Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Đọc văn: Hồn trương ba da hàng thịt - Lưu Quang Vũ (Tiết 1)

HỒN TRƯƠNG BA DA HÀNG THỊT(Trích)Lưu Quang Vũ I. TÌM HIỂU CHUNG:- Lưu Quang Vũ (1948- 1988), sinh tại Phú Thọ, quê gốc ở Đà Nẵng.- Tuổi thơ Lưu Quang Vũ gắn liền với vùng Phú Thọ, đến năm 1954, ông về sống và đi học ở Hà Nội.- Từ 1965 đến 1970: Lưu Quang Vũ vào bộ đội, phục vụ trong quân chủng Phòng không - Không quân.1. Tác giả:a. Cuộc đời:I. TÌM HIỂU CHUNG:1. Tác giả:a. Cuộc đời:- Sau đó, ông xuất ngũ, làm nhiều nghề để mưu sinh. - Từ 1978 đến khi mất, ông là biên tập viên Tạp chí Sân khấu, bắt đầu sáng tác kịch.I. TÌM HIỂU CHUNG:- Sinh ra trong gia đình trí thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận, Lưu Quang Vũ sớm bộc lộ năng khiếu.- Vở kịch đầu tay Sống mãi với thủ đô chưa gây được tiếng vang. - Nhưng sau đó, với một nguồn sáng tạo đột khởi mạnh mẽ, Lưu Quang Vũ đã cho ra đời những vở kịch gây xôn xao dư luận như:1. Tác giả:b. Sự nghiệp sáng tác:I. TÌM HIỂU CHUNG:+ Lời nói dối cuối cùng+ Nàng Si - ta + Chết cho điều chưa có, + Bệnh sĩ, + Lời thề thứ 9,+ Tôi và chúng ta, + Hai ngàn ngày oan trái, + Hồn Trương Ba, da hàng thịt,1. Tác giả:b. Sự nghiệp sáng tác:Vở Hồn Trương ba da hàng thịtI. TÌM HIỂU CHUNG:- Lưu Quang Vũ không chỉ trở thành hiện tượng đặc biệt của sâu kịch những năm 80 của thế kỉ XX mà còn được coi là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.- Lưu Quang Vũ còn là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, vẽ tranh, viết truyện, viết tiểu luận, nhưng thành công nhất là kịch. 1. Tác giả:b. Sự nghiệp sáng tác:- Với những đóng góp đặc biệt cho nền văn học nước nhà, Lưu Quang Vũ được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật vào năm 2000.ta. Hoàn cảnh sáng tác:- Là một trong những vở kịch gây được nhiều tiếng vang nhất của Lưu Quang Vũ.- Vở kịch được viết từ năm 1981, được công diễn vào năm 1984. - Tác phẩm nhanh chóng tạo được nhiều thiện cảm cho người xem, được công diễn nhiều lần trên các sân khấu trong và ngoài nước.2. Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt:t2. Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt:b. Đoạn trích: - Phần lớn là cảnh VII của vở kịch. - Đây cũng là đoạn kết của vở kịch, đúng vào lúc xung đột trung tâm của vở kịch lên đến đỉnh điểm. TÓM TẮT1. Trên thiên đình Nam Tào làm việc cẩu thả gạch nhầm tên người chết là Trương BaTÓM TẮT2. Đế Thích kết thân với Trương Ba - một cao cờ ở hạ giới. Trương Ba đột ngột qua đờiTÓM TẮT3. Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt để sống lạiTÓM TẮT4. Xác hàng thịt đòi về nhà Trương Ba. Mọi người ngỡ ngàng song đành phải chấp nhậnTÓM TẮT5. Lý trưởng sách nhiễu. Trương Ba phải ở nhà hàng thịt đến đêm mới được về nhàTÓM TẮT6. Bị thể xác xui khiến, Trương Ba định xuôi theo, ở lại với vợ anh hàng thịtTÓM TẮT7. Trương Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến mọi người trong gia đình, bạn bè, xa lánh chán ghét, bản thân anh vô cùng đau khổ quyết định giải thoát chấp nhận cái chết. TÓM TẮTTrên thiên đình Nam Tào làm việc cẩu thả, gạch nhầm tên người chết là Trương Ba.Đế Thích kết thân với Trương Ba – một người cao cờ ở hạ giới. T.Ba đột ngột qua đời.Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn T.Ba nhập vào xác anh hàng thịt để sống lại.Xác hàng thịt đòi về nhà T.Ba, mọi người ngỡ ngàng song đành phải chấp nhận.Lí trưởng sách nhiễu, Trương Ba phải ở nhà hàng thịt đến đêm mới được về nhà.Bị thể xác xuôi khiến, Trương Ba định xuôi theo, ở lại với vợ hàng thịt.T.Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến mọi người trong gia đình, bạn bè xa lánh, chán ghét. Vô cùng đau khổ, T.Ba quyết định giải thoát, chấp nhận cái chết.123567thắt nútphát triểncao tràomở nút4Bố cụcMàn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịtMàn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thânMàn đối thoại giữahồn Trương Ba và Đế ThíchMàn kếtSơ lược cảnh trước đoạn tríchTrương BaTrú nhờ thểcác dung tụccủa hàng thịtNhân hậu, trongsạch, ngay thẳngThú vui tao nhã, trí tuệ, chơi cờ với nước đi khoáng hoạtThô lỗ, phũ phàngUống rượu nhiều, ham bán thịt, không mặn mà với chơi cờTrương Ba ý thức được điều đónhưng không thể giải quyếtII. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:1. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt:II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:1. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt:- Do sự vô tâm và tắc trách của Nam Tào, Trương Ba phải chết một cách vô lí.- Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba sống nhờ thể xác anh hàng thịt.II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:- Linh hồn nhân hậu, trong sạch, bản tính thẳng thắn của Trương Ba dần dần bị xác thịt thô phàm anh hàng thịt sai khiến, bị nhiễm độc.- Ý thức được điều đó, linh hồn Trương Ba dằn vặt, đau khổ: "- Không. Không! Tôi không muốn sống như thế này mãi!”- Hồn Trương Ba quyết định chống lại bằng cách tách khỏi xác để tồn tại độc lập, không còn bị lệ thuộc.II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:1. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt:- Trong cuộc đối thoại với xác anh hàng thịt, hồn Trương Ba ở vào thế yếu, đuối lí:+ Xác đã đưa ra những bằng chứng mà hồn cũng phải thừa nhận:o Cái đêm khi ông đứng cạnh vợ anh hàng thịt với "tay chân run rẩy", "hơi thở nóng rực", "cổ nghẹn lại" II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:1. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt:o Đó là cảm giác "xao xuyến" trước những món ăn mà trước đây Hồn cho là "phàm". o Đó là cái lần ông tát thằng con “toé máu mồm máu mũi", + Xác biết rõ những cố gắng của Trương Ba là vô ích nên đã cười nhạo cái lí lẽ mà hồn đưa ra để ngụy biện: "Ta vẫn có một đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn,". II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:1. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt:+ Xác lên mặt dạy đời, chỉ trích, châm chọc: tuyên bố sức mạnh âm u, đui mù ghê gớm của mình. + Xác còn ve vãn hồn thoả hiệp vì: “chẳng còn cách nào khác đâu”, “cả hai đã hoà nhau làm một rồi”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:1. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt:+ Trước những “lí lẽ đê tiện” của xác: o Ban đầu, hồn Trương Ba nổi giận, khinh bỉ, mắng xác thịt hèn hạ o Sau đó, hồn ngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh của mình nên chỉ nói những lời thoại ngắn với giọng nhát gừng kèm theo những tiếng than, tiếng kêu. o Cuối cùng, hồn đành phải nhập trở lại vào xác trong sự tuyệt vọng. - Ý nghĩa của đoạn đối thoại:+ Trương Ba được trả lại cuộc sống nhưng lại là một cuộc sống đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục đồng hoá.+ Tác giả cảnh báo: khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu sẽ bị dung tục ngự trị, lấn át và sẽ tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ, cao quý trong con người.II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:2. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với những người thân: - Vợ Trương Ba: + buồn bã, đau khổ vì: "ông đâu còn là ông, đâu còn là ông Trương Ba làm vườn ngày xưa". + đòi bỏ đi, nhường Trương Ba cho vợ anh hàng thịt.II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:- Con dâu Trương Ba: + Thấu hiểu cho hoàn cảnh trớ trêu của bố chồng: Chị biết ông "khổ hơn xưa nhiều lắm". + Nhưng nỗi buồn đau trước tình cảnh gia đình khiến chị không thể chịu được: "Thầy bảo con: Cái bên ngoài là không đáng kể, chỉ có cái bên trong, nhưng mỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần"II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:- Cháu gái Trương Ba: phản ứng quyết liệt và dữ dội+ Nó khước từ tình thân: “tôi không phải là cháu ông Ông nội tôi chết rồi”. + Nó không thể chấp nhận con người đã làm "gãy tiệt cái chồi non", "giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm" trong mảnh vườn của ông nội nó. II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:2. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với những người thân: + Nó hận vì ông đã làm gãy nát cái diều khiến cu Tị trong cơn sốt mê man cứ khóc, cứ tiếc, cứ bắt đền. + Với nó, "Ông nội đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy". Nó xua đuổi quyết liệt: "Ông xấu lắm, ác lắm! Cút đi! Lão đồ tể, cút đi!".  Người chồng, người cha, người ông trong sạch, nhân hậu trước đây đã và đang thành một kẻ khác, với những thói hư tật xấu của một tên đồ tể thô lỗ, phàm tục. II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:2. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với những người thân: - Tâm trạng, cảm xúc của Trương Ba:+ Ông đau khổ, tuyệt vọng khi vì ông mà tất cả những người thân phải đau đớn, bàng hoàng, bế tắc, vì ông mà nhà cửa tan hoang.+ Ông thẫn thờ, ôm đầu bế tắc, cầu cứu cháu gái, run rẩy trong trong nỗi đau, nhận thấy: "Mày đã thắng thế rồi đấy, cái thân xác không phải của ta ạ”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:2. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với những người thân: + Đặt những câu hỏi mang tính tự vấn: “Nhưng có thật là không còn cách nào khác? Có thật không còn cách nào khác?”+ Khẳng định dứt khoát: “Không cần đến cái đời sống do mày mang lại! Không cần!".  Trương Ba cũnh nhận thấy những thay đổi của mình nên đấu tranh quyết liệt để giành giật lại bản thân mình, dẫn tới hành động châm hương gọi Đế Thích. II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích:II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích:- Gặp lại Đế Thích, Trương Ba kiên quyết từ chối, không chấp nhận cảnh phải sống “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích:- Lúc đầu, Đế Thích ngạc nhiên nhưng khi hiểu ra thì khuyên Trương Ba nên chấp nhận vì thế giới vốn không tròn vẹn “dưới đất, trên trời đều như thế cả”- Nhưng Trương Ba không chấp nhận lẽ đó, thẳng thắn chỉ ra sai lầm của Đế Thích: “Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!”II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích:- Đế Thích định tiếp tục sửa sai bằng giải pháp ít tệ hại hơn là cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị.- Nhưng Trương Ba kiên quyết chối từ, không chấp nhận cảnh sống giả tạo, cuộc sống mà “khổ hơn là cái chết”, chỉ có lợi cho đám chức sắc.II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích:- Trương Ba kêu gọi Đế Thích hãy sửa sai bằng một việc làm đúng, đó là cho cu Tị được sống lại, còn mình được chết hẳn, không nhập hồn vào thân thể ai nữa. - Đế Thích cuối cùng thuận theo lời đề nghị của Trương Ba.II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích: Sự khác nhau trong quan niệm về sự sống giữa Trương Ba và Đế Thích: + Đế Thích có cái nhìn khá quan liêu, hời hợt. + Trương Ba cần cuộc sống có ý nghĩa, phải đúng là mình, hoà hợp toàn vẹn giữa linh hồn và thể xác.II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích: Người đọc, người xem có thể nhận ra những ý nghĩa triết lí sâu sắc qua hai lời thoại này:+ Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi. II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:3. Cuộc trò chuyện giữa hồn Trương Ba với Đế Thích:+ Sống thực sự cho ra con người không hề dễ dàng, đơn giản. Khi sống nhờ, sống chắp vá, không được là mình thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa, sẽ gây tai họa cho nhiều người tốt, tạo cơ hội cho kẻ xấu sách nhiễu. III. TỔNG KẾT:1. Chủ đề:Qua đoạn trích và vở kịch, tác giả muốn khẳng định:- Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn, hài hoà giữa thể xác và tâm hồn còn quý hơn.- Con người phải luôn luôn đấu tranh với nghịch cảnh, chống lại sự tầm thường, dung tục để hoàn thiện nhân cách.2. Nghệ thuật:- Những đoạn đối thoại được xây dưng giàu kịch tính, đậm chất triết lí, tạo chiều sâu cho vở kịch.- Hành động của nhân vật phù hợp với hoàn cảnh, tính cách, góp phần phát triển tình huống truyện.- Những đoạn độc thoại nội tâm góp phần thể hiện rõ tính cách nhân vật và quan niệm về lẽ sống đúng đắn.III. TỔNG KẾT:- Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt cho ta biết bi kịch gì của nhân vật Trương Ba?- Những người thân của Trương Ba có thái độ như thế nào trước sự thay đổi của Trương Ba?- Quyết định cuối cùng của Trương Ba khi gặp Đế Thích là gì? Quyết định này thể hiện nhân cách gì của nhân vật?- Cảm nhận về đoạn kết của vở kịch?1. Củng cố:- Nhìn về vốn văn hoá dân tộc - Trần Đình Hượu.+ Tìm hiểu: về quan niệm sống, quan niệm về lí tưởng, về cái đẹp mà tác giả đặt ra trong văn bản?+ Trong bài viết, tác giả Trần Đình Hượu đã xem đặc điểm nổi bật nhất của sáng tạo văn hóa Việt Nam là gì?+ Theo anh (chị) văn hóa truyền thống có thế mạnh và hạn chế gì?+ Những tôn giáo nào có ảnh hưởng mạnh đến văn hóa truyền thống Việt Nam?+ Người Việt Nam đã tiếp nhận tư tưởng của các tôn giáo này theo hướng nào để tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc?2. Dặn dò: