễn cảm bài thơ: Phù hợp với tính chất trữ tình điệu nói, lời từ giã, giãi bày, bộc bạch, những phức cảm, xu hướng vươn tới cái cao cả trong bài thơ: Hai câu đầu: Chậm, ngập ngừng thú nhận lại như tự nhủ. Hai câu 3+4: Mạnh mẽ, dứt khoát như lời thề hứa. Hai câu 5+ 6: Day dứt, u buồn, hồi nhớ và kiểm nghiệm. Hai câu kết: Mong ước, tha thiết mà điềm tĩnh.(?): Đọc diễn cảm bài thơ, lưu ý cụm từ “Tôi yêu em” trong bài, hãy tìm hiểu kết cấu của bài thơ và diễn biến tâm trạng của nhân vật trữ tình?c. Mạch cảm xúc Bốn câu thơ đầu: Những mâu thuẫn giằng xé. Hai câu 5+ 6: Nỗi khổ đau, tuyệt vọng. Hai câu cuối: Sự cao thượng, chân thành.(?) Tình cảm phức tạp, tế nhị của nhân vật trữ tình trong bài thơ được Puskin diễn tả tinh tế như thế nào qua bốn câu thơ đầu?Gợi ý: Mối tương quan giữa lý trí và tình cảm trong từng cặp câu được thể hiện qua những yếu tố ngôn ngữ nào?II. Đọc- hiểu1.Những mâu thuẫn giằng xé (4 câu đầu) Tôi (đã) yêu em; tình yêu , có lẽ, Trong tâm hồn tôi chưa lụi tắt hoàn toàn; Nhưng mong sao nó không làm em băn khoăn thêm nữa; Tôi chẳng muốn em buồn vì bất cứ lẽ gì.a. Hai câu thơ đầu*Về mặt lí trí:- Điệp khúc: Tôi đã yêu em vừa là một lời thú nhận, vừa như một lời tự nhủ trực tiếp ngắn gọn, giản dị.+ Động từ “yêu” được chia ở thì quá khứ: Khẳng định tình yêu đã qua.+ Cặp đại từ nhân xưng: Tôi- em. Cách dịch của Thúy Toàn: “Tôi- em”rất phù hợp với tâm thế của NVTT trong lời từ biệt TY(So sánh).. Cách dịch đó chưa làm rõ sắc thái kính ngữ “cô/ quí cô”trong tiếng Nga: trang trọng nhưng có phần xa cách.Nhân vật em trở thành đối tượng để đắm say, ngưỡng mộ không còn gần gũi, thân mật.- Chủ thể hóa “Tình yêu”: TY nảy sinh trong ta, thuộc về ta, nhưng đồng thời, TY cũng có sinh mệnh, vận động, tự chủ của riêng nó. NVTT đã cảm nghiệm, suy ngẫm về Tình yêu của mình như một phần trong anh ta vừa là cái gì đó độc lập tương đối(Lí trí lấn át).*Về mặt tình cảmCách nói: “có lẽ”, “chưa hoàn toàn”: Sự ngập ngừng của tư duy, một sự phân vân, bối rối trong sự khẳng định tình cảm của NVTT.Ân dụ: “Tắt”- Tình yêu như một ngọn lửa vẫn âm ỉ, dai dẳng cháy trong lòng thi sĩ. Một Tình yêu tha thiết, kiên trì, nồng nàn, bền bỉ đầy day dứt, ám ảnh.=>Tiểu kết: Hai câu thơ đầu đã hé lộ mâu thuẫn giữa lí trí>< trạng thái tiêu cực đậm đặc ở hai câu 5+ 6. NVTT đã giữ lại tất cả sầu khổ, dằn vặt cho riêng mình để dâng hiến bạn lòng tặng vật tốt đẹp của TY tha thiết, chân thành, dịu dàng.+ Câu 8: . Cụm từ: “cũng như thế”: Gắn kết C8+7 đồng thời gắn kết C8+ 7C trước.. Kết cấu so sánh: Tôi- người khác mang hàm ý khẳng định.. Từ “người khác”: cho thấy NVTT đã vượt lên sự ích kỉ, tầm thường để gửi gắm vào người thứ 3 tất cả tình cảm anh dành cho người yêu với mong ước nàng được hạnh phúc.Yêu chân thành, đằm thắm: có thể quên cái Tôi để nghĩ đến người mình yêu; người ta phấn đấu thực hiện sự toàn mãn trong yêu hơn là được yêu.- Giọng điệu: Hai C5+6 day dứt, u buồn thì hai C7+ 8 chuyển thành thiết tha và thanh thoát. Trong cách nói: “Cầu trờicũng như thế”: Vừa nuối tiếc, xót xa+ Tự tin, kiêu hãnh.Tiểu kết:Chàng trai đã yêu và vẫn đang còn yêu nhưng biết nghĩ đến hạnh phúc của người yêu hơn là nỗi buồn của mình. Vượt lên trên thói thường ích kỉ, nhỏ nhen để đi tới TY trong sáng, chân thành,cao thượng.So sánh: “Một chút tên tôi đối với nàng”Một chút tên tôi đối với nàngSẽ chìm như tiếng sóng buồn lanÂm thầm, mòn mỏi bên bờ vắngNhư tiếng đêm thâu lạc giữa ngàn.Nhưng nếu gặp ngày buồn rầu, đau đớnEm thì thầm hãy gọi tên lên.Và hãy tin còn đây một kỉ niệm.Em vẫn còn sống giữa một trái tim.III. Tổng kết1. Nội dungTôi yêu em thấm đượm nỗi buồn trong sáng của một tâm hồn yêu đương chân thành, mãnh liệt, nhân hậu, vị tha dẫu mối tình đơn phương, vô vọng.- Tôi yêu em là một trong những bài thơ tình nổi tiếng của Puskin đã “Tôn vinh phẩm giá của con người với tư cách là CON người”. (Bêlinxki)2. Nghệ thuậtMạch cảm xúc trong trạng thái vận động, chuyển đổi, biến hóa:+ 4 câu đầu: dàn trải, phẳng lặng.+ 2 câu tiếp: dồn nén, quay cuồng, gấp gáp.+ 2 câu kết: giải tỏa, tràn chảy, dâng cao.Xu hướng vươn tới cái cao cả.- Ngôn ngữ không trang sức rực rỡ, cầu kỳ. BPTT duy nhất là điệp ngữ “Tôi (đã) yêu em” Giản dị, tuyệt mĩ.