Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 10 - Rama buộc tội

RAMA BUỘC TỘII.ĐỊNH HƯỚNGTrích đoạn Ra-ma kể về 1 sự kiện: Sau khi chiến thắng kẻ thù, giải cứu được vợ, Ra-ma nghi ngờ Xita không trọn vẹn danh tiết sau những ngày tháng trong tay qủy vương Ra-va-na, nên tuyên bố ruồng bỏ nàng trước sự chứng kiến của mọi người. Trước tình thế thử thách ngặt nghèo, Ra-ma và Xita đã bộc lộ rõ con người mình qua lời nói, cử chỉ, hành động.Vì vậy, trọng tâm bài học này là hướng sự chú ý của học sinh vào trạng thái tâm lí và hành động của Ra-ma và Xita trước tình thế ngặt nghèo ấy. Từ đó giúp các em cảm nhận được những mặt sáng – tối trong tính cách của Ra-ma và những phẩm chất đạo đức tốt đẹp của Xita. Đồng thời cũng giúp các em nhận ra được nét đặt trưng của sử thi Ấn Độ là chú trọng miêu tả những xung đột gay gắt về đạo lý, khắc họa tính cách của nhân vật qua việc miêu tả nội tâm.Vì vậy nội dung và tiến trình bài học sẽ là :Ra-ma buộc tội và ruồng rẫy Xita :Động cơ của Ra-ma tiêu diệt Ra-va-na, giải cứu XitaLí do chàng buộc tội và ruồng bỏ XitaThái độ của chàng khi Xita bước vào giàn lửa- Nghệ thuật thể hiện nhân vật của sử thi Ra-ma-ya-na : Nét đặt trưng trong cách thể hiện của sử thi Ấn Độ.Nhưng sau đó, Ra-ma nghi ngờ tiết hạnh của Xita, buộc tội và tuyên bố ruồng bỏ nàng. Xita thanh minh không được, đành phải lên giàn hỏa thiêu. Thần lửa A-nhi biết rõ nàng trong sạch nên đã cứu nàng, trả lại nàng cho Ra-ma. Hai vợ chồng quay trở về kinh đô cai quản đất nước, khiến cho muôn dân được sống trong thái bình, thịnh trị.II. GIỚI THIỆU TÁC GIẢ TÁC PHẨMSử thi Ra-ma-ya-na do nhà văn Van-mi-ki sáng tác vào khỏang thế kỉ thứ III trước CN (hơn hai nghìn năm trước đây)Theo truyền thuyết, trong lúc Van-mi-ki sa vào con đường tội lỗi thì có một đạo sĩ đến khuyên ông nên cải tà qui chính rồi bày cho phép tu luyện. Va-mi-ki đã tu luyện thành đạo sĩ. Vốn biết ông là người thông minh, lại có trí nhớ kì lạ và có khả năng “xuất khẩu thành thơ”, thần Na-ra-đa đã đem hết câu chuyện của hoàng tử Rama và Xita kể cho nghe. Ông đã viết lại câu chuyện đó thành 24000 câu thơ đôi, bằng tiếng Phạn. Từ đó trở đi, qua bao thời đại, nhiều người đã thêm bớt, chỉnh biên, dịch thuật sử thi Ra-ma-ya-na, nhưng người không quên tác giả đầu tiên của nó là Van-mi-kiSử thi Ra-ma-ya-na (kì tích của hòang tử Rama) là một trong hai bộ sử thi nổi tiếng của Ấn Độ. Tuy không đồ sộ bằng bộ Ma-ha-bha-ra-ta (Dân tộc Bra-ha-ta vĩ đại) nhưng Ra-ma-ya-na có cốt truyện chặt chẽ và được phổ biến rộng rãi hơn.Người Ấn Độ xem Ra-ma-ya-na như Kinh Thánh. Một số nước ĐNÁ mượn cốt truyện Ra-ma-ya-na để tạo ra những tác phẩm mang màu sắc dân tộc mình (như nước Thái Lan, Cam-pu-chia, Việt Nam,...)III TÓM TẮT CỐT TRUYỆNSử thi Ra-ma-ya-na kể về kì tích của hoàng tử Ra-ma :Vua Đa-xa-ra-tha có bốn người con trai và ba bà vợ. Rama là con cả, tài đức hơn hẳn các em.Vua có ý định nhường ngôi cho Ra-ma, nhưng vì bị trói buộc bởi lời hứa với thứ phi là Ka-Kê-i, nên đã truyền ngôi cho con của bà là Bha-ra-ta và đẩy Ra-ma vào rừng.VANMIKI RAMAYANARa-ma cùng với vợ là Xita và người em trai là Lắc-ma-na vào rừng sống 14 năm, luyện tập võ nghệ. Qủy Ra-va-na ở đảo Lan-ka lập mưu cướp nàng Xita. Aén dụ dỗ và ép buộc Xita làm vợ nhưng nàng kịch liệt chống cự. Ra-ma đau buồn khôn xiết và tìm cách giải cứu Xita. Được sự giúp đỡ của vua khỉ Xu-gri-va và tướng khỉ Ha-nu-man, Ra-ma đã tiêu diệt quỷ Ra-va-na và cứu được nàng Xita.RAMACUỘC GẶP GỠ ĐẦU TIÊN CỦA HANUMAN VỚI RAMA VÀ LẮKMANAVUA KHỈCâu hỏi:1Ra-ma buộc tội Xita trước sự chứng kiến của những ai? Tình thế ấy đã tác động tới 2 người như thế nào?Sự việc Ra-ma buộc tội Xita diễn ra không phải trong 1 không gian riêng tư mà là trong 1 không gian công cộng. Ở đó có sự chứng kiến của những người vừa tham gia cuộc chiến đấu tiêu diệt Ra-va-na chiến thắng trở về. Công chúng đó bao gồm : anh em bạn hữu của Ra-ma, tướng và quân của loài khỉ và loài qủy. Tình thế ấy đã tác động tới Ra-ma và Xita. Vì chịu sức ép của tình thế đó mà Ra-ma luôn luôn nhắc tới ý thức danh dự của một người anh hùng xuất thân trong 1 gia đình dòng họ và cao qúy. Xita cũng vậy, nàng luôn ý thức về danh dự của mình – danh dự của con thần Đất chứ không phải là một người phụ nữ bình thường.Từ tình thế này ta biết được: Ở thời Cổ Đại Ấn Độ, mọi việc đều diễn ra công khai trước công đồng và người Ấn Độ cổ đại rất coi trọng danh dự, coi trọng đạo lí làm người : “Để trả thù sự lăng nhục, ta đã làm những gì mà 1 con người phải làm”2. Trong lời của Ra-ma nói với Xita trước mặt mọi người, chàng cho biết động cơ để tiêu diệt Ra-va-na là gì?Động cơ của việc tiêu diệt Ra-va-na của Ra-ma:Theo lời tuyên bố của Ra-ma thì chàng giao chiến với Ra-va-na trước hết là vì danh dự người anh hùng bị xúc phạm :”Kẻ nào bị quân thù lăng nhục mà không đem tài nghệ của mình ra trả thù là kẻ tầm thường”Tất nhiên, tuy Ra-ma không nói ra vì đang lúc cơn ghen nổi lên dữ dội, nhưng người đọc cũng thấy được 1 động cơ nữa khiến chàng quyết chiến với kẻ thù : tình yêu thương của người chồng đối với vợ và sự khao khát được đoàn tụ gia đình. Điều này ta có thể thấy được qua lời trần thuật của người kể chuyện : “Thấy người đẹp khuôn mặt bông sen với những cuộn tóc lượn sóng đứng trước mặt mình, lòng Ra-ma đau như dao cắt. Nhưng vì sợ tai tiếng, chàng bèn nói với nàng trước mặt những người khác.3.Theo lời buộc tội của Ra-ma, vì lí do gì mà chàng ruồng bỏ Xita?Vì 2 lí do sau:Vì danh dự: “Người đã sinh trưởng trong một gia đình cao qúy có thể nào lấy một người vợ từng sống trong nhà kẻ khác [..]. Nàng đã bị quấy nhiễu khi ở trong vạt áo của Ra-va-na [..] làm sao có thể nhận nàng về khi nghĩ tới gia đình cao quý đã sinh ra ta?”Vì ghen tuông: “Nay ta phải nghi ngờ tư cách của nàng, vì nàng đã lưu lại lâu trong nhà 1 kẻ xa lạ [..]. Đôi mắt tội lỗi của hắn đã hau háu nhìn khắp người nàng [..]. Thấy nàng yêu kiều xinh đẹp, lại có được nàng trong nhà hắn, Ra-va-na đâu có chịu đựng được lâu”.Chính vì cơn ghen đã nổi lên dữ dội như vậy nên Ra-ma đã ruồng rẫy Xi-ta 1 cách tàn nhẫn : “Vậy ta nói cho nàng hay, nàng muốn đi đâu thì tùy nàng, ta không ưng có nàng nữa”. Thâm chí Ra-ma còn mỉa mai, sỉ nhục nàng: “Hỡi phu nhân cao qúy ! Ta nói rõ cho nàng hay, chẳng chút quanh co, ngập ngừng : nàng có thể để tâm đến Lắc-ma-na, Bha-ra-ta, Xa-tru-na, Xu-gri-va, [...] Vi-phi-sa-na cũng được”4. Cách ứng xử của Ra-ma với Xi-ta cho thấy Ra-ma là người như thế nào? Cách ứng xử ấy đúng hay sai? Qua nhân vật Ra-ma, có nhận xét gì về quan niệm của người Ấn Độ cổ đại về người anh hùng?- Qua cách ứng xử của Ra-ma đối với Xita, chúng ta thấy trong con người Ra-ma đầy những mâu thuẫn, đó là mâu thuẫn giữa danh dự, bổn phận và tình yêu. Vì vậy, trong tính cách của chàng có cả hai mặt sáng – tối, tốt – xấu, thiện – ác.Vì danh dự và bổn phận của một người anh hùng, vì uy tín và danh dự của gia đình dòng họ lừng lẫy tiếng tăm mà chàng đã quyết chiến đấu với lũ qủy dữ giành lại người vợ yêu qúy. Và cũng vì danh dự đó, chàng đã dám hi sinh tình yêu và hạnh phúc gia đình. Song, Ra-ma cũng như bao con người bình thường khác, vẫn ghen tuông, ích kỉ, tầm thường... Vì ghen tuông và giận hờnmà chàng đã trở thành một kẻ tàn nhẫn, lên án Xita, ruồng rẫy nàng, không chịu lắng nghe và không tỉnh ngộ trước những lời trần tình chân thành và xúc động của nàng.Ở đây, ta thấy được quan niệm của người Ấn Độ cổ về người anh hùng : Người anh hùng là người luôn coi trọng danh dự, coi trọng nhân phẩm, song họ cũng là con người bình thường với tất cả những đức tính xấu.TÌM HIỂU TÌNH TIẾT : XITA TRƯỚC LỜI BUỘC TỘI VÀ RUỒNG RẪY CỦA RAMA5. Nghe những lời buộc tội và ruồng rẫy của Ra-ma, tâm trạng của Xi-ta ra sao ? Nàng đã nói những gì với Ra-ma, trước mặt mọi người?- Tâm trạng của Xita :“Nghe những lời giận dữ đó của Ra-ma, Gia-na-ki đau đớn đến nghẹt thở, như một cây dây leo bi vòi quật nát. Nghe những lời tố cáo chưa từng có, trước mặt đông đủ mọi người, Gia-na-ki xấu hổ cho số kiếp của nàng”Tuy ở trong một trạng thái tâm lí đau đớn đến tột cùng như vậy, nhưng Xita vẫn thể hiện nét dịu dàng của người phụ nữ hiền thục : “Lấy tà áo lau nước mắt, rồi bằng giọng nghẹn ngào, nức nở, nàng nói[..]”.Nàng đã nói với chồng những điều gì?Trước hết nàng đã chất vấn và chỉ trích thái độ và hành động vô lí của Ra-ma : “Cớ sao chàng lại dùng những lời lẽ gay gắt khó tả như vậy đối với thiếp, giống như một kẻ thấp hèn chửi mắng một con mụ thấp hèn ?[..]Suy từ hành vi của loại phụ nữ thấp hèn, chàng đã ngờ vực tất cả giới phụ nữ, nhưng như thế đâu có phải”Nàng kêu gọi chồng từ bỏ sự ngờ vực không căn cứ : “Thiếp đâu phải như người chàng tưởng ! Thiếp có thể lấy tư cách của thiếp ra mà thề [..]. Nếu chàng có hiểu biết thiếp chút đỉnh thì xin hãy từ bỏ mối ngờ vực không căn cứ đó đi”.Nàng bác bỏ lời tố cáo lầm lạc của chồng là “nàng đã bị quấy nhiễu khi ở trong vạt áo của Ra-va-na”. Xi-ta đã giải thích rõ việc đó không phải là lỗi ở nàng : “Chàng xem, Ra-va-na đã đụng tới thiếp khi mà thiếp đang chết ngất đi, làm thế nào tránh được ? Về điều đó, chỉ có số mạng của thiếp là đáng bị chê trách[..]”Xita còn nhấn mạnh nguồn gốc cao qúy của mình để thức tỉnh Ra-ma : “Người đang nghĩ về thiếp như một phụ nữ tầm thường. Tên thiếp là Gia-na-ki, bởi vì thiếp có liên quan tới lễ tế sinh của nhà vua Gia-na-ka chứ không phải vì thiếp sinh ra trong gia đình đó, chỉ có nữ thần Đất là mẹ thiếp mà thôi”Nàng thuyết phục và kêu gọi chồng hãy tin vào tình yêu và lòng trung thành của mình : “[..]Những gì nằm trong vòng kiểm soát của thiếp , tức trái tim thiếp đây, là thuộc về chàng [..]”.6. Sau khi thuyết phục chàng bằng lời lẽ không được, Xita đã quyết định bước lên giàn lửa. Nàng cầu khấn thần A-nhi những gì? Thái độ của công chúng khi chứng kiến Xita bước vào giàn lửa ra sao?- Xita cầu khấn thần Lửa :Để hiểu rõ chi tiết nghệ thuật có yếu tố huyền thoại này, chúng ta cần biết được đôi nét về đặc trưng văn hóa Ấn Độ: A-nhi là thần Lửa, đóng vai trò trung gian giữa con người và các vị thần. Trong hiến tế, con người dâng lễ vật lên giàn lửa, trong hôn lễ, cô dâu và chú rể đi vòng quanh lửa thiêng bảy vòng, thần A-nhi làm chứng cho sự thề nguyền thủy chung của họ. Thần lửa có mặt ở khắp nơi, biết mọi hành động xấu tốt mà con người đã làm, nên nghi lễ thần Lửa được tin là có thể kiểm chứng đức hạnh của con người. Chính vì người Ấn Độ có niềm tin như vậy nên Xita mới quyết địh bước lên giàn lửa. XITA BƯỚC VÀO LỬA“Nói dứt lời, Gia-na-ki òa khóc”, chi tiết này cho ta thấy nỗi đau đớn tuyệt vọng của nàng. Xita quyết định tiếp tục chứng minh tình yêu và lòng chung thủy của mình đối với chồng bằng việc “từ bỏ tấm thân này cho ngọn lửa”. Nàng đã thưa với thần Lửa: “Nếu con trước sau một lòng một dạ với Ra-ma thì cúi xin thần hãy tìm cách bảo vệ con. Ra-ma đã coi một phụ nữ trinh tiết như một kẻ gian dối, nhưng nếu con trong trắng, xin thần A-nhi phù hộ con”.Thái độ của công chúng:Lời cầu khẩn thiết tha và hành động dũng cảm của nàng Xi-ta đã làm cho tất cả mọi người xúc động, thương xót nàng: “Ai nấy, già cũng như trẻ, đau lòng đứt ruột xem nàng Gia-na-ki đứng trong giàn hỏa [..]. Các phụ nữ bật ra tiếng kêu khóc thảm thương. Cả lòai Rắc-sa-xa lẫn lòai Va-na-ra cùng kêu khóc vang trời trước cảnh tượng đó”.XITA BƯỚC VÀO LỬABằng chi tiết trên, tác giả sử thi đã khẳng định phẩm chất cao qúy của nàng Xita, một người phụ nữ thủy chung, kiên trinh, bất khuất. Chi tiết huyền thọai về nàng Xita đứng giữa giàn lửa tô đậm thêm chất bi hùng của tiền đình sử Ra-ma và XitaXITA BƯỚC VÀO LỬA7. Qua đọan trích này, có phát hiện gì về nghệ thuật thể hiện nhận vật của sử thi “Ra-ma-ya-na”?Nét độc đáo trong nghệ thuật thể hiện nhân vật của sử thi Ấn Độ :Cũng như sử thi của các nước khác, tính cách nhân vật trong sử thi Ấn Độ được xây dựng nên bởi hai lọai ngôn ngữ: ngôn ngữ kể và tả của người trần thuật và ngôn ngữ đối thọai của nhân vật. Nhưng ngôn ngữ đối thoai của nhân vật trong sử thi Ra-ma-ya-na thì rất dài, nội dung phong phú, thể hiện một thế giới nội tâm đa dạng, phức tạp. Có lẽ từ thời cổ đại, người Ấn Độ đã có sự phát triển về trí tuệ, họ có thói qun tư duy triền miên và giàu trí tưởng tượng. Trong đoạn trích Ra-ma buộc tội, ngôn ngữ trần thuật chí6m một tỉ lệ không đáng kể, mà chủ yếu là ngôn ngữ đối thọai của nhân vật. Những lời buộc tội và ruồng rẫy Xi-ta của Ra-ma cùng với những lời phản bác của Xi-ta trước những lời tố cáo lầm lạc của chồng thật phong phú, hấp dẫn bởi sự suy nghĩ sâu sắc và cách diễn đạt mạch lạc, truyền cảm,... Ví dụ“Ta đã trả thù kẻ lăng nhục ta và cơn giận ta đã hả. [..] Kẻ nào bị quân thù lăng nhục mà không đem tài nghệ của mình ra để trả thù là kẻ tầm thường[..]. Ta làm điều đó vì nhân phẩm của ta, để xóa bỏ vết ô nhục, để bảo vệ uy tín và danh dự của dòng họ lừng lẫy tiếng tăm của ta. Ta làm điều đó chính là để chứng tỏ ta không thuộc về 1 gia đình bình thường”“Cớ sao chàng lại dùng những lời lẽ gay gắt khó tả như vậy đối với thiếp, giống như 1 kẻ thấp hèn chửi mắng 1 con mụ thấp hèn ? Thiếp đâu phải là người như chảng tưởng ! [..] Suy từ hành vi của lọai phụ nữ thấp hèn, chàng đã ngờ vực tất cả giới phụ nữ, nhưng như thế đâu có phải. Nếu chàng có hiểu biết thiếp chút đỉnh thì xin hãy từ bỏ mối ngờ vực không căn cứ đó đi”.Qua đoạn trích này, ta có thể thấy được nét độc đáo trong nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật của sử thi Ấn Độ. Nếu sử thi Tây Nguyên chú trọng mô tả hành động của nhân vật thì sử thi Ấn Độ lại chú trọng thể hiện nội tâm nhân vật. Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật bắt nguồn từ tư duy hướng nội , tư duy tâm linh của người Ấn Độ. Họ luôn luôn khám phá cái bí ẩn trong bản thể con người. Sự diễn biến tâm trạng của nhân vật Ra-ma được tác giả diễn tả ở ánh mắt, ở nét mặt trầm tư nghĩ ngợi, ở tư thế ngồi câm lặng và ở những lời nói không bình thường : từ chỗ nói hùng hồn, trịnh trọng đến chỗ nói năng bối rối, hồ đồ... Diễn biến tâm trạng của Xita cũng được miêu tả rất tinh tế : khi bị Ra-ma buộc tội thiếu chung thủy, mất phẩm hạnh, Xita từ chỗ kinh ngạc “mở tròn xoe đôi mắt đầm đìa” đến chỗ xấu hổ, tủi nhục và xót xa, đau đớn,... Nhưng rồi nàng trấn tĩnh lại, dùng lời lẽ vừa dịu dàng vừa nghẽn ngào để thanh minh cho mình, chỉ trích những lời lẽ thô bạo của Ra-ma và khẳng định sự trong trắng của mình. Chính nét nghệ thuật độc đáo này đã tạo cho nhân vật trong sử thi Ra-ma-ya-na tính người chân thật và sinh động.Về xuất thân : Đăm Săn là tù trưởng. Uylítxơ là anh hùng chiến trận. Ra-ma là hòang tử.Về số phận cá nhân : Đăm Săn bị chết, Uylítxơ và Ra-ma được đòan tụ với gia đình.Về cốt cách : Đăm Săn chân thật, dũng cảm, có khát vọng phá bỏ tập tục. Uylítxơ là người trí xảo, dũng cảm, mưu lược. Ra-ma phong nhã, hào hoa, trọng danh dự, dũng cảm trong chiến đấu nhưng yếu mềm trong tình cảm.