Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Xuý vân giả dại

xuý v©n gi¶ d¹iTrích chèo "Kim Nham" - Thuộc sân khấu kịch hát dân gian, sản phẩm nghệ thuật của nông thôn các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ. - Nghệ thuật chèo là nghệ thuật tổng hợp giữa: + Kịch bản + Lời hát + Âm nhạc + Động tác múa I. TÌM HIỂU CHUNG 1. Vài nét về chèo cổ - Phần quan trọng nhất của một vở chèo là kịch bản (tích chèo). - Mỗi vở chèo thường có một hoặc một vài cảnh đặc sắc.Vở chèo “Lưu Bình- Dương Lễ”Trích đoạn “Thị Màu lên chùa” (“Quan âm Thị Kính”)Trích đoạn “Tuần Ti- Đào Huế” (“Chu Mãi Thần”) - Đạo cụ quan trọng nhất của chèo là chiếc quạt- Nhạc cụ chèo: SáoNhịTrốngHề chèo2. Vở chèo "Kim Nham"* Tóm tắt:Kim Nham - ngụ học ở Tràng An, được viên huyện Tể gả con gái là Xuý Vân.Xuý Vân là cô gái đảm đang, khéo léo, luôn mơ ước mái ấm gia đình “chồng cày vợ cấy”Kim Nham lên Tràng An “dùi mài kinh sử”, để Xuý Vân trong cảnh cô đơn. Gã nhà giàu Trần Phương lợi dụng dụ dỗ Xuý Vân.Trần Phương xui Xuý Vân giả dại để được Kim Nham trả tự do. Nhưng sau đó hắn đã bở rơi nàng. Xuý Vân trở thành điên thật. Vì bế tắc, nàng đã nhảy xuống sông tự vẫn. Kể về việc Xuý Vân giả dại buộc Kim Nham phải trả nàng về nhà, để đi theo Trần Phương.3. Vị trí đoạn tríchII. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN1. Tâm trạng của Xuý Vâna. Qua lời nói lệch, vỉaĐau thiết thiệt van,Than cùng bà Nguyệt.Đánh cho lê liệt,Chết mệt con đồng.Bắt đò sang sông,Bớ đò, bớ đò.Tôi kêu đò, đò nọ không thưaTôi càng chờ càng đợi, càng trưa chuyến đò.Đau thiết thiệt van,Than cùng bà Nguyệt.Đánh cho lê liệt,Chết mệt con đồng.Bắt đò sang sông,Bớ đò, bớ đò.Tôi kêu đò, đò nọ không thưaTôi càng chờ càng đợi, càng trưa chuyến đò.a. Qua lời nói lệch, vỉaĐau thiết thiệt van,Than cùng bà Nguyệt.Đánh cho lê liệt,Chết mệt con đồng.Bắt đò sang sông,Bớ đò, bớ đò.Tôi kêu đò, đò nọ không thưaTôi càng chờ càng đợi, càng trưa chuyến đò.- Cất tiếng thở than cùng bà Nguyệt- người se duyên vợ chồng.- Tiếng gọi đò tha thiết:+ hình ảnh cô gái càng chờ đợi, con đò càng không tới cụ thể hoá sự bẽ bàng, lỡ dở của Xuý Vân.+ hình ảnh ẩn dụ: chuyến đò nhân duyên Tâm trạng đau khổ vì mối tơ duyên, thiết tha với hạnh phúc nhưng vô vọng. b. Qua lời hát quá giangNên tôi phải luỵ đòCách con sông nên tôi phải luỵ đòBởi ông trời tối, phải luỵ cô bán hàngChả nên gia thất thì vềỞ làm chi mãi cho chúng chê, bạn cườiTôi chắp tay lạy bạn đừng cườiTôi không trăng gió lại gặp người gió trăngGió trăng thời mặc gió trăngAi ơi giữ lấy đạo hằng chớ quên”b. Qua lời hát quá giangThể hiện tâm trạng đầy mâu thuẫn, bối rối của Xuý Vân: + đi theo Trần Phương nhưng lại khuyên người người ta giữ lấy đạo hằng. => Mâu thuẫn giữa tình cảm thực, khát vọng được giải phóng với ý thức về đạo đức của người phụ nữ trong XHPK.Nên tôi phải luỵ đòCách con sông nên tôi phải luỵ đòBởi ông trời tối, phải luỵ cô bán hàngChả nên gia thất thì vềỞ làm chi mãi cho chúng chê, bạn cườiTôi chắp tay lạy bạn đừng cườiTôi không trăng gió lại gặp người gió trăngGió trăng thời mặc gió trăngAi ơi giữ lấy đạo hằng chớ quên”+ muốn bỏ Kim Nham để đi theo tình cảm riêng nhưng lại sợ mọi người chê cười.c. Qua lời hát điệu con gà rừngCon gà rừng ăn lẫn với côngĐắng cay chẳng có chịu được, ứcMà để láng giềng ai hay?Bông bông dắt, bông bông díuXa xa lắc, xa xa líuLáng giềng ai hay, ức bởi xuân huyênChờ cho bông lúc chín vàngĐể anh đi gặt, để nàng mang cơmBông bông dắt, bông bông díuXa xa lắc, xa xa líuLáng giềng ai hay, ức bởi xuân huyênCon gà rừng ăn lẫn với côngĐắng cay chẳng có chịu được, ứcMà để láng giềng ai hay?Bông bông dắt, bông bông díuXa xa lắc, xa xa líuLáng giềng ai hay, ức bởi xuân huyênChờ cho bông lúc chín vàngĐể anh đi gặt, để nàng mang cơmBông bông dắt, bông bông díuXa xa lắc, xa xa líuLáng giềng ai hay, ức bởi xuân huyênc. Qua lời hát điệu con gà rừng- “Gà rừng ăn lẫn với công” -> hình ảnh ẩn dụ cho sự không hoà hợp giữa hai vợ chồng.-> Nỗi ấm ức, đau khổ khi thấy mình lạc lõng, vô nghĩa trong gia đình Kim Nham.- Câu hát dồn dập, ngắt đoạn ngắn, mạnh.- Điệp ngữ, điệp câu.Khát vọng được vượt thoát nhưng không nhận được sự đồng cảm từ gia đình, cộng đồng.- Mâu thuẫn giữa khát vọng và thực tế: Khát vọngThực tế Có một gia đình đầm ấm, cùng nhau lao động, sẻ chia ngọt bùi Kim Nham mải mê giấc mộng công danh, để nàng trong cô đơn. Tâm trạng bi kịch.d. Qua lời hát sắp Con cá rô nằm vũng chân trâuĐể cho năm bảy cần câu châu vào! - Hình ảnh ẩn dụ, gợi không gian sống cạn hẹp và đầy bất trắc. -> Xã hội phong kiến với những luật tục trói buộc người phụ nữ. -> Tâm trạng bế tắc, cô đơn.  ThÓ hiÖn:=> Nh÷ng h×nh ¶nh ng­îc ®êi , trí trªu. H×nh ¶nh x· héi víi nh÷ng sù ®iªn ®¶o, ®óng sai, thùc gi¶ lÉn lén. T©m tr¹ng rèi bêi, ®au khæ, mÊt ph­¬ng h­íng. Gi¶ ®iªn §Ó v­ît tho¸t khái sù rµng buéc cña lÔ gi¸o phong kiÕn. §Ó v­¬n tíi nh÷ng ­íc m¬, kh¸t väng riªng t­. * Lêi h¸t ng­îc:...Chuét ®Ëu cµnh rµo, muçi Êp c¸nh d¬i,¤ng Bôt kia bÎ cæ con nai,C¸i trøng gµ mµ tha con qu¹ lªn ngåi trªn c©y.ë trong ®×nh cã c¸i khua, c¸i nh«i,ë trong nãn cã c¸i kÌo , c¸i cét, ë d­íi s«ng cã c¸i phè b¸n b¸t, Lªn trªn biÓn ta ®èn gç lµm nhµ,Con v©m kia Êp trøng ba ba,C­ìi con gµ mµ ®i ®¸nh giÆc!2. Tình cảnh đáng thương của Xuý Vân. - Cuộc hôn nhân với Kim Nham là do cha mẹ sắp đặt vội vàng, hoàn toàn không có tình yêu. - Mơ ước làm người vợ tốt, với ước mơ gia đình đầm ấm hạnh phúc > Bi kịch. - Gặp Trần Phương, tưởng gặp được tri kỷ, tìm được tình yêu, hạnh phúc, nhưng lại bị phụ tình. - Chết một cách đáng thương. => Tình trạng đau khổ, bế tắc, bi kịch của Xuý Vân có nguyên nhân từ xã hội: + Chế độ hôn nhân: “Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy”. + Quan niệm “tam tòng”, không có chỗ cho một Xuý Vân tự do “tháo cũi sổ lồng”, tự do yêu đương để được hưởng hạnh phúc. => Thái độ của tác giả dân gian: Cảm thông cho Xuý Vân -> Cách nhìn nhận, đánh giá con người mang tính nhân đạo sâu sắc.3 . Nghệ thuật diễn tả tâm trạng- Diễn tả hoàn cảnh lỡ làng, bẽ bàng của Xuý Vân bằng tiếng gọi đò tha thiết + lời than thở ở đầu tác phẩm.- Những câu hát giàu hình ảnh, nhiều ngụ ý, thể hiện tâm trạng đầy bối rối, mâu thuẫn.- Sự đan cài giữa những câu hát tỉnh và những câu hát dại, đặc biệt là những câu hát ngược. => chân dung Xuý Vân đau khổ, bi kịch. Qua nh÷ng h×nh ¶nh Èn dô khi th× kÝn ®¸o, khi th× bãng bÈy vµ c¸c ®iÖu h¸t chÌo phong phó ®· béc lé sèng ®éng t©m tr¹ng rèi bêi ®Çy bi kÞch cña nh©n vËt.Tæng KÕt:*1. NghÖ thuËt:III .=> Tè c¸o x· héi phong kiÕn suy tµn.Ph¶n ¸nh sè phËn ®au khæ cña ng­êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn. 2. Néi dung Kh¸t väng cña ng­êi phô n÷ vÒ t×nh yªu, h¹nh phóc løa ®«i.Bµi tËp n©ng cao Em thÊy chÌo kh¸c ca kÞch c¶i l­¬ng, tuång, ca kÞch hiÖn ®¹i nh­ thÕ nµo?So s¸nh ba thÓ lo¹i: chÌo, tuång, c¶i l­¬ng: * Gièng nhau: - ThÓ lo¹i kÞch h¸t. - Cã tÝch truyÖn. - KÕt hîp kÞch b¶n víi diÔn xuÊt. - Nãi vÒ c¶nh sinh ho¹t vµ ®iÓn h×nh con ng­êi ViÖt Nam.So s¸nh 3 thÓ lo¹i: ChÌo,tuång, c¶i l­¬ng. * Kh¸c nhau: Nam bé, Nam Trung Bé Nam Bé, Nam Trung bé B¾c bé, B¾c Trung Bé Vïng miÒn Du nhËp tõ TQẢnh h­ëng cña kinh kịch (TQ) Nguồn gốc bản địa Nguồn gốcThÕ kỉ XIX - XXThế kỉ XIIIThế kỉ X - XIThêi gian ra ®êiC¶i l­¬ngTuångChÌo Thể loạiĐ2 so s¸nhNgoµi ra cßn kh¸c nhau vÒ trang phôc, lµn ®iÖu, biÓu diÔn...chóc c¸c em häc tèt!