Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Tiết 40: Nói giảm nói tránh

Quý thÇy, c« vÒ dù giê, th¨m lípGIÁO VIÊN: PHẠM THỊ DUNGTRƯỜNG CẤP 2-3 ĐĂNG HÀ1Lêi nãi ch¼ng mÊt tiÒn mua,Lùa lêi mµ nãi cho võa lßng nhau.Em hiÓu “lùa lêi” lµ g×?“Võa lßng nhau” lµ nh­ thÕ nµo?2I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH 1. VÝ dô: sgk/107+ V× vËy, t«i ®Ó s½n mÊy lêi nµy, phßng khi t«i ®i gÆp cô C¸c M¸c, cô Lª-nin vµ c¸c vÞ c¸ch m¹ng ®µn anh kh¸c, th× ®ång bµo trong n­íc, ®ång chÝ trong §¶ng vµ bÇu b¹n kh¾p n¬i khái c¶m thÊy ®ét ngét. (Hå ChÝ Minh, Di chóc) + B¸c ®· ®i råi sao, B¸c ¬i! Mïa thu ®ang ®Ñp, n¾ng xanh trêi. (Tè H÷u, B¸c ¬i) + L­îng con «ng §é ®©y mµ ... Râ téi nghiÖp, vÒ ®Õn nhµ th× bè mÑ ch¼ng cßn. (Hå Ph­¬ng, Th­ nhµ) VÝ dô 1:3I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH 1. VÝ dô: sgk/107Những từ ngữ in màu và gạch chân trong các đọan trích ở ví dụ 1 có nghĩa là gì? Tại sao người viết, người nói lại dùng cách diễn đạt ấy?+ V× vËy, t«i ®Ó s½n mÊy lêi nµy, phßng khi t«i ®i gÆp cô C¸c M¸c, cô Lª-nin vµ c¸c vÞ c¸ch m¹ng ®µn anh kh¸c, th× ®ång bµo trong n­íc, ®ång chÝ trong §¶ng vµ bÇu b¹n kh¾p n¬i khái c¶m thÊy ®ét ngét. (Hå ChÝ Minh, Di chóc) + B¸c ®· ®i råi sao, B¸c ¬i! Mïa thu ®ang ®Ñp, n¾ng xanh trêi. (Tè H÷u, B¸c ¬i) + L­îng con «ng §é ®©y mµ ... Râ téi nghiÖp, vÒ ®Õn nhµ th× bè mÑ ch¼ng cßn. (Hå Ph­¬ng, Th­ nhµ) 4 ®i gÆp cô C¸c M¸c, cô Lª-nin vµ c¸c vÞ c¸ch m¹ng ®µn anh kh¸c ®ich¼ng cßn§Òu nãi vÒ c¸i chÕtGi¶m nhÑ, tr¸nh ®i phÇn nµo sù ®au buån. 5I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH1 .VÝ dô: sgk/107- §Ó gi¶m nhÑ, tr¸nh sù ®au buån.2. NhËn xÐt:+ Ph¶i bÐ l¹i vµ l¨n vµo lßng mét ng­êi mÑ, ¸p mÆt vµo bÇu s÷a nãng cña ng­êi mÑ, ®Ó bµn tay ng­êi mÑ vuèt ve tõ tr¸n xuèng c»m, vµ g·i r«m ë sèng l­ng cho, míi thÊy ng­êi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng(Nguyªn Hång, Nh÷ng ngµy th¬ Êu)VÝ dô 2:6I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH1 .VÝ dô: sgk/107- §Ó gi¶m nhÑ, tr¸nh sù ®au buån.2. NhËn xÐt:Vì sao trong câu văn trên tác giả dùng từ bầu sữa mà không dùng từ ngữ khác cùng nghĩa?+ Ph¶i bÐ l¹i vµ l¨n vµo lßng mét ng­êi mÑ, ¸p mÆt vµo bÇu s÷a nãng cña ng­êi mÑ, ®Ó bµn tay ng­êi mÑ vuèt ve tõ tr¸n xuèng c»m, vµ g·i r«m ë sèng l­ng cho, míi thÊy ng­êi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng(Nguyªn Hång, Nh÷ng ngµy th¬ Êu)7I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:1. VÝ dô: sgk/107- §Ó gi¶m nhÑ, tr¸nh sù ®au buån.- Tr¸nh th« tôc, thiếu lịch sự.2. NhËn xÐt:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH8I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:1.VÝ dô: sgk/107- §Ó gi¶m nhÑ, tr¸nh sù ®au buån.2.NhËn xÐt:+ Con d¹o nµy l­êi l¾m.+ Con d¹o nµy kh«ng ®­îc ch¨m chØ l¾m. VÝ dô 3:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH- Tr¸nh th« tôc, thiếu lịch sự.So sánh hai cách nói trên, cho biết cách nói nào nhẹ nhàng, tế nhị hơn đối với người nghe?9I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:1.VÝ dô: sgk/107- §Ó gi¶m nhÑ, tr¸nh ®i phÇn nµo sù ®au buån.2.NhËn xÐt:VÝ dô 4:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH- Tr¸nh th« tôc, thiếu lịch sự.A H«m sau, l·o H¹c sang nhµ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¶o ngay: - CËu Vµng ®i ®êi råi «ng Gi¸o ¹. (L·o H¹c, Nam cao) B - Bµi v¨n cña cËu ch­a ®­îc hay l¾m !Tác dụng của cách diễn đạt trong ví dụ trên?10CËu VµngbÞ giÕt®i ®êiC¶m gi¸c ghª sî víi ng­êi nghe. Tr¸nh g©y c¶m gi¸c ghª sîvíi ng­êi nghe.Hµm ý xãt xa,luyÕn tiÕc vµ ®­îm chót mØa maiB¹nViÕt v¨n dëViÕt v¨n ch­a hayG©y c¶m gi¸c nÆng nÒ khã chÞu cho ng­êi ngheTr¸nh c¶m gi¸c nÆng nÒCã tÝnh thuyÕt phôc11I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:1. VÝ dô: sgk/107- §Ó gi¶m nhÑ, tr¸nh sù ®au buån.- Tr¸nh th« tôc, thiếu lịch sự.- TÕ nhÞ, nhẹ nhàng, tr¸nh nÆng nÒ, ghê sợ.2. NhËn xÐt:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH12I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:1.VÝ dô: sgk/1072.NhËn xÐt:- §Ó gi¶m nhÑ, tr¸nh sù ®au buån.- Tr¸nh th« tôc, thiếu lịch sự.- TÕ nhÞ, nhẹ nhàng, tr¸nh nÆng nÒ, ghê sợ. - Lµ biÖn ph¸p tu tõ dïng c¸ch diÔn ®¹t tÕ nhÞ, uyÓn chuyÓn.Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH13So sánh các cặp câu sau và cho biết câu nào sử dụng biện pháp nói giảm nói tránh?Cách nói giảm nói tránh trong những câu đó là gì?¤ng cô ®· chÕt råi.¤ng cô ®· quy tiªn råi.Bµi th¬ cña anh dë l¾m.Bµi th¬ cña anh ch­a ®­îc hay l¾m.Anh cßn kÐm l¾m. Anh cÇn ph¶i cè g¾ng h¬n n÷a. Anh Êy bÞ th­¬ng nÆng thÕ th× kh«ng sèng ®­îc l©u n÷a ®©u chÞ ¹. Anh Êy () thÕ th× kh«ng () ®­îc l©u n÷a ®©u chÞ ¹. Lưu ý:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH14 Các cách nói giảm, nói tránh:* Dùng từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt* Dùng cách nói phủ định từ trái nghĩa* Dùng cách nói vòng* Nói trống (tỉnh lược)¤ng cô ®· chÕt råi.¤ng cô ®· quy tiªn råi.Bµi th¬ cña anh dë l¾m.Bµi th¬ cña anh ch­a ®­îc hay l¾m.Anh cßn kÐm l¾m. Anh cÇn ph¶i cè g¾ng h¬n n÷a. Anh Êy bÞ th­¬ng nÆng thÕ th× kh«ng sèng ®­îc l©u n÷a ®©u chÞ ¹. Anh Êy () thÕ th× kh«ng () ®­îc l©u n÷a ®©u chÞ ¹. Lưu ý:Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH15Tình huống không nên sử dụng nói giảm nói tránh:- Khi cần phê bình nghiêm khắc, nói thẳng, nói đúng mức độ sự thật.- Khi cần thông tin chính xác, trung thực.Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNHTheo em tình huống nào chúng ta không nên nói giảm nói tránh?16I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh: II. LuyÖn tËp: Bµi tËp 1 (sgk-108)1.VÝ dô2.NhËn xÐtTiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH17Bµi tËp 1: sgk/108 §iÒn c¸c tõ ng÷ nãi gi¶m nãi tr¸nh (khiÕm thÞ, cã tuæi, ®i nghØ, chia tay nhau, ®i b­íc n÷a). a, Khuya råi, mêi bµ . . . . b, Cha mÑ em . . . . . . . . . . . . . tõ ngµy em cßn rÊt bÐ, em vÒ ë víi bµ ngo¹i. c, §©y lµ líp häc cho trÎ em . . . . . . . . d, Mẹ đã ..rồi, nên chú ý giữ gìn sức khỏe. e, Cha nó mất, mẹ nó .., nên chú nó rất thương nó.®i nghØchia tay nhaukhiÕm thÞ Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH Có tuổi đi bước nữa18I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh: a1) Anh nªn hoµ nh· víi b¹n bÌ!b2) Anh kh«ng nªn ë ®©y n÷a!c1) Xin ®õng hót thuèc trong phßng! d1) Nó nói như thế là thiếu thiện chí. e2) Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi.Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH II. LuyÖn tËp: Bµi tËp 2 (sgk - 108)19I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh: II. LuyÖn tËp:Bài tập 3 (sgk - 109) Khi chª tr¸ch mét ®iÒu g×, ®Ó ng­êi nghe dÔ tiÕp nhËn, ng­êi ta th­êng nãi gi¶m nãi tr¸nh b»ng c¸ch phñ ®Þnh ®iÒu ng­îc l¹i víi néi dung ®¸nh gi¸. Ch¼ng h¹n, ®¸ng lÏ nãi: “Bµi th¬ cña anh dë l¾m” th× l¹i b¶o “Bµi th¬ cña anh ch­a ®­îc hay l¾m”. H·y vËn dông c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh nh­ thÕ ®Ó ®Æt ba c©u ®¸nh gi¸ trong nh÷ng tr­êng hîp kh¸c nhau.Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH20I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh: II. LuyÖn tËp: Bài tập 3 (sgk - 109) 1. Chiếc mũ của bạn chưa hợp với bộ quần áo lắm. 2. Mái tóc của mẹ tớ không còn đen nữa. 3 Bé bi nhà tớ học chưa được tốt môn Văn. 4. Mình nấu món này chưa được ngon lắm. 5. Cậu lái xe chưa được thành thạo lắm.Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH21Cñng cè Nãi gi¶m nãi tr¸nhC¸c c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nhC¶m nhËn gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ vËn dông nãi gi¶m nãi tr¸nhKh¸i niÖm vµ t¸c dông cña nãi gi¶m nãi tr¸nh22HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ- Sưu tầm một số câu thơ câu văn có sử dụng phép nói giảm nói tránh. Chuẩn bị tốt bài: Câu ghépCâu 1: Tìm những cụm chủ vị trong các câu in đậm?Câu 2: Phân tích cấu tạo những câu có hai hay nhiều cụm C-V?Câu 3: Phân biệt câu đơn và câu ghép?Câu 4: Xác định cách nối các vế câu của câu ghép trong ví dụ SGK?23Giê häc kÕt thócChóc c¸c thÇy c« gi¸o m¹nh khoÎ c«ng t¸c tètChóc c¸c em häc tËp tèt !24Bài tập 5 (bổ sung): Viết đoạn văn tự sự dùng cách nói giảm nói tránh?Bài tập 6 (bổ sung): so sánh sự giống nhau và khác nhau giữa biện pháp tu từ nói quá và biện pháp tu từ nói giảm nói tránh?Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH25Nãi qu¸Nãi gi¶m nãi tr¸nhC¸ch nãi c­êng ®iÖu phãng ®¹i ®Ó nhÊn m¹nh, g©y Ên t­îng m¹nh.C¸ch nãi diÔn ®¹t tÕ nhÞ uyÓn chuyÓn, tr¸nh g©y c¶m gi¸c ®au buån,ghª sî,nÆng nÒ; tr¸nh th« tôc,thiÕu lÞch sù.Gièng nhau: §Òu lµ biÖn ph¸p tu tõ ®­îc dïng phæ biÕn trong th¬ v¨n, trong lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµyTiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH26