Bài giảng môn Ngữ văn 11: Phong cách ngôn ngữ chính luận

Ngữ Văn 11THPT NGUYỄN ĐÌNH CHIỂUGV: PHẠM THỊ DIỆU HIỀNLỚP: 11 B9CHIẾU DỜI ĐÔPHONG CÁCH I- VĂN BẢN CHÍNH LUẬN VÀ NGÔN NGỮ CHÍNH LUẬN II- CÁC PHƯƠNG TIỆN DIỄN ĐẠT VÀ ĐẶC TRƯNG CỦA PCNNCLIII- LUYỆN TẬP I- VĂN BẢN CHÍNH LUẬN VÀ NGÔN NGỮ CHÍNH LUẬN1) Tìm hiểu văn bản chính luận: Nêu một số những VB chính luận thời xưa và hiện đại em đã từng học qua hoặc đã được biết đến ? 昔商家至盤庚五遷。周室迨成王三徙。豈三代之數君徇于己私。妄自遷徙。以其圖大宅中。爲億万世子孫之計。上謹天命。下因民志。苟有便輒改。故國祚 延長。風俗富阜。而丁黎二家。乃徇己私。忽天命。罔蹈商周之迹。常安厥邑于茲。致世代弗長。算數短促。百姓耗損。万物失宜。朕甚痛之。不得不徙。况高王故都大羅城。宅天地區域之中。得龍蟠虎踞之勢。正南北東西之位。便江山向背之宜。其地廣而坦平。厥土高而爽塏。民居蔑昏墊之困。万物極繁阜之丰。遍覽越邦。斯爲勝地。誠四方輻輳之要会。爲万世帝王之上都。朕欲因此地利以定厥居。卿等如何。HOA LƯBIỂU TƯỢNG của THĂNG LONGCHIẾU DỜI ĐÔ 諭 諸 裨 將 檄 文 Dụ chư tỳ tướng hịch văn 余 常 聞 之Dư thường văn chi:紀 信 以 身 代 死 而 脫 高 帝Kỷ Tín dĩ thân đại tử nhi thoát Cao Đế; 由 于 以 背 受 戈 而 蔽 招 王Do Vu dĩ bối thụ qua nhi tế Chiêu Vương. 蓣 讓 吞 炭 而 復 主 讎Dự Nhượng thốn thán nhi phục chủ thù; 申 蒯 断 臂 而 赴 國 難Thân Khoái đoạn tí nhi phó quốc nạn. 敬 德 一 小 生 也 身 翼 太 宗 而 得 Kính Đức nhất tiểu sinh dã, thân dực Thái Tông nhi đắc免 世 充 之 圍 miễn Thế Sung chi vi; Nguyễn Trãi平 吳大 告 Bình Ngoâ ñaïi caùo代 天 行 化 皇上 若 曰。蓋 聞 ﹕仁 義之 舉, 要 在 安 民,弔伐 之 師 莫 先 去 暴 。惟 我 大 越 之 國,實 為文 獻 之 邦 。山 川 之 封域 既 殊,南 北 之 風 俗亦 異 。自 趙 丁 李 陳 之肇 造 我 國,與 漢 唐 宋元 而 各 帝 一 方 。雖 強弱 時 有 不 同而 豪 傑 世未 常 乏 。故 劉 龔 貪 功以 取 敗,而 趙 禼 好 大 以 促 亡 。唆 都 既 擒 於 鹹 子 關 ，烏 馬 又 殪 於 白 藤 海 。嵇 諸 往 古,厥 有 明 徵。頃 因 胡 政 之 煩 苛 。至 使 人 心 之 怨 叛 。狂明 伺 隙, 因 以 毒 我 民；惡 黨 懷 奸, 竟 以 賣我 國 平吳 大 告 阮 廌 開 金 場 塞 冒 嵐 瘴 而斧 山 淘 沙,採 明 珠 則觸 蛟 龍 而 緪 腰 汆 海 。擾 民 設 玄 鹿 之 陷 阱 ，殄 物 織 翠 禽 之 網 羅 。昆 虫 草 木 皆 不 得 以 遂其 生,鰥 寡 顛 連 俱 不獲 以 安 其 所 。浚 生 靈之 血 以 潤 桀 黠 之 吻 牙；極 土 木 之 功 以 崇 公私 之 廨 宇 。州 里 之 征徭 重 困,閭 閻 之 杼 柚皆 空 。決 東 海 之 水 不足 以 濯 其 污,罄 南 山之 竹 不 足 以 書 其 惡 。神 民 之 所 共 憤,天 地之 所 不 容 。予奮 跡 藍山,棲 身 荒 野 。念 世讎 豈 可 共 戴,誓 逆 賊難 與 俱 生 。痛 心 疾 首者 垂 十 餘 年,嘗 膽 臥薪 者 蓋 非 一 日TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬPHỡi đồng bào cả nước,Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.Lời bất hủ ấy trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy rộng ra, câu ấy có nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói: Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi; và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi.Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được.Hỡi đồng bào!Chúng ta phải đứng lên!Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, không phân chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp cứu nước.Hỡi anh em binh sĩ, tự vệ, dân quân!Giờ cứu nước đã đến. Ta phải hy sinh đến giọt máu cuối cùng, để giữ gìn đất nước.Dù phải gian lao kháng chiến, nhưng với một lòng kiên quyết hy sinh, thắng lợi nhất định về dân tộc ta!LỜI KÊU GỌI TOÀN QUỐC KHÁNG CHIẾNChủ Nhật, 02/03/2008, 09:12 (GMT + 7) Xã luận:Nâng cao hiệu quả hợp tác nhiều mặt giữa Việt Nam với Anh, Đức và Ai-len Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã rời Hà Nội đi thăm Anh, Đức và Ai-len theo lời mời của Thủ tướng Anh G. Bơ-rao, Thủ tướng Đức A. Méc-ken và Thủ tướng Ai-len B. A-hơn.Diễn ra trong bối cảnh Việt Nam đang tiếp tục đẩy mạnh công cuộc Đổi mới, đưa nền kinh tế hội nhập ngày càng sâu rộng và toàn diện vào nền kinh tế toàn cầu, chuyến thăm của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng là nhằm triển khai thực hiện chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa các mối quan hệ quốc tế, đẩy mạnh hoạt động kinh tế đối ngoại, cụ thể là củng cố và tăng cường quan hệ với Anh, Đức và Ai-len, những nước công nghiệp phát triển thuộc một trong những trung tâm kinh tế, tài chính hàng đầu thế giới – Liên minh châu Âu (EU). Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã rời Hà Nội đi thăm Anh, Đức và Ai-len I- VĂN BẢN CHÍNH LUẬN VÀ NGÔN NGỮ CHÍNH LUẬN1) Tìm hiểu văn bản chính luận: Thời xưaHiện đạiHịch, Cáo, Thư , Sách, Chiếu, Biểu,Các cương lĩnh; tuyên bố, tuyên ngôn, lời kêu gọi, hiệu triệu; các bài bình luận, xã luận; các báo cáo, tham luận, phát biểu trong các hội thảo, hội nghị chính trị, Văn bản chính luậnChữ Hána) Tuyên ngôn: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”Lời bất hủ ấy trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy rộng ra, câu ấy có nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói: “Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi; và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi”Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được Bản tuyên bố có tính chất cương lĩnh của một chính đảng, một tổ chức TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬPNhiều thuật ngữ chính trị: Nhân quyền, Dân quyền, tự do, bình đẳng, quyền sống, quyền sung sướng, quyền tự do.Câu văn mạch lạc, với các kết cấu cụm từ: trong những quyền ấy, Suy rộng ra, có nghĩa làCâu chuyển ý mạnh mẽ, dứt khóat khẳng định: Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được Đoạn trích có nội dung gì? Nội dung đó được thể hiện như thế nào ? Thái độ của người viết về vấn đề đó ?Đặt trong hoàn cảnh xã hội, đoạn trích nhằm mục đích gì?Kế thừa tư tưởng tiến bộ của nhân loạiĐặt ba bản TN ngang hàng nhau Chiến thuật gậy ông đập lưng ông Phát triển thành một tư tưởng mới  Cơ sở pháp lí của bản tuyên ngôn với những lí lẽ sắc bén, lập luận chặt chẽ & khéo léo đầy sức thuyết phục  Sức thuyết phục  Niềm tự hào dân tộc Tính chiến đấu  Tính sáng tạob) Bình luận thời sự: Bàn & đánh giá, nhận định về một tình hình, một vấn đề, thường là xã hội, chính trị xảy ra trong thời gian gần nhất & đang được nhiều người quan tâm CAO TRÀO CHỐNG NHẬT, CỨU NƯỚCNgày 9 – 3 – 1945, ở Đông Dương, phát xít Nhật quật thực dân Pháp xuống chân đài chính trị. Không đầy hai mươi bốn tiếng đồng hồ, trong các thành phố lớn, thực dân Pháp đều hạ súng xin hàng. Nhiều đội quân của Pháp nhằm biên giới cắm đầu chạy. Riêng ở Cao Bằng và Bắc Cạn, một vài đội quân của Pháp định thống nhất hành động với Quân Giải phóng Việt Nam chống Nhật. Ở Bắc Cạn, họ đã cùng ta tổ chức “Ủy ban Pháp – Việt chống Nhật”. Nhưng không bao lâu họ cũng bỏ ta chạy sang Trung Quốc. Có thể nói là quân Pháp ở Đông Dương đã không kháng chiến và công cuộc kháng chiến ở Đông Dương là công cuộc duy nhất của nhân dân ta. [](Trường Chinh, Cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân Việt Nam, tập I..)  Chỉ rõ kẻ thù lúc này của nhân dân ta là phát xít Nhật Khẳng định dứt khóat: bọn Pháp không còn là đồng minh chống Nhật của chúng ta nữa Ngày 9 tháng 3 năm nay, Nhật tước khí giới của quân đội Pháp.  Bọn thực dân Pháp hoặc là bỏ chạy, hoặc là đầu hàng.  Người Pháp không liên minh với cách mạng VN để chống Nhật Công cuộc kháng chiến ở Đông Dương là công cuộc duy nhất của nhân dân tac) Xã luận: Bài chính luận trình bày quan điểm của tờ báo về một vấn đề thời sự quan trọng, thường đăng ở trang nhấtVIỆT NAM ĐI TỚI Khắp non sông Việt Nam đang bừng dậy một sinh khí mới. Sinh khí ấy đang biểu hiện trên khuôn mặt từng người dân, trong từng thôn bản, ngõ phố, trên từng cánh đồng, công trường, trong từng viện nghiên cứu, trên các chốt tiền tiêu đầu sóng ngọn gió, Rạo rực đất trời, rạo rực lòng người ! [] Đất nước đang căng tràn sức xuân trong ý chí và khát vọng vươn tới của 80 triệu người con đất Việt. Nguồn sinh lực mới được kết tụ và nhân lên trong xuân Giáp Thân đang hứa hẹn tạo ra một sức băng lướt mới trên con đường dài xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Xuân mới, thế và lực mới, chúng ta tự tin đi tới ! (Theo báo Quân đội nhân dân, số Tết 2004)  Những thành tựu mới về các lĩnh vực của đất nước, vị thế của đất nước trên trường quốc tế  Những triển vọng tốt đẹp của cách mạng trong thời gian sắp tới  Giọng văn hào hứng sôi nổi, câu văn giàu hình ảnh gợi mở một tương lai sáng sủa của dân tộc nhân dịp đầu năm mớiQua các đoạn trích của các VB chính luận vừa tìm hiểu, em cho biết mục đích viết VB, thái độ, quan điểm của người viết đối với những vấn đề được đề cập đến ? Mục đích: thuyết phục người đọc (nghe) bằng lí lẽ & lập luận dựa trên một quan điểm chính trị nhất định  Thái độ: tuỳ theo nội dung của vấn đề được đề cập, bao giờ cũng với thái độ dứt khóat để giữ vững quan điểm chính trị của mình Quan điểm: với lí lẽ sắc bén, luận cứ xác đáng, lập luận chặt chẽ. lời văn chính xác VB chính luận có sức thuyết phục lớn đối với người đọc, người ngheI- VĂN BẢN CHÍNH LUẬN VÀ NGÔN NGỮ CHÍNH LUẬNTìm hiểu văn bản chính luận: Nhận xét chung về VB chính luận & ngôn ngữ chính luận:Các dạng tồn tại & phạm vi sử dụng:  Dạng viết: tác phẩm lí luận, tài liệu chính trị Dạng nói: phát biểu hội nghị, các cuộc thảo luận, tranh luận, mang tính chất chính trịb) Mục đích: Ngoài những thể loại VB trên, NN chính luận còn được dùng trong các loại VB nào ?Trình bày ý kiến hoặc bình luận, đánh giá một sự kiện, một vấn đề chính trị, một chính sách, chủ trương về văn hoá, xã hội theo một quan điểm chính trị nhất định TRƯỜNG KÌ KHÁNG CHIẾN NHẤT ĐỊNH THẮNG LỢIc) Phân biệt NN chính luận với NN dùng trong các văn bản khác: “Xã hội Việt Nam từ xưa không có cá nhân. Chỉ có đoàn thể: lớn thì quốc gia, nhỏ thì gia đình. Còn cá nhân, cái bản sắc của cá nhân chìm đắm trong gia đình, trong quốc gia như giọt nước trong biển cả (Hoài Thanh)Nhận định khái quát rõ ràng, dứt khoát, thể hiện cơ sở tư tưởng mà tác giả dựa vào để luận bàn về thơ mớiNGHỊ LUẬN VĂN CHƯƠNGNGHỊ LUẬN Xà HỘIQĐNDChủ Nhật, 16/03/2008, 08:53 (GMT + 7) Xã luận:Giàu mạnh từ biển Loài người coi Thế kỷ 21 là “Thế kỷ của đại dương”, đề cao vai trò của biển đối với cuộc sống hiện đại. Đất liền đang mòn mỏi dần vì bị khai thác kiệt quệ tài nguyên, chật chội và ô nhiễm nặng nề, trong khi nguồn tài nguyên biển rất phong phú và đa dạng, nhất là nguồn lợi sinh học, khoáng sản... có thể mở lối thoát khỏi tình trạng bế tắc về nguyên liệu, nhiên liệu cho sự phát triển. Các quốc gia có biển đều triển khai chiến lược rộng lớn khai thác, phát huy các tiềm năng từ biển.Một góc biển Phú Quốc. Ảnh Internet Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. (2) Đó là một truyền thống quý báu của ta. (3) Từ xưa đến nay,mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nướcNGHỊ LUẬN CHÍNH TRỊPhong cách chính luậnDùng nhiều từ ngữ chính trịCâu văn mạch lạc, chặt chẽ, tuy có thể dùng câu dài (3)Quan điểm chính trị về lòng yêu nước, đánh giá cao lòng yêu nước của nhân dân taSức hấp dẫn & truyền cảm: lập luận chặt chẽ, hình ảnh so sánh cụ thể, sát hợpNgôn ngữ chính luận là ngôn ngữ được dùng trong các VB chính luận hoặc lời nói miệng (khẩu ngữ) trong các buổi hội nghị, hội thảo, nói chuyện thời sự, nhằm trình bày, bình luận, đánh giá những sự kiện, những vấn đề về chính trị, xã hội, văn hoá, tư tưởng, theo một quan điểm chính trị nhất địnhTRƯỜNG CHINHHỒ CHÍ MINHLÊ DUẪNPHẠM VĂN ĐỒNGHỡi đồng bào toàn quốc!Chúng ta muốn hoà bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa!Không! Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ.Hỡi đồng bào!Chúng ta phải đứng lên!Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, không phân chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp cứu nước.Hỡi anh em binh sĩ, tự vệ, dân quân!Giờ cứu nước đã đến. Ta phải hy sinh đến giọt máu cuối cùng, để giữ gìn đất nước.Dù phải gian lao kháng chiến, nhưng với một lòng kiên quyết hy sinh, thắng lợi nhất định về dân tộc ta!Việt Nam độc lập và thống nhất muôn năm! Kháng chiến thắng lợi muôn năm! Hà Nội, ngày 19 tháng 12 năm 1946 HỒ CHÍ MINHLỜI KÊU GỌI TOÀN QUỐC KHÁNG CHIẾNTình thế buộc chúng ta phải chiến đấu: TDP phản bội quay lại cướp nước ta một lần nữaNhững hành động yêu nước, tinh thần chiến đấu của quân dân Nam Bộ & đồng bào cả nước: chúng ta chiến đấu bằng mọi thứ có trong tayKêu gọi hành động, cả nước đồng lòng giết giặc; dù hi sinh gian khổ quyết giữ vững nền độc lập dân tộc: niềm tin vào thắng lợi tất yếu của cuộc kháng chiến- Thể hiện rõ lập trường chính nghĩa của cuộc kháng chiến, thái độ dứt khoát với thực dân Pháp, kêu gọi toàn dân đứng lên chống lại cuộc chiến tranh xâm lược lần thứ hai của TDP Dùng lí lẽ, dẫn chứng để phơi bày dã tâm xâm lược của kẻ thù. Giải thích, thuyết phục mọi người cần tham gia đánh giặc cứu nước như thế nào-> xác đáng, chặt chẽ Giọng văn hùng hồn, đanh thép, có sức truyền cảm mạnh mẽ, kết cấu mạch lạc. - Luận điểm rõ ràng, - Lập luận chặt chẽ, - Luận cứ đáng tin cậy Lôgic, khoa học, có sức thuyết phục cao. Vấn đề CT: kêu gọi mọi người đứng lên chống Pháp HƯỚNG DẪN HỌC BÀI Ở NHÀ  Vận dụng kiến thức để đọc hiểu văn bản chính luận.  Chuẩn bị bài: Phong cách ngôn ngữ chính luận (tt)Củng cố - Dặn dòPHÂN BiỆT KHÁI NiỆM NGHỊ LUẬN VÀ CHÍNH LUẬNNGHỊ LUẬNCHÍNH LUẬNMột loại thao tác (phương pháp) tư duy (diễn giải, bàn bạc, lập luận); một loại văn bản (văn nghị luận); một kiểu bài làm văn trong nhà trườngLà khái niệm chỉ một PCNN VB nhằm trình bày những quan điểm chính trị của một đảng phái, một đòan thể, những tuyên bố, những tuyên ngôn của các nguyên thủ quốc gia, những bài xã luận nêu rõ lập trường, quan điểm chính trị