Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 10 - Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX

kh¸i qu¸t V¨n häc viƯt nam I. C¸c thµnh phÇn cđa v¨n häc trung ®¹i ViƯt nam1. V¨n häc ch÷ H¸n- Gåm c¸c s¸ng t¸c b»ng ch÷ H¸n cđa ng­êi ViƯt- Ra ®êi sím, tån t¹i trong suèt qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triĨn cđa v¨n häc trung ®¹i- ThĨ lo¹i: tiÕp thu tõ v¨n häc Trung Quèc (hÞch, c¸o, chiÕu, biĨu, phĩ..)- Cã nh÷ng thµnh tùu nghƯ thuËt lín: S«ng nĩi n­íc Nam, HÞch t­íng sÜ, §¹i c¸o b×nh Ng«, Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ2. V¨n häc ch÷ N«m- Bao gåm c¸c s¸ng t¸c b»ng ch÷ N«m- Ra ®êi muén h¬n (XIII), tån t¹i vµ ph¸t triĨn hÕt thêi trung ®¹i- Chđ yÕu lµ th¬- ThĨ lo¹i: chđ yÕu lµ thĨ lo¹i v¨n häc d©n téc (LB, STLB, h¸t nãi, th¬ N«m §­êng luËt)- Cã nh÷ng thµnh tùu lín c¶ ë tr÷ t×nh vµ tù sù: Quèc ©m thi tËp, TruyƯn KiỊu, Chinh phơ ng©m, Lơc V©n Tiªn..Quan hƯ: Tån t¹i song song, bỉ sung cho nhau, t¹o thµnh ®éng lùc to lín thĩc ®Èy sù ph¸t triĨn cđa v¨n häc d©n técI. C¸c giai ®o¹n ph¸t triĨn cđa v¨n häc trung ®¹i viƯt nam:C¸c giai ®o¹nLÞch sư x· héi§Ỉc ®iĨm v¨n häc- Néi dung v¨n häc- NghƯ thuËt - HiƯn t­ỵng nỉi bËt- Vai trß, vÞ trÝTõ thÕ kû 10 ®Õn hÕt thÕ kû 15Tõ thÕ kû 15 ®Õn hÕt thÕ kû 17Tõ thÕ kû 18 ®Õn nưa ®Çu thÕ kû 19Nưa cuèi thÕ kû 19I. C¸c giai ®o¹n ph¸t triĨn cđa v¨n häc trung ®¹i viƯt nam:C¸c giai ®o¹nL/ sư – x· héi§Ỉc ®iĨm v¨n häcTõ thÕ kû 10 ®Õn hÕt thÕ kû 15Tõ thÕ kû 15 ®Õn hÕt thÕ kû 17Më ra kû nguyªn ®éc lËp, x©y dùng quèc gia thèng nhÊt, ph¸t triĨn.NhiỊu t«n gi¸o cïng tån t¹i hßa ®ång.NghƯ thuËt: v¨n häc ch÷ H¸n víi c¸c thĨ lo¹i tiÕp thu tõ Trung Quèc (th¬, tõ, phĩ, c¸o, chiÕu), cã ViƯt ho¸ (ghi l¹i t©m t­, t×nh c¶m ng­êi ViƯt), xuÊt hiƯn v¨n häc ch÷ N«m víi mét sè bµi th¬, phĩ.Néi dung: yªu n­íc víi ©m h­ëng hµo hïng, mang hµo khÝ §«ng A.Vai trß: §Ỉt nỊn mãng, cã tÝnh ®Þnh h­íng cho nỊn VHTriỊu Lª thÞnh, lÊy Nho gi¸o lµ quèc gi¸o.Néi chiÕn Lª - M¹c, TrÞnh – NguyƠnNghƯ thuËt: v¨n häc ch÷ H¸n phong phĩ, thµnh tùu v¨n chÝnh luËn, v¨n tù sù; v¨n häc ch÷ N«m cã sù ViƯt ho¸ thĨ th¬ §­êng, s¸ng t¹o ba thĨ th¬ d©n téc(LB, STLB, h¸t nãi)Néi dung: yªu n­íc (nhiỊu s¾c th¸i), phª ph¸n hiƯn thùc x· héi phong kiÕn, chĩ ý ®Õn sè phËn con ng­êi (phơ n÷),.Vai trß: chuyĨn m¹nh theo h­íng d©n téc ho¸HiƯn t­ỵng v¨n häc: Nam quèc s¬n hµ, HÞch t­íng sÜ, Tá lßng, Phĩ s«ng B¹ch §»ngHiƯn t­ỵng v¨n häc: §¹i c¸o b×nh Ng«, Quèc ©m thi tËp, TruyỊn k× m¹n lơc, B¹ch V©n quèc ng÷ thi I. C¸c giai ®o¹n ph¸t triĨn cđa v¨n häc trung ®¹i viƯt nam:C¸c giai ®o¹nLÞch sư x· héi§Ỉc ®iĨm v¨n häcTõ thÕ kû 18 ®Õn nưa ®Çu thÕ kû 19Nưa cuèi thÕ kû 19ChÕ ®é x· héi khđng ho¶ng, c¸c triỊu ®¹i thay nhau sơp ®ỉPhong trµo n«ng d©n nỉ ra m¹nh mÏ, ®Ønh cao: khëi nghÜa T©y S¬nVÞ trÝ: ph¸t triĨn rùc rì nhÊt, tr­ëng thµnh toµn diƯn Néi dung v¨n häc: trµo l­u nh©n ®¹o chđ nghÜa víi tiÕng nãi ®ßi quyỊn sèng, quyỊn h¹nh phĩc, ®Êu tranh gi¶i phãng con ng­êi.NghƯ thuËt: ph¸t triĨn m¹nh mÏ, toµn diƯn, ®Ỉc biƯt lµ v¨n häc ch÷ N«m víi nh÷ng thĨ lo¹i v¨n häc d©n téc: th¬ N«m §­êng luËt, ng©m khĩc, truyƯn th¬, h¸t nãiHiƯn t­ỵng v¨n häc: Ng Du víi kiƯt t¸c TruyƯn KiỊu, Chinh phơ ng©m khĩc, Cung o¸n ng©m khĩc, th¬ Hå Xu©n H­¬ng, Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ..ChÕ ®é phong kiÕn suy tµn, Ph¸p x©m l­ỵc, v¨n ho¸ phg T©yNh÷ng cuéc kh¸ng chiÕn kiªn c­êng cđa nh©n d©n vµ sÜ phu yªu n­ícNghƯ thuËt: v¨n häc ch÷ quèc ng÷ xuÊt hiƯn nh­ng v¨n häc ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m vÉn lµ chÝnh, theo thĨ lo¹i vµ thi ph¸p truyỊn thèng Cã thµnh tùu, nh÷ng b­íc chuyĨn ®Çu tiªnNéi dung: v¨n häc yªu n­íc mang ©m ®iƯu bi tr¸ng, t­ t­ëng canh t©n ®Êt n­íc.HiƯn t­ỵng v¨n häc: Th¬ v¨n Ng §×nh ChiĨu (Lơc V©n Tiªn, V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc,..), th¬ NguyƠn KhuyÕn, Tĩ X­¬ng.. IiI. Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm lín vỊ néi dung cđa vht®1. Chđ nghÜa yªu n­íc:T­ t­ëng trung qu©n ¸i quèc, g¾n liỊn víi truyỊn thèngBiĨu hiƯn phong phĩ ®a d¹ng:VỊ néi dung: ý thøc ®éc lËp tù chđ, tù hµo d©n téc, c¨m thï giỈc, quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng kỴ thï, ca ngỵi tÊm g­¬ng trung nghÜa, yªu thiªn nhiªnVỊ c¶m høng, ©m ®iƯu: khi hµo hïng, khi bi tr¸ng, lĩc thiÕt thaT¸c phÈm tiªu biĨu: S«ng nĩi n­íc Nam, HÞch t­íng sÜ, §¹i c¸o b×nh Ng«, V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc C¶m høng lín, xuyªn suèt qu¸ tr×nh ph¸t triĨn cđa v¨n häc trung ®¹i ViƯt Nam.2. Chđ nghÜa nh©n ®¹o:B¾t nguån tõ truyỊn thèng + ¶nh h­ëng t­ t­ëng tÝch cùc cđa Nho – PhËt - §¹o gi¸o.BiĨu hiƯn phong phĩ, ®a d¹ng:VỊ néi dung: Lßng th­¬ng ng­êi Lªn ¸n, tè c¸o nh÷ng thÕ lùc tµn b¹o Kh¼ng ®Þnh, ®Ị cao con ng­êi ë nhiỊu mỈt §Ị cao quan hƯ ®¹o ®øc, ®¹o lÝ tèt ®Đp VỊ thĨ lo¹i vµ c¶m høng.T¸c phÈm tiªu biĨu: th¬ thiỊn ®êi LÝ, Th¬ Ng Tr·i, Ng BØnh Khiªm, TruyỊn K× m¹n lơc, TruyƯn KiỊu, Chinh phơ ng©m, Cung o¸n ng©m, th¬ Hå Xu©n H­¬ng, Lơc V©n TiªnIiI. Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm lín vỊ néi dung cđa vht®1. Chđ nghÜa yªu n­íc: C¶m høng lín, xuyªn suèt qu¸ tr×nh ph¸t triĨn cđa v¨n häc trung ®¹i ViƯt Nam.3. C¶m høng thÕ sù:BiĨu hiƯn kh¸ râ nÐt tõ v¨n häc cuèi ®êi TrÇn.Néi dung: h­íng tíi ph¶n ¸nh hiƯn thùc x· héi, cuéc sèng ®au khỉ cđa nh©n d©n.T¸c phÈm tiªu biĨu: Th¬ Ng BØnh Khiªm, NguyƠn Du, Th­ỵng kinh kÝ sù, Vị trung tuú bĩt, th¬ NguyƠn KhuyÕn, Tĩ X­¬ng IiI. Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm lín vỊ néi dung cđa vht®Chđ nghÜa yªu n­íc:2. Chđ nghÜa nh©n ®¹o: Gãp phÇn t¹o tiỊn ®Ị cho sù ra ®êi cđa v¨n häc hiƯn thùc trong thêi kú sau.IV. Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm lín vỊ nghƯ thuËt cđa VHT§1. TÝnh quy ph¹m vµ sù ph¸ vì tÝnh quy ph¹m:a. TÝnh quy ph¹m:Lµ sù quy ®Þnh chỈt chÏ theo khu«n mÉu.BiĨu hiƯn:Quan ®iĨm v¨n häc: coi träng mơc ®Ých gi¸o huÊnT­ duy nghƯ thuËt: theo kiĨu mÉu, c«ng thøc.ThĨ lo¹i: quy ®Þnh chỈt chÏ vỊ kÕt cÊu.C¸ch sư dơng thi liƯu: ®iĨn tÝch, ®iĨn cè, ­íc lƯ, t­ỵng tr­ngb. Sù ph¸ vì tÝnh quy ph¹m:Trong c¶ néi dung vµ h×nh thøc.§Ỉc biƯt ë nh÷ng t¸c gi¶ tµi n¨ng, thĨ hiƯn c¸ tÝnh s¸ng t¹o: NguyƠn Tr·i, Hå Xu©n H­¬ng, NguyƠn KhuyÕn, Tĩ X­¬ng...1. TÝnh quy ph¹m vµ sù ph¸ vì tÝnh quy ph¹m:2. Khuynh h­íng trang nh· vµ xu h­íng b×nh dÞ:b. Khuynh h­íng trang nh·:§Ị tµi, chđ ®Ị: h­íng tíi c¸i cao c¶, trang träng h¬n lµ c¸i ®êi th­êng, b×nh dÞ.H×nh t­ỵng nghƯ thuËt: h­íng tíi vỴ tao nh·, mÜ lƯ h¬n lµ ®¬n s¬, m«c m¹c.Ng«n ng÷ nghƯ thuËt: trau chuèt, hoa mÜ, cao quý h¬n lµ th«ng tơc, tù nhiªn.b. Xu h­íng b×nh dÞ:Do ngµy cµng g¾n bã víi hiƯn thùc nªn phong c¸ch trang nh· mê dÇn, v¨n häc ngµy cµng gÇn víi ®êi sèng hiƯn thùc, tù nhiªn vµ b×nh dÞ.IV. Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm lín vỊ nghƯ thuËt cđa VHT§ 3. TiÕp thu vµ d©n téc ho¸ tinh hoa v¨n häc n­íc ngoµi:a. TiÕp thu:Chđ yÕu lµ tiÕp thu tinh hoa v¨n häc Trung Quèc (nguyªn nh©n)TiÕp thu vỊ ng«n ng÷, thĨ lo¹i, thi liƯu, v¨n liƯub. D©n téc ho¸:S¸ng t¹o ra ch÷ N«m.ViƯt ho¸ thĨ th¬ §­êng.Sư dơng lêi ¨n tiÕng nãi cđa nh©n d©n trong s¸ng t¸c.IV. Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm lín vỊ nghƯ thuËt cđa VHT§TÝnh quy ph¹m vµ sù ph¸ vì tÝnh quy ph¹m: 2. Khuynh h­íng trang nh· vµ xu h­íng b×nh dÞ:Tỉng kÕt:(Ghi nhí – sgk trang 112)Cđng cè:C¶m høng thÕ sùThÕ gian biÕn c¶i vịng nªn ®åiMỈn nh¹t chua cay lÉn ngät bïiCßn b¹c cßn tiỊn cßn ®Ư tưHÕt c¬m hÕt r­ỵu hÕt «ng t«iNguyƠn BØnh KhiªmN¨m nay cµy cÊy vÉn ch©n thuaChiªm mÊt ®»ng chiªm mïa mÊt mïaPhÇn thuÕ quan t©y, phÇn tr¶ nỵNưa c«ng ®øa ë nưa thuª bßNguyƠn KhuyÕnCã ®Êt nµo nh­ ®Êt Êy kh«ngPhè ph­êng tiÕp gi¸p víi bê s«ngNhµ kia lçi phÐp con khinh bèMơ nä chanh chua vỵ chưi chångTrÇn TÕ X­¬ngPh¸ vì tÝnh quy ph¹mTù bÐn h¬i xu©n, tèt l¹i thªm§Çy buång l¹, mÇu th©u ®ªmT×nh th­ mét bøc phong cßn kÝnGiã n¬i ®©u g­ỵng më xemNguyƠn Tr·iTh©m em nh­ qu¶ mÝt trªn c©yVá nã xï x× mĩi nã dµyQu©n tư cã th­¬ng th× ®ãng cäcXin ®õng m©n mã nhùa ra tayHå Xu©n H­¬ng