Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Tiết 36: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Trường THpt lý thường kiệtNguyễn Thị NhànThực hành một số phép tu từ cú phápVăn 12. tiết 36I. Phép lặp cú phápHãy xác định những câu có lặp kết cấu cú pháp, phân tích và nêu tác dụng của biện pháp đó trong đoạn văn sau:1. Bài tập 1 a. “Sự thật là mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật chứ không phải thành thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng đồng minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp. Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hoà. (Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập) Khi Nhật hàng đồng minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Sự thật là mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa (1). Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp (2). Dân ta đã đánh đổ xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập(3). Dân ta lại đánh đổ chế độ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hoà (4).Câu 1Câu 2Phụ ngữSự thật là mùa thu năm 1940Sự thật là Chủ ngữnước tadân taVị ngữ 1đã thành thuộc địa của Nhậtđã lấy lại nước Việt Nam từ tay NhậtVị ngữ 2chứ không phải thuộc địa của Pháp nữachứ không phải từ tay PhápCâu 3Câu 4Chủ ngữDân taDân taVị ngữđã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm naylại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷTrạng ngữđể gây dựng nên nước Việt Nam độc lậpmà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hoà Em hãy cho biết phép lặp tu từcó tác dụng như thế nàotrong đoạn văn?Tác dụng Âm hưởng:đanh thép, hào hùng.Khẳng định thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là đánh đổ chế độ thực dân và phong kiến.Giọng điệu:dứt khoát,nhấn mạnh.b.Chăn trâu mấy trẻ con conCùng nhau xướng hát véo von trên gòVì ai ta chẳng ấm no?Vì ai ta đã phải lo cơ hàn? Vì ai cha mẹ nghèo nàn?Vì ai nhà cửa giang san tan tành?Vì ai ngăn cấm học hành?Vì ai ta phải chịu đành dốt ngây?Ây là vì Nhật vì Tây? Ra tay vơ vét đoạ đầy chúng ta? (Trẻ chăn trâu-1941)- Hồ Chí MinhChăn trâu mấy trẻ con conCùng nhau xướng hát véo von trên gòVì ai ta chẳng ấm no?Vì ai ta đã phải lo cơ hàn? Vì ai cha mẹ nghèo nàn?Vì ai nhà cửa giang san tan tành?Vì ai ngăn cấm học hành?Vì ai ta phải chịu đành dốt ngây?Ây là vì Nhật vì Tây? Ra tay vơ vét đoạ đầy chúng ta? (Trẻ chăn trâu-1941)- Hồ Chí Minh Phân tích kết cấu: Câu 1(Câu 6 tiếng) Câu 2(Câu 8 tiếng)Phụ ngữ Vì aiVì aiChủ ngữ TaTaVị ngữChẳng ấm noĐã phải lo cơ hànEm hãy nêu tác dụng của phép tu từTrong đoạn thơ trên? Tác dụngXác định kẻ gây nghèo đói cơ hàn cho nhân dânKhẳng định Tội ác của bọnNhật, Tây Giá trị tố cáo mạnh mẽ sâu sắc tội ác kẻ thù 2. Bài tập số 2 So sánh hiện tượng lặp kết cấu cú pháp Của những câu văn xuôi, câu thơ trên với những câu thuộc thể loại khác để thấy điểm giống và khác nhaua. Ơ tục ngữ : Vdu: Bán anh em xa, mua láng giềng gần. Câu Vế 1 Vế 2 Số lượng tiếng 4 tiếng 4 tiếng Từ loại ĐT( Bán) DT(anh em) TT(xa) ĐT(Mua) DT(láng giềng) TT(gần) Kết cấu V- C-P V – C-P Số tiếng ở câu bằng nhau. Phép lặp + phép đối ứng từng tiếng về từ loại, về nghĩa, từ đồng nghĩa, trái nghĩa.. Chủ ngữ (danh từ) Vị ngữ (động từ) Bổ ngữ (danh + tính) Cụ già ăn củ ấu non Chú bé trèo cây đại lớnb. Câu đốiCụ già ăn củ ấu nonChú bé trèo cây đại lớnc. Thơ đường luật Xem sách, chim rừng vào cửa đậu Phê văn, hoa núi ghé nghiêng soi. ( Cảnh rừng Việt Bắc)- Hồ Chí MinhNhận xét: -Phép lặp cú pháp chặt chẽ-Số tiếng bằng nhau-Kết cấu ngữ pháp giống nhau-Tiếng đối giống về từ loại, đối nhau về nghĩa II. Phép liệt kê.Bài tập: Phân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp phối hợp với phép liệt kê trong đoạn văn sau? Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào. Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản đồng bào ta đoàn kết. Chúng lập nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong bể máu ( Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc lập) Lặp từ ngữ(Chúng, ta)Lặp kết cấu C- V- PnPhép liệt kê (Mỗi câu vạch một tội ác kẻ thù)Đoạn dùng nhiều biện pháp tu từTác dụngChỉ mặt vạch tênkẻ thùBản cáo trạng đanh thépKết tội quân thùPhiếu học tập ? Em hãy phân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp phối hợp với phép liệt kê trong đoạn thơ . Thành ai đắp, lầu ai xây Tàu kia ai đóng, than đây ai sàng? Bao nhiêu của cải kho tàng Ai đào bạc, ai luyện vàng mà nên? ( Ca công nhân, 1941)Kết Quả:Phép liệt kê: Thành , lầu, tàu, than, bạc vàngLặp từ : AiLặp kết cấu: p (bổ ngữ) - Cn- VnTác dụng:Nhấn mạnh, khẳng định công lao to lớn của công nhân- Ngợi ca giai cấp công nhân. Anh chị hãy đọc thuộc theo trí nhớ những câu, những đoạn văn hoặc thơ của Bác có sử dụng phép tu từ liệt kê,hoặc phép liệt kê phối hợp với phép lặp cú pháp? Ví dụ: Hỡi đồng bào! Chúng ta phải đứng lên! Bất kỳ đàn ông đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, không phân chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc, hễ là người Viêt nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp cứu tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm, dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp cứu nước. ( Hồ Chí Minh, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến) Ví dụ 2. Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp Mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông Nay ở trong thơ, nên có thép Nhà thơ cũng phải biết xung phong. (Cảm tưởng đọc thiên gia thi-NKTT) Hồ Chí MinhIII. Phép chêm xen * Vị trí vai trò ngữ pháp trong câu? * Dấu câu tách biệt bộ phận đó? *Tác dụng của bộ phận đó với việc bổ xung thông tin, biểu hiện tình cảm cảm xúc?Hãy phân tích bộ phận in đậm trong các câu sau về các mặt. Câu 1: Bởi thế cho nên, chúng tôi, Lâm thời chính phủ của nước Việt Nam mới, đại biểu cho toàn dân Việt Nam, tuyên bố thoát ly hẳn quan hệ thực đân với Pháp, xoá bỏ hết những hiệp ước mà Pháp đã ký về nước Việt Nam, xoá bỏ tất cả mọi đặc quyền của Pháp trên đất nước Vịêt Nam.Câu 2:Thế là những cựu “chiến binh” – hoặc nói đúng là cái xác người của họ – Sau khi đã dũng cảm bảo vệ “công lý” và “chính nghĩa” thì nay lại đem thân tàn ma dại trở về với cái chế độ bản xứ là chế độ không còn biết gì đến công lý và chính nghĩa cả. Trích (Bản án chế độ Thực dân Pháp) Hồ Chí Minh.Câu 3:.Tôi tham gia Đảng Xã hội Pháp chẳng qua là vì các “ông bà” ấy- Hồi đó tôi gọi các đồng chí của tôi như thế - đã tỏ đồng tình với tôi, với cuộc đấu tranh của các dân tộc bị áp bức. Trích (Con đường dẫn tôi đến Chủ nghĩa Lê Nin). Hồ Chí Minh Phân tích:Về vị trí: Tất cả phần in đậm trong câu 1, 2, 3 đều nằm ở giữa câu ( có thể ở cuối câu) sau bộ phận được chú thích . Chúng xen vào trong câu để ghi chú thêm một thông tin nào đó.- Về dấu hiệu nhận biết: Các bộ phận đó đều đựơc tách ra bằng ngữ điệu khi nói , khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng dấu phảy, dấu chấm, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang. Tác dụng:-.Ghi chú, giải thích cho từ ngữ đI trướcBổ xung sắc thái tình cảm, cảm xúc cho ngườinóiTạo sắc thái ý nghĩa của câu Bài tập về nhà. Hãy viết đoạn văn từ 3 đến 5 câu về Bác Hồ trong đó có sử dụng phép chêm xen? Phân tích tác dụng của phép tu từ đó? xin trân trọng cảm ơn