Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Đọc văn: Số phận con người - M. sô lô khốp

SỐ PHẬN CON NGƯỜIM. Sô lô khốp Đọc văn Mục tiêu cần đạt Hiểu rõ tính cách Nga kiên cường và nhân ái qua bút pháp hiện thực táo bạo và nghệ thuật truyện ngắn của Sô lô khốpTin tưởng rằng ý chí và nghị lực của con người có thể khắc phục mọi khó khăn gian khổ, vượt qua số phận éo le.I. Tìm hiểu chung: 1/ Tác giả : M. Sôlôkhốp (1905-1984) - Là nhà văn Xô viết lỗi lạc , ông sinh tại thị trấn Vi-ô- sen-xcai-a, thuộc tỉnh Rô xtốp, trong gia đình nông dân, gắn bó máu thịt với vùng thảo nguyên sông Đông. - Thời nội chiến : nghỉ học, sớm tham gia CM - Năm 1922, ông lên Matxcơva làm nhiều nghề để kiếm sống, tự học để thực hiện ước mơ viết văn . - 1925 trở về sông Đông và sáng tác “Sông Đông êm đềm” - Chiến tranh Vệ quốc (1941-1945) làm phóng viên chiến trường . - 1939 được bầu vào Viện Hàn Lâm KH Liên Xô. - 1965 được giải Nobel văn họcNƯỚC NGARÔTTÔPTÁC GIẢ M. SÔLÔKHÔP2. Tác phẩm tiêu biểu “Sông Đông êm đềm” được viết xong quyển 1 , 1927.“Con đại bàng non mỏ vàng bất chợt vẫy lên đôi cánh mênh mang” ( Xê ra phi mô vích)Bộ tiểu thuyết “Sông Đông êm đềm” đồ sộ với 4 quyển. 1940 hoàn thành Nội dung viết về cuộc sống và con người vùng sông Đông sau CMT10 và thời kì nội chiến , toát lên tư tưởng nhân đạo sâu sắc => Quan t©m, tr¨n trë vÒ sè phËn cña ®Êt n­íc, cña d©n téc, nh©n d©n còng nh­ vÒ sè phËn c¸ nh©n con ng­êi. Tiểu thuyết “Đất vỡ hoang”Truyện “Số phận con người” (1956) Tên tuổi và tác phẩm của M.Sôlôkhốp làm rạng rỡ nên văn học Nga Xôviết. Sự nghiệp văn chương của Sôlôkhôp đưa tên tuổi ông vào hàng ngũ “những nhà văn lớn nhất thế kỷ XX”. 3.Truyện ngắn “Số phận con người” a) Đăng lần đầu trên báo “Sự thật” vào năm 1957, có ý nghĩa mở ra chân trời mới cho văn học Nga b) Tóm tắt truyện : Nhân vật chính của truyện là An- đrây Xô cô lốp - từng là một người lính Xô -viết . Anh đã kể cho tác giả nghe về cuộc đời đau khổ của mình ...Chiến tranh bùng nổ Chia tay vợ con lên đường ra trậnChiến tranh ngày càng ác liệtBị thương rồi bắt làm tù binh Bị đày đọa hai năm trong trại tập trung của phát xít Đức.Phát xít Đức bắt cả tù binh lái xe. Cơ hội để Xô- cô -lốp trốn thoát, trở về phía Hồng quânBiết tin ngôi nhà bị trúng bom phát xít, vợ và hai con gái bị giết hại.Tiến quân vào giải phóng BerlinVui mừng đọc thư con trai - giờ là đại úy pháo binh cũng đang tiến công vào Berlin. Anh hi vọng gặp con trai trên đất Đức. Nhưng đúng vào ngày chiến thắng, 9/5/1945....Đứa con trai duy nhất, niềm hy vọng cuối cùng của anh đã bị một tên thiện xạ Đức bắn chết Anh chôn niềm vui sướng và niềm hi vọng cuối cùng trên đất Đức, trở về đơn vị như người mất hồnGiải ngũ, đến sống nhờ nhà người bạn và làm nghề lái xe.Đau buồn, anh hay vào quán uống rượu. Tình cờ nhìn thấy bé Vania và anh bắt đầu thấy thích nó.Bé Vania và mảnh dưa hấu vừa nhặt được Mặt bê bết dưa hấu.- Sao chú lại biết tên cháu là Vania ?Trò chuyện với bé Vania trên xe - Ta là bố của con Bố yêu của con ơi !Vania ôm cổ, hôn vào má, vào môi, vào trán của Xô cô lốpĐây, tôi tìm được cháu Vaniuska của tôi rồi...Bà chủ đứng nhìn nó ăn ngấu nghiến mà nước mắt ròng ròng... Lấy tạp dề che mặt khócTôi thấy lòng vui không lời nào tả xiết Bố ơi , cái áo bành tô da của bố đâu rồi ?Đêm nào tôi cũng chiêm bao thấy những người thân quá cốBan ngày anh trấn tĩnh, không than vãn nhưng ban đêm thức giấc thì gối ướt đẫm nước mắt.Chia tay với tác giả :- Tạm biệt anh bạn, chúc anh may mắnHai con người côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh phũ phàng của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những miền xa lạ ... “Từ những năm nội chiến Xôcôlốp tham gia Hồng Quân. Cả nhà anh chết trong nạn đói 1922, anh làm thuê cho Culắc nên sống sót, anh làm thợ mộc có vợ và 3 đứa con ngoan. Thế chiến II bùng nổ, Xocôlốp nhập ngũ, ra trận, bị thương, bị Đức bắt làm tù binh. Anh chạy trốn khỏi tù, trở về với Hồng Quân, ít lâu sau nghe tin vợ và 2 con gái bị chết trong trận càn của Đức. Niềm hi vọng cuối cùng là đứa con trai, nhưng chiến tranh gần kết thúc, tiến gần Berlin, đứa con của anh đã tử thương đúng ngày chiến thắng 9/5, anh chỉ kịp nhìn con trai lần cuối. Chiến tranh kết thúc, Xôcolốp trải qua nhiều đau khổ, mất mát to lớn. Giải ngũ, không gia đình, người thân, anh cũng không trở lại quê hương, sống tại nhà người bạn và làm nghề lái xe. Tình cờ gặp và nhận Vania, một đứa trẻ bơ vơ, bố mẹ đều chết trong chiến tranh làm con nuôi .Tình cảm với Vania làm tim anh ấm lại, hai tâm hồn sưởi ấm cho nhau . Sau đó anh lái xe, đụng phải con bò, bị tước bằng lái. Xôcôlốp phải lang bạt kiếm sống, đổi chỗ ở để kiếm việc làm và để quên người thân nhưng đêm đêm họ vẫn hiện về trong giấc mơ Mặc dù cuộc sống nhiều bất hạnh nhưng anh vẫn kiên cường vượt qua và có niềm tin hướng về tương lai, nhất là sự trưởng thành của đứa trẻ.”II/ ĐỌC HIỂU TÁC PHẨM Số phận của Xô cô lốp : + Vốn là một nông dân rồi làm thợ, lái xe. Có một gia đình ổn định, êm ấm: một vợ và ba con. + Chiến tranh nổ ra , Xôcôlôp ra trận. Anh nếm trải những gian truân, hai lần bị thương , bị giặc bắt, bị đày đọa suốt hai năm trong nhiều trại tập trung của phát xít Đức + Hoàn cảnh và tâm trạng của Xô cô lốp khi chiến tranh kết thúc - trước khi gặp Vania : - Xôcôlôp gánh chịu bao mất mát đau thương. Vợ và 2 con gái bị giặc ném bom giết hại. Con trai - đại uý pháo binh Anatôli, niềm tự hào cuối cũng đã ngã xuống trong ngày chiến thắng . Anh ®· “ch«n niÒm vui s­íng vµ niÒm hi väng cuèi cïng trªn ®Êt ng­êi §øc”, “Trong ng­êi cã c¸i g× ®ã vì tung ra” - Nỗi đau khủng khiếp làm cho Xôcôlôp “như người mất hồn”.Hoàn cảnh và tâm trạng của Xô cô lốp sau chiến tranh và trước khi gặp bé Vania+ Hoàn cảnh và tâm trạng của Xô cô lốp khi chiến tranh kết thúc - trước khi gặp bé VaniaKhông còn gia đình, không còn nhà cửa, không còn người thân, không về quê hương...-> X«-c«-lèp r¬i vµo nçi ®au cïng cùc, mất mát quá lớnT×m ®Õn chÐn r­îu ®Ó dÞu bít nçi ®au, biÕt râ sù nguy h¹i cña r­îu nh­ng anh vÉn cø uèng sù bÕ t¾c cña anh Ý nghĩa hiện thực : S«-l«-khèp còng kh«ng ngÇn ng¹i nãi lªn c¸i gi¸ rÊt ®¾t cña chiÕn th¾ng, nh÷ng ®au khæ tét cïng cña con ng­êi do chiÕn tranh g©y nªn- søc tè c¸o chiÕn tranh ph¸t xÝt Qua hoàn cảnh và tâm trạng của Xô cô lốp, tác giả muốn phản ánh điều gì? 2. Số phận của bé VaniaBé Vania cũng là nạn nhân của chiến tranh : Cha “chết ở mặt trận”. “Mẹ bị bom chết trên tàu hỏa khi mẹ con cháu đang đi tàu”. Bé cũng không biết, không nhớ từ đâu đến. Bà con thân thuộc “không có ai cả”. Sống vất vưởng, khốn khổ : “bạ đau ngủ đó”, “ai cho gì thì ăn nấy!” Áo quần “rách bươm xơ mướp”, “đầu tóc rối bù”; “mặt mũi thì bê bết nước dưa hấu,lem luốc bụi bặm,bẩn như ma lem” 3. Xôcôlôp nhận Vania làm con THEO EM TẠI SAO XÔCÔLÔP LẠI NHẬN VANIA LÀM CON? EM NGHĨ GÌ VỀ CON NGƯỜI CỦA XÔCÔLÔP?3. Xôcôlôp nhận Vania làm conBiết và thương cho hoàn cảnh bất hạnh của bé VaniaBé Vania mang vẻ đẹp hồn nhiên, thánh thiện: “cặp mắt- cứ như những ngôi sao sáng ngời”/86Đồng cảnh ngộ: “những giọt nước mắt nóng hổi nhẹ nhõm và bừng sáng lên” Quyết định bột phát, xuất phát từ đáy lòng đầy tình thương yêu vì anh đã từng làm cha4.Tình cảm của Xôcôlôp và Vania dành cho nhauTÌNH CẢM CỦA HAI CHA CON ĐƯỢC BIỂU HIỆN QUA NHỮNG CHI TIẾT NÀO? GỢI CHO EM NHỮNG SUY NGHĨ GÌ?Chi tiết : NÓ NHẢY CHỒM LÊN CỔ TÔI, HÔN VÀO MÁ, VÀO MÔI, VÀO TRÁN VÀ NHƯ CON CHIM CHÍCH, NÓ RÍU RÍT LÍU LO VANG RỘN CẢ BUỒNG LÁI ĐẾN KHO THÓC LÀM GÌ NỮA, KHI MÀ TÔI KHÔNG CÒN BỤNG DẠ NÀO ĐỂ ĐI ĐẾN ĐÓ” 4.Tình cảm của Xôcôlôp và Vania dành cho nhau XÔCÔLÔPXúc động thật sự khi nhận conLo miếng ăn, giấc ngủTrái tim “trở nên êm dịu hơn”Vania là niềm vui sưởi ấm trái tim giá lạnh của anh. VANIAMừng rỡ khi tìm gặp bốGắn bó, quyến luyến với Xôcôlôp: ôm chặt lấy cổ, áp chặt vào má, bố đi vắng thì “khóc suốt từ sáng đến tối”Xôcôlôp là người bố thân yêu, là chỗ dựa cho cuộc đời nó.Tình yêu thương và lòng nhân hậu sâu nặng + Søc m¹nh của t×nh yªu th­¬ng s­ëi Èm tr¸i tim c« ®¬n, ®em l¹i niÒm vui sèng cho Xô cô lốp + Víi lßng nh©n hËu, X«-c«-lèp t×m mäi c¸ch bï ®¾p t×nh c¶m cho Va-ri-a Tình cảm của Xôcôlôp và Vania dành cho nhau có ý nghĩa như thế nào trong cuộc sống của hai người? 5.Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao c¶ vµ nghÞ lùc phi th­êng cña X«-c«-lèp Khã kh¨n cña X«-c«-lèp trong cuéc sèng th­êng nhËt, rủi ro nghề nghiệp Xôcôlôp vẫn không lành hết vết thương, “đêm nào cũng chiêm bao thấy những người thân đã quá cố”, “ban đêm thức giấc thì gối đẫm nước mắt”Giọt nước mắt đêm đêm âm thầm ướt gối của anh nói gì với chúng ta?Vết thương chiến tranh không lành được , nỗi mất mát quá lớn nhưng anh vấn cố vượt qua để bé Vania không bị ám ảnh nỗi đau.6. Nghệ thuật : + ChÊt tr÷ t×nh cña t¸c phÈm Sù hoµ quyÖn chÆt chÏ chÊt tr÷ t×nh cña t¸c gi¶ vµ chÊt tr÷ t×nh cña nh©n vËt + S¸ng t¹o nhiÒu t×nh huèng nghÖ thuËt, nhiÒu chi tiÕt t×nh tiÕt ®Ó kh¸m ph¸ chiÒu s©u tÝnh c¸ch nh©n vËt. III. TỔNG KẾTX«-c«-lèp lµ biÓu t­îng cña tÝnh c¸ch Nga, t©m hån Nga, biÓu t­îng cña con ng­êi thÕ kû XX: kiªn c­êng, dòng c¶m, giµu lßng nh©n ¸i, nh©n vËt mang tÇm sö thi.- S«-l«-khèp suy nghÜ s©u s¾c vÒ sè phËn con ng­êi- tin t­ëng vµo nghÞ lùc phi th­êng cña con ng­êi c¸ch m¹ng cã thÓ v­ît qua sè phËn.