Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Tiết 59 - Nhân vật giao tiếp (Tiếp)

Tiết 59-Tiếng Việt: NHÂN VẬT GIAO TIẾPI. PHÂN TÍCH CÁC NGỮ LIỆU 1. Ngữ liệu 1a) Hoạt động giao tiếp trên có những nhân vật giao tiếp là: Tràng, mấy cô gái và "thị". Những nhân vật đó có đặc điểm :- Về lứa tuổi : Họ đều là những người trẻ tuổi. - Về giới tính : Tràng là nam, còn lại là nữ. - Về tầng lớp xã hội: Họ đều là những người dân lao động nghèo đói.b) Các nhân vật giao tiếp chuyển đổi vai người nói, vai người nghe và luân phiên lượt lời như sau:- Lúc đầu: Hắn (Tràng) là người nói mấy cô gái là người nghe.- Tiếp theo: Mấy cô gái là người nói Mấy cô gái là người nói - Tiếp theo:"Thị" là người nói Tràng (là chủ yếu) và mấy cô gái là người nghe.Tiết 59-Tiếng Việt: NHÂN VẬT GIAO TIẾPI. PHÂN TÍCH CÁC NGỮ LIỆU 1. Ngữ liệu 1b) Các nhân vật giao tiếp chuyển đổi vai người nói, vai người nghe và luân phiên lượt lời như sau:- Lúc đầu: Hắn (Tràng) là người nói mấy cô gái là người nghe.- Tiếp theo: Mấy cô gái là người nói Mấy cô gái là người nói - Tiếp theo:"Thị" là người nói Tràng (là chủ yếu) và mấy cô gái là người nghe.- Tiếp theo:Tràng là người nóithị" là người nghe.- Cuối cùng:Thị" là người nóiTràng là người ngheLượt lời đầu tiên của "thị" hướng tới Tràng.Tiết 59-Tiếng Việt: NHÂN VẬT GIAO TIẾPc) Các nhân vật giao tiếp trên bình đẳng về vị thế xã hội (họ đều là những người dân lao động cùng cảnh ngộ).d) Khi bắt đầu cuộc giao tiếp, các nhân vật giao tiếp trên có quan hệ hoàn toàn xa lạ.e) Những đặc điểm về vị thế xã hội, quan hệ thân-sơ, lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp, chi phối lời nói của các nhân vật khi giao tiếp.Ban đầu chưa quen nên chỉ là trêu đùa thăm dò.Dần dần, khi đã quen họ mạnh dạn hơn. Vì cùng lứa tuổi, bình đẳng về vị thế xã hội, lại cùng cảnh ngộ nên các nhân vật giao tiếp tỏ ra rất suồng sã. 2. Ngữ liệu 2Tiết 59-Tiếng Việt: NHÂN VẬT GIAO TIẾPCác nhân vật giao tiếp trong đoạn văn: Bá Kiến, mấy bà vợ Bá Kiến, dân làng và Chí Phèo.Bá Kiến nói với một người nghe trong trường hợp quay sang nói với Chí Phèo. Còn lại, khi nói với mấy bà vợ, với dân làng, với Lí Cường, Bá Kiến nói cho nhiều người nghe (trong đó có cả Chí Phèo).b) Vị thế xã hội của Bá Kiến với từng người nghe:+ Với mấy bà vợ- Bá Kiến là chồng (chủ gia đình) nên "quát".+ Với dân làng- Bá Kiến là "cụ lớn", thuộc tầng lớp trên, lời nói có vẻ tôn trọng (các ông, các bà) nhưng thực chất là đuổi (về đi thôi chứ! Có gì mà xúm lại thế này?).+ Với Chí Phèo- Bá Kiến vừa là ông chủ cũ, vừa là kẻ đã đẩy Chí Phèo vào tù, kẻ mà lúc này Chí Phèo đến "ăn vạ". Bá Kiến vừa thăm dò, vừa dỗ dành vừa có vẻ đề cao, coi trọng.+ Với Lí Cường- Bá Kiến là cha, cụ quát con nhưng thực chất cũng là để xoa dịu Chí Phèo.Tiết 59-Tiếng Việt: NHÂN VẬT GIAO TIẾPc) Đối với Chí Phèo, Bá Kiến thực hiện nhiều chiến lược giao tiếp:+ Đuổi mọi người về để cô lập Chí Phèo.+ Dùng lời nói ngọt nhạt để vuốt ve, mơn trớn Chí.+ Nâng vị thế Chí Phèo lên ngang hàng với mình để xoa dịu Chí.d) Với chiến lược giao tiếp như trên, Bá Kiến đã đạt được mục đích và hiệu quả giao tiếp. Những người nghe trong cuộc hội thoại với Bá Kiến đều răm rắp nghe theo lời Bá Kiến. Đến như Chí Phèo, hung hãn là thế mà cuối cùng cũng bị khuất phục. Tiết 59-Tiếng Việt: NHÂN VẬT GIAO TIẾPII. NHẬN XÉT VỀ NHÂN VẬT GIAO TIẾP TRONG HOẠT ĐỘNG GIAO TIẾP. 1. Trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ, các nhân vật giao tiếp xuất hiện trong vai người nói hoặc người nghe. Dạng nói, các nhân vật giao tiếp thường đổi vai luân phiên lượt lời với nhau. Vai người nghe có thể gồm nhiều người, có trường hợp người nghe không hồi đáp lời người nói.2. Quan hệ giữa các nhân vật giao tiếp cùng với những đặc điểm khác biệt (tuổi, giới, nghề,vốn sống, văn hóa, môi trường xã hội, ) chi phối lời nói (nội dung và hình thức ngôn ngữ).3. Trong giao tiếp, các nhân vật giao tiếp tùy ngữ cảnh mà lựa chọn chiến lược giao tiếp phù hợp để đạt mục đích và hiệu quả. CỦNG CỐ LÍ THUYẾTCần nắm vững những nội dung sau: 1. Vai trò của nhân vật giao tiếp 2. Quan hệ xã hội và những đặc điểm của nhân vật giao tiếp chi phối lời nói.3. Chiến lược giao tiếp phù hợp.