Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Tiết 82, 83: Ông già và biển cả

Tiết : 82-83(Trích)ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢNội dung bài học : Gồm ba phần .1-Tìm hiểu vài nét chính về tác giả, tác phẩm.2-Cảm nhận vẻ đẹp của ông lão ngư phủ . và vẻ đẹp của cá kiếm.(Kì phùng địch thủ)3-Nghệ thuật văn xuôi độc đáo, giản dị và chân thật, thể hiện nguyên lí “Tảng băng trôi”.I-Đọc- tìm hiểu chung :1- Đọc tiểu dẫn (SGK).2- Câu hỏi thảo luận: Nhóm 1Trình bày vài nét chính về tiểu sử tác giả?Nhóm 2 :Sự nghiệp sáng tác? Nhóm 3:Nội dung sángtác?Nhóm 4 :Nghệ thuật: “nguyên lí “tảng băng trôi”?Câu hỏi thảo luậnI-Tìm hiểu chung :1-Tác giả :-Ơ-nít Hê-minh-uê (1899-1961),là đại văn hào của nước Mĩ. - Ông yêu thích thiên nhiên hoang dại, thích phiêu lưu mạo hiểm.- Từng nhập ngũ trong đại chiến thế giới thứ I, có mặt ở chiến trường Ý, bị thương trở về với tâm trạng của một “thế hệ vứt đi”, bởi chịu sự mất mát trong chiến tranh.a-Tiểu sử :- Ông tham gia chiến tranh thế giới thứ II ,theo lực lượng Đồng minh vào giải phóng Pa ri , làm phóng viên mặt trận, dựng phim, viết kịch.- Sau chiến tranh trở về, phần lớn ông sống ở Cu Ba, quen nếp sống giản dị, của người dân chất phác.- Ông tự sát vào năm 1961.Lối sống giản dị của nhà văn* Suốt cuộc đời ước mơ “viết một áng văn xuôi giản dị và trung thực về con người”.b- Sự nghiệp sáng tác:* Tác phẩm tiêu biểu:- Về tiểu thuyết :+ Mặt trời vẫn mọc (1926)+Giã từ vũ khí (1929)+Chuông nguyện hồn ai (1940)-Về truỵên ngắn :+Tập truyện ngắn Trong thời đại của chúng ta (1925)+Ông già và biển cả (1952).* Nội dung: Ông viết về chiến tranh, thiên nhiên và con người, thể hiện tình yêu đối với những gì phiêu lưu mạo hiểm; cổ vũ cho những ai biết phấn đấu vì quyền lợi chính đáng của con người.* Nghệ thuật: Ông là người đề xướng nguyên lí “tảng băng trôi” (một phần nổi, bảy phần chìm) trong tác phẩm văn học: nhà văn không công khai phát ngôn ý tưởng của mình mà xây dựng hình tượng có sức gợi để người đọc rút ra phần ẩn ý. Một trong những biểu hiện của nguyên lí trên là lối đối thoại,độc thoại nội tâm, dùng ẩn dụ, biểu tượng.19531954Huy chương Pu-lit-dơHuy chương giải Nô-ben Ông được giải Pu-lít-dơ (1953) và Nô-ben văn học (1954).2-Tác phẩm : “Ông già và biển cả” (1952)a-Tóm tắt truyện :-Chuyện kể về ông lão Xan-ti-a-gô 74 tuổi, thường đánh cá ở vùng nhiệt lưu, Suốt tám mươi tư ngày liền không bắt được con cá nào-Thế rồi, một mình ra khơi, ông đi thật xa.BUÔNG CÂUÔNG LÃO THẢ 4 DÂY CÂUNgày thứ tám mươi lăm, có một con cá kiếm đã cắn câu .Ông già và con cá kiếmVaøo bôø-Suốt ba ngày hai đêm, lão phải vật lộn với nó, cuối cùng lão đã chiến thắng, rồi đưa cá vào bờ . -Đàn cá mập kéo đến, rỉa thịt cá kiếm, lão phải tiếp tục đương đầu với đàn cá dữ. Nhưng khi đưa được con cá vào bờ, nó chỉ còn lại một bộ xương khổng lồ .b-Nghệ thuật :+ “Ông già và biển cả” có cốt truyện đơn giản, nhân vật ít, ngôn từ không nhiều, lối viết giản dị, song phần chìm của nó rất lớn, gợi ra nhiều tầng nghĩa.+ Nhà văn không công khai phát ngôn ý tưởng của mình , mà tạo ra nhiều “khoảng trống”, xây dựng hình tượng để người đọc tự suy ngẫm, tự phẩm bình và rút ra nhận xét. Đó là biểu hiện của nguyên lí sáng tác do nhà văn đề ra: Tác phẩm nghệ thuật như một “tảng băng trôi” nó gồm một phần nổi và bảy phần chìm (phần chìm chính là cái đích nhà văn hướng tới)Tảng băng trôi (1phần nổi, 7 phần chìm)c-Nội dung tư tưởng tác phẩm:“Ông già và biển cả” thể hiện một nội dung mới mẻ, độc đáo : +Miêu tả cuộc hành trình của ông lão Xan-ti-a-gô, đuổi theo một khát vọng lớn lao, đẹp nhất ở đời.+Hành trình nhọc nhằn và dũng cảm của người lao động trong một xã hội vô tình.+Thể nghiệm về thành công và thất bại của người nghệ sĩ đơn độc khi theo đuổi ước mơ sáng tạo +Mối liên hệ giữa con người với thiên nhiên .Niềm tin bất diệt vào con người.II-Tìm hiểu đoạn trích :+Dựa vào Sgk hãy cho biết vị trí của đoạn trích ?+Đoạn trích kể lại sự việc gì ? +Đoạn trích có thể chia làm mấy phần ? ý chính của mỗi phần ?II-Đoạn trích :1-Vị trí đoạn trích: +Nằm ở phần cuối truyện.2-Tóm tắt đọan trích:+Kể lại việc ông lão Xan-ti-a-gô đuổi theo và bắt được con cá kiếm 3-Bố cục : Có thể chia đoạn trích làm hai phần:Phần 1: “Từ đầubồng bềnh theo sóng”: Diễn biến cuộc chinh phục con cá kiếm của ông lão.Phần 2 : “còn lại”: Hành trình trở về của ông lão.III-Hướng dẫn khám phá chi tiết của đoạn trích : Dựa vào sách GK , trả lời các câu hỏi sau:Hình tượng vẻ đẹp của cá kiếm được tác giả miêu tả như thế nào ?+Qua các vòng lượn ?Qua cảm nhận của ông lão?Qua cuộc đấu trí chinh phục của ông lão ?Qua cái chết cá kiếm ? Qua thái độ của ông lão đối với cá kiếm ?III-Hướng dẫn khám phá chi tiết đoạn trích :1-Hình tượng vẻ đẹp của cá kiếm : a-Vẻ đẹp cá kiếm qua các vòng lượn :-Mặt trời mọc lần thứ ba, con cá bắt đầu lượn vòng.-Hình ảnh của những vòng lượn được lặp đi lặp lại nhiều lần: “Vòng tròn lớn” ; “Con cá đã quay tròn, nhưng con cá chậm rãi lượn vòng” “vòng tròn hẹp dần”.Những cố gắng cuối cùng nhưng hết sức mãnh liệt của con cá, tìm cách thoát khỏi sợi dây câu của ông lão .Thị giácXúc giác -Qua những vòng lượn của con cá .+Vòng tròn lớn (xa)Vòng tròn nhỏ dần (gần)-Áp lực của sợi dây, rất nặng-Sự vùng vẫy của con cá.-Cảm giác đau đớn nơi bàn taycảm nhận qua gián tiếp--Đến vòng thứ ba thấy concá, một con cá khổng lồ.-Cái đuôi lớn hơn cả chiếc lưỡi hái lớn, thân hình đồ sộcánh vi xếp lại, bộ vi to sụ bên sườn xoè rộng.-Thân hình và cái đuôi đượcđặc tả sự đồ sộ to lớn .nhìn thấy trực tiếp con mồiVẻ đẹp dũng mãnh và mạnh mẽ của con cá được cảm nhận từ gián tiếp đến trực tiếp (từ xúc giác đến thị giác), từ xa đến gần, cảm nhận từng bộ phận đến toàn thể.-Con cá mang vẻ đẹp biểu tượng của thiên nhiên : tính chất kiêu hùng, kì vĩ. Cảm nhận của ông lãob-Vẻ đẹp của cá kiếm qua cảm nhận của ông lão : Đến vòng lượn thứ ba, lão lần đầu thấy con cá.Ông lão Xan-ti-a-gôCon cá kiếm Sự đấu trí của ông lão với cá kiếmCa ngợi sự kiên cường, dũng cảm của ông lão ngư phủ lành nghề, dày dạnkinh nghiệm, đồng thời đối thủ của ông con cá cũng rất kiên cường chẳng kém .b-Vẻ đẹp của cá kiếm qua cuộc đấu trí của ông lão với con cá:-Khi bị cắn câu,con cá bắt đầu bơi lượn vòng tròn.-Khi con cá lồng lộn kéo thuyền đi,cố tìm cách thoát khỏi sự bủa vây của ông lão.-Khi bắt đầu thấm mệt, nó bắt đầu bơi chậm rãi, nhưng vẫn cố gắng tìm cách thoát khỏi sợi dây .-Khi bị lao đâm dường như nó không chấp nhận cái chết,..nhưng phái đành chấp nhận thất bại.-Khi dây chùng ông lão thu dây vào rất nhẹ nhàng.-Ông lão giữ yên sợi dây trong tư thế sẵn sàng chiến đấu,-Ông lão thu dần sợi dây vào để áp sát cá kiếm, tìm cơ hội để giết nó lúc buông lúc kéo rất nhịp nhàng cho tới khi vòng dây thu hẹp, con cá bắt đầu xuất hiện.-Ông lão dùng lao, dồn lực đâm con cá , và cuối cùng cũng giết được nóc-Vẻ đẹp của cá kiếm trước khi chết :Dường như nó không chấp nhận cái chết , phóng vút lên , phô hết tầm vóc khổng lồ và sứcmạnh . Sau khi bắt được con cá Trước khi bắt được con cá. Những lời độc thoại của ông lão Qua những lời độc thoại của ông lão, ta nhận thấy : quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm rất phức tạp .+Người đi săn và con mồi (người đi câu với con cá được câu)+Quan hệ giữa hai kì phùng địch thủ (cân tài ,cân sức..)+Quan hệ giữa hai người bạn, cảm thông chia sẻ+Quan hệ ứng xử giữa con người và môi trường d- Thái độ của ông lão đối với con cá kiếm :Quyết tâm bắt bằng được con cáLão nói: Mình phải dốc hết sứcLão nói : Phải cố gắng cầm cựtao sẽ tóm mày nơi vòng lượn.Lão nói : -Ta là lão già mệt mệtmỏi. Nhưng ta đã giết con cá này người anh em của ta Sự cảm thông đối với con cá Biểu tượng sức mạnh của thiên nhiên : hùng vĩ , kiêu hùng Vẻ đẹp của cá kiếm được nhìn ở nhiều góc độ khác nhau:Vẻ đẹp của ông lão được thể hiện qua những chi tiết và hình ảnh nào ?+Cách chinh phục con cá ?+Thái độ đối với cá kiếm ?2-Hình tượng của ông lão :Ông lão đã chiến thắng cá kiếmNiềm tin, ý chí và nghị lựcTay nghề điêu luyện, nhiều kinh nghiệm .Ông luôn tin vào bản thân “hãy giữCho đầu luôn tỉnh táo”,trí tuệ..Dù thiếu thốn khó khăn nơi biển cả : ăn tôm sống, cá sống, uống từng ngụm nước dè sẻn, bàn tay của ông đã bị sợi dây cắt nát Cách chinh phục con cá qua các vòng lượn của nó, ông cảm nhận qua xúc giác,thị giác để cuối cùng ra đòn quyết định để đánh bại nó.Cuộc chiến giữa ông lão và con cá kiếm là cuộc chiến của hai đối thủ được xem là “Kì phùng địch thủ”.Từ đó, khẳng định vẻ đẹp của ông lão và cá kiếm.là biểu tượng cho trí tuệ con người chinh phục sức mạnh của thiên nhiên .a-Vẻ đẹp trí tuệ, sức mạnh của con người trước thiên nhiên:b-Vẻ đẹp của con người trước thách thức tiềm ẩn của tự nhiên:+ “Bắt được con cá lão cứ nghĩ là chỉ có trong giấc mơ, nhưng khi thấy con cá tung mình lên khỏi mặt nước, lơ lửng bất động trong không trung trước lúc rơi xuống thì lão chắc chắn nó là sự thật ”Con cá là biểu tượng ước mơ đẹp mà cả đời của lão tìm kiếm . + Nhưng khi đưa con cá vào bờ thì một con cá mập đầu tiên xuất hiện tấn công con cá kiếm . Con người luôn đối mặt với những kẻ thù vô hình, và cuộc đấu tranh sinh tồn luôn tiếp diễn, mỗi lúc lại khó khăn, và quyết liệt hơn.Tác giả miêu tả vẻ đẹp cá kiếm , cũng nhằm đề cao vẻ đẹp của con người .Chứng minh đoạn trích biểu hiện rõ nhất nguyên lí sáng tác : tác phẩm nghệ thuật như “tảng băng trôi”?3-Nghệ thuật :3-Nghệ thuật của đoạn trích:a-Ngôn ngữ : Ngôn ngữ có sự kết hợp giữa người dẫn chuyện và ngôn ngữ trực tiếp của nhân vật : Độc thoại nội tâm và đối thoại hướng đến cá kiếm.. +Lão nghĩ : (độc thoại nội tâm ) 24 lần , trước khi giết cá kiếm là 15 lần, sau khi giết cá kiếm 9 lần tâm trạng, và những suy nghĩ của ông lão..+Lão nói lớn (18 lần) kể cả lần lão hứa  ngôn từ đối thoại (thực chất nó là lời độc thoại), ông lão phân thân như nói với chính mình, để tìm nguồn động viên, vượt qua thử thách, gian nanb-Văn tả kết hợp với kể, tạo ra nhiều “khoảng trống” :+Ví dụ khi tả sợi dây câu : “Thế rồi sợi dây câu thoát đi mất []có thể hiểu thêm là : Lão sợ sợi dây đứt nên buông dây ra+Hay là : “..con cá là vận may của ta ..” ta hiểu thêm là : “ông lão đã vượt qua được vận rủi..” thể hiện hàm súc, ngắn gọn . Giúp người đọc như trực tiếp chứng kiến sự việc, và bình luận về tác phẩm.c-Xây dựng biểu tượng: đối lập, tương đồng rất độc đáo.(cá kiếm và ông lão )Nghệ thuật bậc thầy viết văn của Hê-minh-uê .Biểu hiện Nguyên lí sáng tác : tác phẩm nghệ thuật như một “ tảng băng trôi ”.4. Nội dung đoạn trích:- Đoạn văn tiêu biểu cho cách viết độc đáo của Hê-minh-uê, luôn đặt con người đơn độc trước những thử thách , vượt qua thử thách, vượt qua giới hạn của chính mình để vươn tới đạt những ước mơ khát vọng lớn lao và cao cả .- Hai hình tượng ông lão và con cá kiếm đều gợi ra nhiều tầng nghĩa cho tác phẩm : đoạn văn tiêu biểu cho lối viết của nhà văn, coi tác phẩm nghệ thuật như một tảng băng trôi.III-Chủ đề : Thông qua hình tượng ông lão quật cường , chiến thắng con cá kiếm bằng kĩ năng và tay nghề điêu luyện, tác giả gửi gắm niềm tin lớn lao vào con người . Trong bất kì hoàn cảnh nào “Con người có thể bị huỷ diệt nhưng không thể bị đánh bại”.Ghi nhớ : (Sgk) V-Luyện tập và củng cố:Tại sao có thể đánh giá văn bản vừa học tiêu biểu cho nguyên lí “Tảng băng trôi” của Hê-minh-uê ? Chọn các câu sau :A-Kết hợp ngôn ngữ kể và tả.B-Miêu tả đối thoại và độc thoại nội tâm.C-Lối viết đơn giản, dung dị hai hình tượng ông lão và cá kiếm nhiều tầng nghĩa.D-Cả A-B-C.