Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Tiết 76: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINHGIÁO ÁN VĂN HỌC LỚP 10Trường THPT Nam Khoái ChâuTrường THPT Nam Khoái Châu“TÌNH CẢNH LẺ LOI CỦA NGƯỜI CHINH PHỤ”(Trích “Chinh phụ ngâm”)Nguyên tác: ĐẶNG TRẦN CÔNBản diễn Nôm: ĐOÀN THỊ ĐIỂM (?)Tiết 76: Đọc văn1. Tác giả và dịch giảa.Tác giả: -Đặng Trần Côn (?- ?) - sống khoảng nửa đầu thế kỷ XVIII.-Quê quán: làng Nhân Mục, Thanh Xuân, Hà Nội.-Tác phẩm: Chinh phụ ngâm (chữ Hán), thơ - phú chữ Hán. b. Dịch giả:-Đoàn Thị Điểm (1705-1748). -Phan Huy Ích (1750- 1822). I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”Giới thiệu ngắn gọn về tác giả và dịch giảI. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”2. “Chinh phụ ngâm”a. Hoàn cảnh sáng tác:- Đặng Trần Côn cảm động trước nỗi khổ đau mất mát của con người, nhất là những người vợ lính trong chiến tranh (chiến tranh phong kiến - đầu đời Lê Hiển Tông) đã viết “Chinh phụ ngâm”.b. Thể loại: + Ngâm khúc: thể thơ tự tình dài hơi để ngâm nga than vãn nhằm bộc lộ tâm trạng buồn phiền, đau xót triền miên, day dứt + “Chinh phụ ngâm” gồm 478 câu thơ viết theo thể trường đoản cú, bằng chữ Hán. Bản dịch chữ Nôm, hiện hành, được viết theo thể song thất lục bát, gồm 408 câu.1.Taùc giaû vaø dòch giaûNhững hiểu biết của em về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm?I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”1.Taùc giaû vaø dòch giaûc. Mạch tự tình của tác phẩmPhân đoạn“Chinh phụ ngâm khúc”I. Vì ai gây dựng cho nên nỗi này (Từ câu 1- 4)II. Xếp bút nghiên theo việc đao cung (Từ câu 5- 64)III. Ngoài mây kia há kiếp chàng vay (Từ câu 65-112)IV. Trong cửa này đã đành phận thiếp (Từ câu 113- 368)V. Tiếng khải ca trở lại thần kinh (Từ câu 369- 388)VI. Giữ gìn nhau vui sướng thuở thái bình (Từ câu 389- 408)Đoạn thơ được trích học: từ câu 193 đến 216, tương ứng với từ câu 228 đến 252 trong nguyên tác. 2. “Chinh phụ ngâm”I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. ĐọcBố cục của đoạn trích:- Đoạn 1: “Dạo hiên vắng... ngại chùng” => tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ.- Đoạn 2: (còn lại) Niềm mong ước gửi tấm lòng nhớ thương đến cho chồngCảm nhận chung về tâm trạng của chinh phụ và nêu bố cục của đoạn trích? I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ* Tám câu thơ đầuHai câu thơ đầu đã miêu tả những hành động nào của chinh phụ?-Hình ảnh của chinh phụ hiện lên qua những hành động lặp đi lặp lại: “Dạo”, cuốn- buông rèm.Việc miêu tả những hành động lặp đi lặp lại trong không gian, thời gian ấy có tác dụng gì?=> Tình cảnh lẻ loi với tâm trạng nhớ nhung, đợi chờ, mong ngóng đến bồn chồn, lo lắng không yênVì sao người chinh phụ lại có tâm trạng này ?Em có nhận xét gì về không gian- thời gian diễn ra những hành động này của chinh phụ?Khắc họa tâm trạng qua miêu tả hành động.Tác giả đã sử dụng bút pháp nghệ thuật nào để khắc họa tâm trạng của người chinh phụ?Kết cấu đối xứng“Dạo hiên vắng”(Ngoài hiên, ban ngày)“Ngồi rèm thưa”(Trong phòng, ban đêm)Dù ngoài phòng, trong phòng; ban ngày hay ban đêm, người chinh phụ chỉ có một mìnhI. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ* Tám câu thơ đầuCụm từ “thước chẳng mách tin” thể hiện được nét tâm trạng nào của chinh phụ?-Người chinh phụ mong chim thước đến để báo tin lành của chinh phu, nhưng “thước chẳng mách tin”- mong ngóng, hi vọng đã thành vô vọngTrong rèm, chinh phụ mong đợi điều gì? Điều đó có thành hiện thực không? Vì sao?-Trong rèm:Trong rèmNgọn đèn Chiếc bóng của mìnhNgười chinh phụ tìm đến với ngọn đèn nhưng không nhận được sự đồng cảm, chia sẻ nào; nàng một mình đối diện với chiếc bóng lẻ loi của mình.I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ* Tám câu thơ đầu Người chinh phụ vô cùng buồn rầu, đau đớn (“bi thiết”) vì cảm thấy cô đơn, trống trải, lẻ loi. Nàng dường như tuyệt vọng và tự thương cho chính mình. Đằng sau tâm trạng ấy là niềm khát khao hạnh phúc lứa đôi.=> Tác giả, dịch giả đồng cảm với tình cảnh vô cùng lẻ loi, đồng thời bênh vực và trân trọng những khát vọng hạnh phúc của con người. Tố cáo chiến tranh phong kiến phi nghĩa.Tâm trạng của chinh phụ khi một mình đối diện với ngọn đèn, hoa đèn?Từ “khá thương” thể hiện tình cảm, thái độ của ai với ai?I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ* Tám câu thơ đầu- Người chinh phụ vô cùng buồn rầu, đau đớn vì cảm thấy cô đơn, trống trải, lẻ loi. Nàng dường như tuyệt vọng và tự thương cho chính mình. Đằng sau tâm trạng ấy là niềm khát khao hạnh phúc lứa đôi.=> Tác giả, dịch giả đồng cảm với tình cảnh vô cùng lẻ loi, đồng thời bênh vực và trân trọng những khát vọng hạnh phúc của con người. => Tố cáo chiến tranh phong kiến phi nghĩa.Miêu tả tâm trạng qua hành động, tả cảnh ngụ tình, độc thoại nội tâm.I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1* Tám câu thơ đầu3. Tiểu kết-Trong tám câu thơ đầu, bằng cách miêu tả những hành động lặp đi lặp lại, tả cảnh ngụ tình, sử dụng nhiều từ ngữ miêu tả trực tiếp, tác giả đã làm hiện lên tình cảnh và tâm trạng lẻ loi, cô đơn, niềm khát khao hạnh phúc lứa đôi của người chinh phụ.Thể thơ song thất lục bátđã góp phần thể hiện tâm trạng của người chinh phụ như thế nào?-Thành công của bản dịch: kết cấu đối xứng, cách gieo vần- hiệp vần, phép lặp liên hoàn.“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” “ Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước, Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.Ngoài rèm thước chẳng mách tin,Trong rèm dường đã có đèn biết chăng? Đèn có biết dường bằng chẳng biết, Lòng thiếp riêng bi thiết mà thôi.Buồn rầu nói chẳng nên lời.Hoa đèn kia với bóng người khá thương. ”***I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1* Tám câu thơ đầu3. Tiểu kếtHƯỚNG DẪN VỀ NHÀ2. Tìm hiểu tâm trạng và bút pháp miêu tả tâm trạng người chinh phụ được thể hiện trong tám câu thơ tiếp theo.3. Tìm hiểu niềm ước mong và nỗi nhớ nhung của người chinh phụ trong tám câu thơ cuối của đoạn trích. 1.Nêu những sắc thái tâm trạng của người chinh phụ được khắc họa trong tám câu đầu của đoạn trích.BÀI HỌC Đà KẾT THÚC, CẢM ƠN QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM Đà CHÚ Ý LẮNG NGHE.“TÌNH CAÛNH LEÛ LOI CUÛA NGÖÔØI CHINH PHUÏ”  ( TRÍCH “CHINH PHUÏ NGAÂM” )  Daïo hieân vaéng thaàm gieo töøng böôùc, Höông göôïng ñoát hoàn ñaø meâ maõi, Ngoài reøm thöa ruû thaùc ñoøi phen. Göông göôïng soi leä laïi chaâu chan. Ngoaøi reøm thöôùc chaúng maùch tin, Saét caàm göôïng gaûy ngoùn ñaøn, Trong reøm, döôøng ñaõ coù ñeøn bieát chaêng? Daây uyeân kinh ñöùt phím loan ngaïi chuøng. Ñeøn coù bieát döôøng baèng chaúng bieát, Loøng naøy göûi gioù ñoâng coù tieän, Loøng thieáp rieâng bi thieát maø thoâi. Nghìn vaøng xin göûi ñeán non Yeân. Buoàn raàu noùi chaúng neân lôøi, Non Yeân duø chaúng tôùi mieàn,Hoa ñeøn kia vôùi boùng ngöôøi khaù thöông. Nhôù chaøng thaêm thaúm ñöôøng leân baèng trôøi. Gaø eo oùc gaùy söông naêm troáng, Trôøi thaêm thaúm xa vôøi khoân thaáu. Hoeø phaát phô ruû boùng boán beân . Noãi nhôù chaøng ñau ñaùu naøo xong. Khaéc giôø ñaèng ñaüng nhö nieân , Caûnh buoàn ngöôøi thieát tha loøng,Moái saàu daèng daëc töïa mieàn bieån xa . Caønh caây söông ñöôïm tieáng truøng möa phun .I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1* Tám câu thơ đầu3. Tiểu kếtKiểm tra bài cũHãy chọn đáp án đúng nhất.Câu 1: Đoàn Thị Điểm là ai?A. Tác giả của “Chinh phụ ngâm”.B.Người sưu tầm “Chinh phụ ngâm”.C. Một dịch giả của “Chinh phụ ngâm”.D. Một nhân vật trong “Chinh phụ ngâm”.I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1* Tám câu thơ đầu3. Tiểu kếtHãy chọn đáp án đúng nhất.Câu 2: Từ “rủ thác” trong câu thơ “Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen” miêu tả sự việc nào? A.Chiếc rèm bị đứt.B. Người chinh phụ hết buông rèm xuống lại cuốn rèm lên.C. Người chinh phụ đang ngồi may rèm.D. Đáp án A và C là đúng.Trường THPT Nam Khoái Châu“TÌNH CẢNH LẺ LOI CỦA NGƯỜI CHINH PHỤ”(Trích “Chinh phụ ngâm”)Nguyên tác: ĐẶNG TRẦN CÔNBản diễn Nôm: ĐOÀN THỊ ĐIỂM (?)Tiết 77: Đọc văn“TÌNH CAÛNH LEÛ LOI CUÛA NGÖÔØI CHINH PHUÏ”  ( TRÍCH “CHINH PHUÏ NGAÂM” )  Daïo hieân vaéng thaàm gieo töøng böôùc, Höông göôïng ñoát hoàn ñaø meâ maõi, Ngoài reøm thöa ruû thaùc ñoøi phen. Göông göôïng soi leä laïi chaâu chan. Ngoaøi reøm thöôùc chaúng maùch tin, Saét caàm göôïng gaûy ngoùn ñaøn, Trong reøm, döôøng ñaõ coù ñeøn bieát chaêng? Daây uyeân kinh ñöùt phím loan ngaïi chuøng. Ñeøn coù bieát döôøng baèng chaúng bieát, Loøng naøy göûi gioù ñoâng coù tieän, Loøng thieáp rieâng bi thieát maø thoâi. Nghìn vaøng xin göûi ñeán non Yeân. Buoàn raàu noùi chaúng neân lôøi, Non Yeân duø chaúng tôùi mieàn,Hoa ñeøn kia vôùi boùng ngöôøi khaù thöông. Nhôù chaøng thaêm thaúm ñöôøng leân baèng trôøi. Gaø eo oùc gaùy söông naêm troáng, Trôøi thaêm thaúm xa vôøi khoân thaáu. Hoeø phaát phô ruû boùng boán beân . Noãi nhôù chaøng ñau ñaùu naøo xong. Khaéc giôø ñaèng ñaüng nhö nieân , Caûnh buoàn ngöôøi thieát tha loøng,Moái saàu daèng daëc töïa mieàn bieån xa . Caønh caây söông ñöôïm tieáng truøng möa phun .I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1* Tám câu thơ đầu* Tám câu thơ tiếp theo- Cảnh vật: Trong 8 câu thơ tiếp theo,tg đã miêu tảtâm trạng của chinh phụ như thế nào?+ ¢m thanh tiÕng gà eo óc (về sáng).+ C©y hoa hoÌ rủ bóng (trưa)+ Tõ l¸y : eo óc, phất phơ.=>thời gian có sự luân chuyển, c¶nh cã thªm ©m thanh vµ h×nh ¶nh, nh­ng gợi qu¹nh quÏ, kh«ng khÝ v¾ng lÆng ®×u hiu > NghÖ thuËt t¶ c¶nh ngô t×nh I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1* Tám câu thơ đầu- T©m tr¹ng chinh phô :+ Kh¾c giê ®»ng ®½ng nh­ n¨m th¸ng => thêi gian nh­ kÐo dµi v« tận (thêi gian t©m lÝ) + Nçi sÇu “ d»ng dÆc”=>triÒn miªn , kh«ng døt, tựa miÒn biÓn xa=> không gian mở rộng đến vô cùng Thêi gian chê ®îi kÐo dµi v« tËn, nçi sÇu muén v× c« ®¬n triÒn miªn kh«ng ngu«i, kh«ng døt => t©m tr¹ng cô thÓ hóa nh­ ®ong, ®o, ®Õm ®­îc *Tám câu thơ tiếp theoNêu hiệu quảnghệ thuậtcủa BP so sánh,các từ láy?I. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1* Tám câu thơ đầu+ g­îng ®èt h­¬ng, soi g­¬ng trang ®iÓm, g¶y ®µn => mong tho¸t khái nçi sÇu muén, nhưng: §èt h­¬ng : hån ®µ mª m¶i => kh«ng ®Ó ý, ®Ó t©m Soi g­¬ng lÖ l¹i ch©u chan =>khãc trong nçi tñi sÇu khi ®èi diÖn víi chÝnh m×nh G¶y ®µn : Sî ®µn ®øt d©y => phÊp pháng, h·i hïng trong lo sî lÎ loi trän kiÕpNgười chinh phụ đã cố gắng đưa mình ra khỏi nỗi cô đơn, sầu muộn bằng cách nào? => điệp từ, động từ- thể hiện hành động gượng gạo, miễn cưỡngMong ngóng, đợi chờ trong nhớ nhung Mối sầu trĩu nặngGượng dậy,lo sợTình cảnh lẻ loi, cô đơn, nỗi buồn sầu Khao khát hạnh phúc.a. Đoạn 1: Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụI. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1b. Đoạn 2: Mong ước gửi tấm lòng nhớ thương đến chinh phuNiềm mong ước:“Lòng này gửi gió đông có tiện?Nghìn vàng xin gửi đến non Yên.”Cảm nhận của em về tấm lòng của người chinh phụ khi muốn mượn gió đông để gửi thương nhớ tới chồng?+ gió đông: ngọn gió mùa xuân+ nghìn vàng: tấm lòng nhớ thương, khát khao hạnh phúc+ non Yên: sa trường -> nơi chốn xa xôi+ có tiện: câu hỏi tu từ=> Niềm khát khao được chia sẻ, được giãi bày, muốn gửi niềm nhớ thương tới chồngI. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1 Nỗi nhớ thương:Non Yên dù chẳng tới miềnNhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trờiTrời thăm thẳm xa với khôn thấu..Những câu thơ “Non Yên dùkhôn thấu”đã gợi mở một không giannhư thế nào? Ý nghĩa+ Non Yên: nơi chốn xa xôi+ H/a so sánh: đường lên bằng trời+ Tính từ: thăm thẳm, xa vời Đất trời bao la bát ngát- khoảng cách chia li vô hạn=> Nỗi nhớ được đo bằng không gianI. TÌM HIỂU CHUNG“Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN1. Đọc2. Phân tích văn bảna. Đoạn 1+ Điệp từ “nhớ”, từ láy “thăm thẳm”, “đau đáu” => thể hiện trực tiếp tâm trạng của chinh phụ Sự đau đớn:+ bút pháp tả cảnh ngụ tình: sương đượm, tiếng mưa, tiếng côn trùng rả rích- cảnh vật thấm đẫm nỗi buồn+ “thiết tha”: như cắt, như màiHai câu cuốiđã sử dụng bút pháp nghệ thuật nào để khắc họa tâm trạngchinh phụ?Từ “thiết tha” có nghĩa là gì? => Tâm trạng chinh phụ: mong ước, khát khao- nhớ thương da diết, đau đớn thấu tận tâm can 1. NghÖ thuËt:*Nh÷ng cung bËc t×nh c¶m vµ nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau cña nçi c« ®¬n sÇu muén trong lßng chinh phô ®­îc diÔn t¶ cô thÓ , sèng ®éng => Miªu t¶ néi t©m tinh tÕ , s©u s¾c b»ng nhiÒu biÖn ph¸p.* Ng«n ng÷ gi¶n dÞ nh­ng chän läc , sö dông nhiÒu tõ l¸y cã gi¸ trÞ biÓu c¶m cao.*ThÓ th¬ giµu tÝnh d©n téc vµ cã gi¸ trÞ biÓu c¶m 2. Néi dung: * Ph¶n ¸nh hiÖn thùc bi th¶m trong chiÕn tranh phi nghÜa , h¹nh phóc bao ®«i løa ph¶i chia l×a , bao phô n÷ ph¶i ®au khæ trong c« ®¬n , mái mßn nhung nhí * C¶m th­¬ng tr­íc nçi c« ®¬n ,sÇu muén , nhí nhung cña ng­êi chinh phô, n¹n nh©n ®au khæ nhÊt cña chiÕn tranh li t¸n *§Ò cao kh¸t väng h¹nh phóc løa ®«i III. Tæng kÕt Gi¸ trÞ hiÖn thùc vµ ý nghÜa nh©n ®¹o cao c¶ Gãp phÇn ®­a ch÷ N«m lªn ®Ønh cao trong nÒn v¨n häc d©n téc ***TÌNH CAÛNH LEÛ LOI CUÛA NGÖÔØI CHINH PHUÏ ( TRÍCH CHINH PHUÏ NGAÂM ) Ñaëng Traàn Coân –Dòch giaû Ñoaøn Thò Ñieåm .1 . Cho bieát vì sao ngöôøi chinh phuï ñau khoå ?a/ Chieán tranh phi nghóa ñaõ ñaåy ngöôøi choàng ra traän, ngöôøi chinh phuï laâm vaøo tình caûnh leû loi, ñôn chieác, voø voõ chôø choàng maø khoâng roõ ngaøy veà .c/ Noãi ñau cuûa ngöôøi chinh phuï maát ñi haïnh phuùc löùa ñoâi laø noãi ñau ñaùng quan taâm, chia seû – leân aùn nhöõng theá löïc cöôùp ñi haïnh phuùc cuûa hoï .b/ Chieán tranh phi nghóa ñaõ cöôùp ñi cuoäc soáng haïnh phuùc cuûa ngöôøi phuï nöõ .***2. Chỉ ra những câu thơ là lời của người chinh phụ và cho biết giá trị của nó ? Lời tâm sự với ngọn đèn : Trong reøm, döôøng ñaõ coù ñeøn bieát chaêng? Ñeøn coù bieát döôøng baèng chaúng bieát, Loøng thieáp rieâng bi thieát maø thoâi Buoàn raàu noùi chaúng neân lôøi, Hoa ñeøn kia vôùi boùng ngöôøi khaù thöông .- Những hành động gượng gạo:Höông göôïng ñoát hoàn ñaø meâ maõi, Göông göôïng soi leä laïi chaâu chan. Saét caàm göôïng gaûy ngoùn ñaøn , Daây uyeân kinh ñöùt phím loan ngaïi nguøng.Thà rằng chẳng biết thì thôi Biết chi gối chiếc lẻ loi thêm phiềnNgười ta sang sông em cũng xách nón sang sông Người ta sang sông tiếng vợ tiếng chồngEm sang sông thì xách nón về không Trước thẹn thùng với bạn, sau luống công ông lái đòNhớ chàng lắm lắm chàng ơi Sao chàng không tới để em ngồi lẻ loi.Câu hỏi: Tìm một số câu ca dao thể hiện nỗi cô đơn của người phụ nữ?