Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Đọc văn: Số phận con người - M. sô lô khốp (Tiếp theo)

SỐ PHẬN CON NGƯỜIM. A. S« - l« - khèpMỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ NƯỚC NGARÔTTÔPSông Von gaI. TÌM HIỂU CHUNG1. Tác giả M. Sô – lô - khốp Đọc phần Tiểu dẫn và nêu vắn tắt những nét chính về nhà văn M. Sô – lô - khốp??- Lµ nhµ v¨n X«-viÕt lçi l¹c, ®­îc vinh dù nhËn gi¶i th­êng Nobel vÒ v¨n häc n¨m 1965 («ng cßn ®­îc nhËn gi¶i th­ëng v¨n häc Lª-nin, gi¶i th­ëng v¨n häc quèc gia).- Cuéc ®êi vµ sù nghiÖp g¾n bã víi sù ra ®êi cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa t¹i vïng ®Êt S«ng §«ng trï phó, ®Ëm b¶n s¾c v¨n ho¸ ng­êi d©n C«d¾c.- Lµ nhµ v¨n xuÊt th©n tõ n«ng d©n lao ®éng, S«-l«-khèp am hiÓu vµ ®ång c¶m s©u s¾c víi nh÷ng con ng­êi trªn m¶nh ®Êt quª h­¬ng. §Æc ®iÓm næi bËt trong chñ nghÜa nh©n ®¹o cña S«-l«-khèp lµ viÖc quan t©m, tr¨n trë vÒ sè phËn cña ®Êt n­íc, cña d©n téc, nh©n d©n còng nh­ vÒ sè phËn c¸ nh©n con ng­êi.- NÐt næi bËt trong phong c¸ch nghÖ thuËt cña lµ viÕt ®óng sù thËt. ¤ng kh«ng nÐ tr¸nh nh÷ng sù thËt dï kh¾c nghiÖt trong khi ph¶n ¸nh nh÷ng bøc tranh thêi ®¹i réng lín, nh÷ng c¶nh ®êi, nh÷ng ch©n dung sè phËn ®au th­¬ng. Trong s¸ng t¸c cña «ng, chÊt bi vµ chÊt hïng, chÊt sö thi vµ chÊt t©m lÝ lu«n ®­îc kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn.T¸c phÈm tiªu biÓu+ TiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm (1925 – 1940) ®­îc tÆng gi¶i th­ëng quèc gia+ TiÓu thuyÕt §Êt vì hoang+ TruyÖn sè phËn con ng­êi Tªn tuæi vµ t¸c phÈm cña M S« l« kh«p lµm r¹ng rì nÒn v¨n häc X« viÕt. Sù nghiÖp v¨n ch­¬ng ®· ®­a «ng vµo hµng ngò nh÷ng nhµ v¨n lín nhÊt thÕ kØ XX2. T¸c phÈm Sè phËn con ng­êi Dùa vµo TiÓu dÉn hãy vÞ trÝ cña truyÖn ng¾n Sè phËn con ng­êi trong nÒn v¨n häc X«-viÕt.?- Lµ cét mèc quan träng më ra ch©n trêi míi cho v¨n häc X« ViÕt.- TruyÖn cã mét dung l­îng t­ t­ëng lín khiÕn cho cã ng­êi liÖt nã vµo lo¹i tiÓu anh hïng ca.- ThÓ hiÖn mét c¸ch nh×n cuéc sèng vµ chiÕn tranh mét c¸ch toµn diÖn, ch©n thùc a) VÞ trÝb) Tãm t¾tNhân vật chính của truyện là An- đrây Xô cô lốp - từng là một người lính Xô -viết . Anh đã kể cho tác giả nghe về cuộc đời đau khổ của mình ...Chiến tranh bùng nổChia tay vợ con lên đường ra trậnChiến tranh ngày càng ác liệtBị thương rồi bắt làm tù binhBị đày đọa hai năm trong trại tập trung của phát xít ĐứcPhát xít Đức bắt cả tù binh lái xe. Cơ hội để Xô- cô -lốp trốn thoát, trở về phía Hồng quânBiết tin ngôi nhà bị trúng bom phát xít, vợ và hai con gái bị giết hạiTiến quân vào giải phóng BerlinVui mừng đọc thư con trai - giờ là đại úy pháo binh cũng đang tiến công vào Berlin. Anh hi vọng gặp con trai trên đất Đức.Nhưng đúng vào ngày chiến thắng, 9/5/1945....Đứa con trai duy nhất, niềm hy vọng cuối cùng của anh đã bị một tên thiện xạ Đức bắn chết Anh chôn niềm vui sướng và niềm hi vọng cuối cùng trên đất Đức, trở về đơn vị như người mất hồnGiải ngũ, đến sống nhờ nhà người bạn và làm nghề lái xe.Đau buồn, anh hay vào quán uống rượu.Tình cờ nhìn thấy bé Vania và anh bắt đầu thấy thích nó.Bé Vania và mảnh dưa hấu vừa nhặt đượcMặt bê bết dưa hấu.- Sao chú lại biết tên cháu là Vania ?Trò chuyện với bé Vania trên xe - Ta là bố của conBố yêu của con ơi !Vania ôm cổ, hôn vào má, vào môi, vào trán của Xô cô lốpĐây, tôi tìm được cháu Vaniuska của tôi rồi...Bà chủ đứng nhìn nó ăn ngấu nghiến mà nước mắt ròng ròng... Lấy tạp dề che mặt khócTôi thấy lòng vui không lời nào tả xiết Bố ơi , cái áo bành tô da của bố đâu rồi?Đêm nào tôi cũng chiêm bao thấy những người thân quá cốBan ngày anh trấn tĩnh, không than vãn nhưng ban đêm thức giấc thì gối ướt đẫm nước mắt.Chia tay với tác giả :- Tạm biệt anh bạn, chúc anh may mắnHai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ ...II. §äc hiÓu v¨n b¶n1. Nh÷ng sè phËn bÞ chiÕn tranh vïi dËp a) Nh©n vËt An- ®r©y X«-c«-lèp Em biÕt g× vÒ nh©n vËt An- ®r©y X«-c«-lèp trong chiÕn tranh? NhËn xÐt cña em? ?- Trong chiÕn tranh+ ChiÕn ®Êu, bÞ th­¬ng hai lÇn+ BÞ ®µy ®o¹ trong c¸c tr¹i tËp trung cña ph¸t xÝt §øc, vÉn gi÷ v÷ng khÝ ph¸ch anh hïng cña ng­êi lÝnh X« - viÕt + Vî vµ con g¸i bÞ bom ph¸t xÝt giÕt h¹i tõ 1942+ Con trai A-na-t«-li, chó häc sinh giái to¸n, ®¹i uý ph¸o binh, hi sinh trong ngµy chiÕn th¾ng t¹i Bec linChiÕn tranh t­íc ®o¹t tÊt c¶ nh÷ng g× quÝ gi¸ nhÊt: quª h­¬ng, gia ®×nh, t×nh yªu th­¬ng, niÒm hi väng Ph©n tÝch hoµn c¶nh vµ t©m tr¹ng An-®r©y sau chiÕn tranh vµ tr­íc khi gÆp bÐ Va-ni-a ?- Sau chiÕn tranhHoµn c¶nh+ Kh«ng vî con, kh«ng nhµ cöa, kh«ng niÒm hi väng, kh«ng trë vÒ quª h­¬ng+ Trë thµnh kÎ lang thang, ¨n nhê ë ®Ëu ch×m trong men r­îu ®Ó trèn ch¹y qu¸ khøT©m tr¹ng+ Tinh thÇn vµ thÓ chÊt d­êng nh­ ®æ sôp, trë nªn nh­ ng­êi mÊt hån+ Nçi buån ®au mÊt m¸t in ®Ëm trªn g­¬ng mÆt anh (cÆp m¾t nguéi l¹nh lóc nµo còng buån thª th¶m) vß xÐ tr¸t tim anh (tr¸i tim t«i ®· suy kiÖt, ®· bÞ chai s¹n v× ®au khæ) S«-l«-khèp kh«ng ngÇn ng¹i nãi lªn c¸i gi¸ rÊt ®¾t cña chiÕn th¾ng, nh÷ng ®au khæ tét cïng cña con ng­êi do chiÕn tranh g©y nªn Qua hoµn c¶nh vµ t©m tr¹ng cña X« c« lèp t¸c gi¶ muèn nãi ®Õn ®iÒu g×? ?II. §äc hiÓu v¨n b¶n1. Nh÷ng sè phËn bÞ chiÕn tranh vïi dËpa) Nh©n vËt An- ®r©y X«-c«-lèpb) BÐ Va - ni - a BÐ Va - ni - a gÆp An- ®r©y X«-c«-lèp trong hoµn c¶nh nµo? Em cã nhËn xÐt g× vÒ nh©n vËt nµy? ?- V× chiÕn tranh mµ tr¬ träi, ®ãi kh¸t lang thang+ Bè chÕt ngoµi mÆt trËn, mÑ chÕt bom+ Ai cho g× ¨n nÊy, b¹ ®©u ngñ ®Êy, quÇn ¸o r¸ch b­¬m nh­ x¬ m­íp, bÈn nh­ ma lem- Th¬ d¹i nh­ng ý thøc ®­îc nçi bÊt h¹nh cña m×nh: ®«i lóc lÆng thinh, t­ lù, thë dµi- Dï biÕt bè ®· hi sinh nh­ng vÉn m·i mong ngµy gÆp bè, kÝ øc th¬ d¹i ®«i lóc trë vÒ2. Lßng nh©n ¸i v­ît lªn sè phËn An-®r©y ®· nhËn bÐ Va-ri-a lµm con nh­ thÕ nµo? §iÒu g× ®· khiÕn anh cã quyÕt ®Þnh nhanh chãng nh­ vËy? ?- X« c« lèp nhËn Va ni a lµm con v×:+ Xãt th­¬ng cho c¶nh ngé cña Va ni a+ Yªu mÕn vÎ ®Ñp hån nhiªn th¸nh thiÖn cña Va ni a : cÆp m¾t cø nh­ nh÷ng ng«i sao s¸ng ngêi+ §ång c¶nh ngé, t×nh phô tö thiªng liªng vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm ®· thøc tØnh ViÖc An- ®r©y X«-c«-lèp nhËn Va ni a lµm con nu«i t¸c ®éng lín lao ®Õn hai cha con nh­ thÕ nµo? ?ViÖc An- ®r©y X«-c«-lèp nhËn Va ni a lµm con nu«i §èi víi X« - c« - lèpT©m hån anh nhÑ nhâm vµ bõng s¸ng, lµm håi sinh tr¸i tim ®· chai cøng v× ®au ®ín; Cøu vít linh hån, gióp anh phÇn nµo trë vÒ víi cuéc sèng b×nh th­êng, lÊy l¹i phÇn nµo bãng d¸ng gia ®×nh víi trÎ th¬, tr¸ch nhiÖm, niÒm hi väng; Vì Va ni a tù nguyÖn dµnh lÊy nh÷ng tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ; G¾ng sao kh«ng lµm tæn th­¬ng ®Õn tr¸i tim bÐ báng cña Va ni a b»ng c¸ch giÊu ®i nh÷ng sù thËt cuéc ®êi; GiÊu ®i nh÷ng giät n­íc m¾t ®µn «ng nãng báng, hiÕm hoi; V­ît lªn nh÷ng khóc m¾c cña ®êi sèng th­êng ngµy §èi víi Va - ni - a Thæi mét luång giã míi vµo t©m hån bÐ th¬, khiÕn cËu nh¶y chåm lªn rÝu rÝt, lÝu lo vang rén, rÝu rÝt nh­ chim sÎ; quÊn quýt lÊy anh kh«ng rêi vµ róc vµo n¸ch anh nh­ con chim sÎ d­íi m¸i r¹, ng¸y khe khÏ Hai sè phËn ®au khæ ®· dùa vµo nhau, n©ng ®ì nhau: Va ni a bÐ báng cÇn cã vßng tay cøng c¸p cña X« c« lèp c­u mang, gióp ®ì, chë che; T×nh th­¬ng vµ tr¸ch nhiÖm khiÕn X« c« lèp b×nh tÜnh l¹i, ®øng th¼ng dËy v­¬n m×nh v­ît qua sè phËn, thøc dËy trong anh mét niÒm hi väng míi 3. Th¸i ®é cña ng­êi kÓ chuyÖn vµ ý nghÜa lêi tr÷ t×nh ngo¹i ®Ò NhËn xÐt vÒ th¸i ®é cña ng­êi kÓ chuyÖn. ý nghÜa vÒ lêi tr÷ t×nh ngo¹i ®Ò ë cuèi t¸c phÈm ?- X« c« lèp: tin cËy, cëi më, cã phÇn hån nhiªn, béc trùc dÔ xóc ®éng- T¸c gi¶:+ Kh«ng che dÊu thiÖn c¶m ®Æc biÖt víi X« c« lèp+ Bµy tá sù ®ång c¶m, kh©m phôc vµ tin t­ëng ë tÝnh c¸ch Nga kiªn c­êng III. Tæng kÕt NhËn xÐt vÒ nh÷ng suy nghÜ mµ nhµ v¨n göi g¾m qua t¸c phÈm. ?1. Néi dung- X«-c«-lèp lµ biÓu t­îng cña tÝnh c¸ch Nga, t©m hån Nga, biÓu t­îng cña con ng­êi thÕ kû XX: kiªn c­êng, dòng c¶m, giµu lßng nh©n ¸i, nh©n vËt mang tÇm sö thi.- S«-l«-khèp suy nghÜ s©u s¾c vÒ sè phËn con ng­êi- tin t­ëng vµo nghÞ lùc phi th­êng cña con ng­êi c¸ch m¹ng cã thÓ v­ît qua sè phËn.2. NghÖ thuËt tù sù NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt tù sù cña truyÖn ?- KiÓu truyÖn lång truyÖn, hai ng­êi kÓ chuyÖn (t¸c gi¶ vµ nh©n vËt). Nhê ®ã, ®¶m b¶o tÝnh ch©n thùc, t¹o ra mét ph­¬ng thøc miªu t¶ lÞch sö míi: lÞch sö trong mèi quan hÖ mËt thiÕt víi sè phËn c¸ nh©n.- S¸ng t¹o nhiÒu t×nh huèng nghÖ thuËt, nhiÒu chi tiÕt t×nh tiÕt ®Ó kh¸m ph¸ chiÒu s©u tÝnh c¸ch nh©n vËt.