Bài giảng Làm văn 12 - Chọn và trình bày dẫn chứng trong văn nghị luận

lµm v¨n 12Chän vµ tr×nh bµy dÉn chøngtrong v¨n nghÞ luËnVí dụ: “Nguyễn Du đã thấy rõ bộ mặt của bọn buôn người. Hơn nữa Nguyễn Du còn nhìn thấu tận ruột gan, đã “đi guốc trong ruột” chúng nó, như người ta thường nói. Nếu không, không thể nào tóm đúng được thần thái gian tà của chúng như vậy. Sở Khanh có vẻ một nhà nho. Nhưng ngat trong cái hình dáng “chải chuốt dịu dàng” đã có một cái gì tỏ ra rằng Sở Khanh không phải là nhà nho chân chính. Kế đó, Sở Khanh nói với Kiều những lời lụa là, ngọt ngào nhưng khó mà tin có một chút tình nghĩa nào trong đó: Giá đành trong nguyệt trên mâyHoa sao hoa khéo đoạ đày bấy hoa? Nghe như một giọng hát rất điêu luyện mà rỗng không. Đến khi Sở Khanh nói những lời khảng khái, lời nói Sở Khanh rất giống với lời một hiệp khách:Tức gan riêng dận trời giàLòng này ai tỏ cho ta hỡi lòng? Sau khi nghe Kiêu kể nông nỗi đầu đuôi thì Sở Khanh: Lặng nghe lẩm nhẩm gật đầu“ Ta đây nào phải ai đây mà rằng!Nàng đà biết đến ta chăngBể trầm luân lấp cho đầy mới thôi”. Chưa nói đến cái dáng nồi lẩm nhẩm gật đầu rất đáng nghi, ngay lời nói cũng có vẻ khoách lác, tróng rỗng, khác xa những lời nói thực sự ngang tàng của Từ Hải. Trong văn chương, nói trắng cho ra trắng, đen cho ra đen đã là khó. Ở đây lại phải nói trắng mà trên thực chất lại là đen: không để trắng đen lẫn lộn mà vẫn phải có khae năng lân lộn. Nguyễn Du đã đã vượt qua được cái khó khăn ấy. Sở Khanh chỉ đi thoáng qua trong truyện mà người đời sẽ mãi mãi không quên! Xét ở mức độ bie ổi và trâng tráo thì nó vượt xa tất cả những Sở Khanh có thực ngày trước và ngày nay. Người xưa có kẻ khen một bức tranh vẽ ngựa nói: Từ khi có bức tranh ấy thì trong thiên hạ không có có dì đáng gọi là ngựa. Ta cũng có thể nói như vậy về nhân vật Sở Khanh” (Hoai Thanh)1. Chän dÉn chøng. DÉn chøng ph¶i phï hîp víi luËn ®iÓm , ph¶i tiªu biÓu ( Yªu cÇu vÒ chÊt ). DÉn chøng ph¶i ®ñ ( Yªu cÇu vÒ l­îng ) .CÇn cã nh÷ng yªu cÇu nµo khi lùa chän dÉn chøng ?Phï hîp : Ph¶i ®óng vµ tróng víi luËn ®iÓm.Tiªu biÓu : Phï hîp ë møc cao nhÊt ®èi víi luËn ®iÓm.§ñ : thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c khÝa c¹nh cña luËn ®iÓm.L­u ý : - Kh«ng lùa chän dÉn chøng trµn lan. - Kh«ng lùa chän dÉn chøng mét c¸ch qu©n b×nh.2. S¾p xÕp dÉn chøng- S¾p xÕp theo tr×nh tù thêi gian.- S¾p xÕp theo tr×nh tù kh«ng gian.- S¾p xÕp theo c¸c khÝa c¹nh cña vÊn ®Ò- S¾p xÕp theo t©m lÝ ng­êi tiÕp nhËn, theo tr×nh tù t¨ng dÇn søc kh¸i qu¸t , søc thuyÕt phôc.Qua thùc tÕ lµm v¨n nghÞ luËn , em cho biÕt cã nh÷ng c¸ch s¾p xÕp dÉn chøng nµo th­êng gÆp ?VÝ dô 1 : H×nh ¶nh ®¸ng yªu nhÊt ®èi víi Hoµng CÇm , vÉn lµ nh÷ng h×nh ¶nh nh÷ng c« g¸i Kinh B¾c d¨ng t¬ dÖt lôa , bu«n b¸n t¶o tÇn , cã vÎ ®Ñp dÞu dµng , duyªn d¸ng vµ t×nh tø . Nhµ th¬ ®· giµnh nh÷ng nÐt bót mÒm m¹i vµ tµi hoa nhÊt cho nh÷ng c« g¸i nµy. Ai vÒ bªn kia s«ng §uèng Cã nhí tõng khu«n mÆt bóp sen Nh÷ng c« hµng xÐn r¨ng ®en C­êi nh­ mïa thu to¶ n¾ng.=> DÉn nguyªn v¨n c¶ ®o¹n th¬3. C¸c h×nh thøc nªu dÉn chøng VÝ dô 2 : ChÊt th¬ hµo hïng cña ®o¹n nµy ®­îc thÓ hiÖn qua nh÷ng h×nh ¶nh “Ch©u Méc chiÒu s­¬ng” , “hån lau nÎo bÕn bê” , “dßng n­íc lò” , “hoa ®ong ®­a” . §ã lµ mét vÎ ®Ñp hoang d· mµ rÊt nªn th¬ .=> TrÝch dÉn mét sè tõ ng÷ tiªu biÓuVÝ dô 3 : MÞ lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cho sè phËn nh÷ng ng­êi phô n÷ nghÌo khæ d­íi ¸ch thèng trÞ cña bän quan l¹i phong kiÕn ë miÒn nói . Ng­êi con g¸i trÎ ®Ñp ®ã v× nghÌo nµn nªn kh«ng ®­îc sèng cuéc ®êi nh­ m×nh mong ­íc . C« trë thµnh con d©u g¹t nî , bÞ cha con thèng lÝ P¸ Tra chiÕm ®o¹t søc lao ®éng , nhan s¾c vµ c¶ cuéc ®êi ng­êi con g¸i. Danh nghÜa lµ con d©u , nh­ng thùc chÊt c« lµ n« lÖ.=> Tãm l­îc néi dung chÝnh4. Ph©n tÝch dÉn chøng. Trªn c¸i nÒn hïng vÜ , hiÓm trë , d÷ déi cña nói rõng vµ duyªn d¸ng , th¬ mén, mÜ lÖ cña T©y B¾c , h×nh t­îng tËp thÓ nh÷ng ng­êi lÝnh T©y TiÕn xuÊt hiÖn víi mét vÎ ®Ñp ®Çy tÝnh chÊt bi tr¸ng : T©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc Qu©n xanh mµu l¸ d÷ oai hïm M¾t trõng göi méng qua biªn giíi §ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m. Quang Dòng kh«ng hÒ che giÊu nh÷ng gian khæ khã kh¨n , nh÷ng c¨n bÖnh hiÓm nghÌo vµ sù hy sinh lín lao cña ng­êi lÝnh. ChØ cã ®iÒu , tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã, qua ngßi bót «ng , kh«ng ®­îc miªu t¶ mét c¸ch trÇn trôi mµ qua mét c¸i nh×n ®Ëm mµu s¾c l·ng m¹n . Nh÷ng c¸i ®Çu kh«ng mäc tãc cña ng­êi lÝnh T©y TiÕn chøa ®ùng mét sù thùc nghiÖt ng· : bÞ sèt rÐt ®Õn rông tãc träc ®Çu . C¸i vÎ xanh xao v× ®ãi kh¸t , v× sèt rÐt cña nh÷ng ng­êi lÝnh , qua c¸i nh×n cña Quang Dòng vÉn to¸t lªn c¸i oai phong , c¸i d÷ d»n cña nh÷ng con hæ n¬i rõng thiªng . C¸i vÎ oai phong , lÉm liÖt Êy cßn ®­îc thÓ hiÖn qua ¸nh m¾t giËn d÷ (m¾t trõng göi méng ) cña hä . C¸i nh×n nhiÒu chiÒu cña Quang Dòng ®· gióp «ng nh×n thÊy xuyªn qua c¸i vÎ oai hïng , d÷ d»n bÒ ngoµi cña hä , lµ nh÷ng t©m hån , nh÷ng tr¸i tim r¹o rùc , khao kh¸t yªu ®­¬ng (§ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m).ý nghÜa : lµm râ vÊn ®ÒcÇn nãi. VÝ dô 1 : Më ®Çu bµi th¬ , t¸c gi¶ ph¸c ho¹ vµi nÐt ®¬n s¬ vÒ bøc tranh thiªn nhiªn vïng s¬n c­íc : Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tõng kh«ng. Lóc nµy , chèn nói rõng chØ cßn l¹i chót ¸nh s¸ng sãt l¹i sau mét ngµy dµi , trªn nÒn trêi ®ang sÉm dÇn in bãng mét c¸nh chim chÊp chíi , mái mÖt bay vÒ rõng t×m chèn nghØ ng¬i , mét ¸ng m©y c« ®¬n l÷ng lê tr«i t×m vÒ ch©n trêi . ¸nh d­¬ng tµn le lãi sau rõng c©y dÖt lªn c¸nh chim , chßm m©y nh÷ng sîi chØ vµng lÊp l¸nh. (Bai lam cña HS)II. Mét sè kiÓu lçi vÒ chän vµ tr×nh bµy dÉn chøng=> Ph©n tÝch dÉn chøng : ch­a b¸m s¸t vµo h×nh ¶nh th¬ , chi tiÕt trong c©u th¬ .=> Ph©n tÝch sai dÉn chøngVÝ dô 2 : B»ng bót ph¸p chÊm ph¸ , chØ trong mét c©u th¬ , B¸c ®· ph¸c häa nªn mét bøc tranh thñy mÆc võa th¬ méng , võa hïng vÜ, mang ®Ëm mµu s¾c cæ ®iÓn : Giang t©m nh­ kÝnh tÞnh v« trÇn (Lßng s«ng g­¬ng s¸ng bôi kh«ng mê) Trong c©u th¬ ®Çu tiªn , t¸c gi¶ ®· nãi ®Õn hai h×nh ¶nh “m©y” vµ “nói” , cßn ë c©u th¬ thø hai h×nh ¶nh mµ t¸c gi¶ nh¾c ®Õn lµ h×nh ¶nh “giang t©m” . Víi nghÖ thuËt so s¸nh tu tõ gi÷a “kÝnh” vµ “g­¬ng” , dßng s«ng cã bôi nh­ng bôi nµy chØ nh­ mét lµn s­¬ng máng trªn mÆt n­íc , kh«ng thÓ lµm vÈn ®ôc lßng s«ng ®­îc . Lßng s«ng kh«ng bÞ vÈn ®ôc Êy ®· nãi lªn tÊm lßng trong s¸ng cña Ng­êi. (Bai lµm cña HS)=> Ch­a biÕt c¸ch chän dÉn chøng : chän dÉn chøng trµn lan , ch­a chän läc.VÝ dô 3 : ChiÕn trËn diÔn ra víi mét khÝ thÕ n¸o nhiÖt , khÈn tr­¬ng , c¨ng th¼ng vµ d÷ déi : M­êi t¸m ban vâ nghÖ nµo ®îi tËp rÌn ; chÝn chôc trËn binh th­ ch¼ng chê bµy bè. Ngoµi cËt cã mét manh ¸o v¶i , nµo ®îi mang bao tÊu , bÇu ngßi ; trong tay cÇm mét ngän tÇm v«ng , chi nµi s¾m dao tu , nãn gâ. Ho¶ mai ®¸nh b»ng r¬m con cói , còng ®èt xong nhµ d¹y ®¹o kia ; g­¬m ®eo dïng b»ng l­ìi dao phay , còng chÐm rít ®Çu quan hai nä. Chi nhäc quan qu¶n giãng trèng kú trèng giôc , ®¹p rµo l­ít tíi , coi giÆc còng nh­ kh«ng ; nµo sî th»ng T©y b¾n ®¹n nhá , ®¹n to , x« cöa x«ng vµo liÒu m×nh nh­ ch¼ng cã. KÎ ®©m ngang , ng­êi chÐm ng­îc , lµm cho m· tµ , ma nÝ hån kinh ; bän hÌ tr­íc , lò ã sau , trèi kÖ tµu thiÕc , tµu ®ång sóng næ. (Bai lam cña HS)=> Ch­a ph©n tÝch dÉn chøng .VÝ dô 4 : V× lßng c¨m thï giÆc vµ ý thøc ®­îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi d©n téc mµ tinh thÇn chiÕn ®Êu cña nh÷ng ng­êi n«ng d©n cµng ®­îc ®Èy lªn cao . §ã lµ tinh thÇn tù nguyÖn , tù gi¸c , x¶ th©n v× nghÜa : Nµo ®îi ai ®ßi , ai b¾t , phen nµy xin ra søc ®o¹n k×nh ; ch¼ng thÌm trèn ng­îc trèn xu«i , chuyÕn nµy dèc ra tay bé hæ . Ng­êi n«ng d©n ®· d¸m hy sinh , bÊt chÊp tÊt c¶ ®Ó cèng hiÕn cho ®Êt n­íc . Tuy hä ch¼ng ph¶i lµ qu©n c¬ , qu©n vÖ mµ chØ lµ d©n Êp , d©n l©n mÕn nghÜa lµm qu©n chiªu mé . (Bai lam cña HS)LuyÖn tËpBai tập 1 Trªn c¸i nÒn hïng vÜ , hiÓm trë , d÷ déi cña nói rõng vµ duyªn d¸ng , th¬ méng , mÜ lÖ cña T©y B¾c , h×nh t­îng tËp thÓ nh÷ng ng­êi lÝnh T©y TiÕn xuÊt hiÖn víi mét vÎ ®Ñp ®Çy tÝnh chÊt bi tr¸ng : T©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc Qu©n xanh mµu l¸ d÷ oai hïm M¾t trõng göi méng qua biªn giíi §ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m. Quang Dòng kh«ng hÒ che giÊu nh÷ng gian khæ khã kh¨n , nh÷ng c¨n bÖnh hiÓm nghÌo vµ sù hy sinh lín lao cña ng­êi lÝnh. ChØ cã ®iÒu , tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã, qua ngßi bót «ng , kh«ng ®­îc miªu t¶ mét c¸ch trÇn trôi mµ qua mét c¸i nh×n ®Ëm mµu s¾c l·ng m¹n . Nh÷ng c¸i ®Çu kh«ng mäc tãc cña ng­êi lÝnh T©y TiÕn chøa ®ùng mét sù thùc nghiÖt ng· : bÞ sèt rÐt ®Õn rông tãc träc ®Çu . C¸i vÎ xanh xao v× ®ãi kh¸t , v× sèt rÐt cña nh÷ng ng­êi lÝnh , qua c¸i nh×n cña Quang Dòng vÉn to¸t lªn c¸i oai phong , c¸i d÷ d»n cña nh÷ng con hæ n¬i rõng thiªng . C¸i vÎ oai phong , lÉm liÖt Êy cßn ®­îc thÓ hiÖn qua ¸nh m¾t giËn d÷ (m¾t trõng göi méng ) cña hä . C¸i nh×n nhiÒu chiÒu cña Quang Dòng ®· gióp «ng nh×n thÊy xuyªn qua c¸i vÎ oai hïng , d÷ d»n bÒ ngoµi cña hä , lµ nh÷ng t©m hån , nh÷ng tr¸i tim r¹o rùc , khao kh¸t yªu ®­¬ng (§ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m). ( TrÇn §¨ng XuyÒn - Gi¶ng v¨n V¨n häc ViÖt Nam)a, Lèi kÓ chuyÖn cña Nam Cao còng rÊt biÕn ho¸ linh ho¹t , th­êng chuyÓn qua , chuyÓn l¹i gi÷a quan ®iÓm t¸c gi¶ vµ quan ®iÓm nh©n vËt víi nh÷ng ®o¹n ®éc tho¹i néi t©m hÕt søc ch©n thùc , hÊp dÉn , nh­ vÏ ra cô thÓ , sinh ®éng vÎ mÆt tinh thÇn cña nh©n vËt ( ChÝ PhÌo , Mét ®¸m c­íi , Tõ ngµy mÑ chÕt ...) . Thªm vµo ®ã lµ sù kÕt hîp bót ph¸p tù sù l¹nh lïng víi bót ph¸p tr÷ t×nh tha thiÕt , hoÆc vót lªn nh­ nh÷ng tø th¬ man m¸c , hoÆc l¾ng ®äng trong nh÷ng suy nghÜ triÕt lÝ th©m trÇm ( D× H¶o , L·o H¹c , Mét ®¸m c­íi , Mua nhµ , Tõ ngµy mÑ chÕt ... lµ nh÷ng mÉu mùc vÒ ph­¬ng diÖn nµy ). (NguyÔn §¨ng M¹nh) A. Thêi gianB. Kh«ng gianC. KhÝa c¹nh vÊn ®ÒD. T¨ng dÇn søc kh¸i qu¸t1. tr¾c nghiÖmC§o¹n v¨n s¾p xÕp dÉn chøng theo :b, Nói Êp «m m©y , m©y Êp nói C©u th¬ ®Çu lµ khung c¶nh nói «m m©y , m©y «m nói gîi nªn c¶nh bña v©y trïng ®iÖp , b­ng bÝt , tèi t¨m nh­ t×nh h×nh chÝnh trÞ phøc t¹p ®­¬ng thêi , nh­ sù v©y h·m giam cÇm mµ B¸c ®· tr¶i qua trong nhµ tï . ( HS 12B ) A. S¾p xÕp dÉn chøng kh«ng hîp lÝ.B. ThiÕu ph©n tÝch dÉn chøngC. Chän dÉn chøng kh«ng cã søc thuyÕt phôc.D. Ph©n tÝch sai dÉn chøng.D§o¹n v¨n m¾c lçi nµo ?c, Trµng lµ mét nh©n d¹ng ®­îc ho¸ c«ng ®Ïo gät qu¸ s¬ sµi : Hai con m¾t gµ gµ , nhá tÝ , hai bªn quai hµm b¹nh ra , bé mÆt th× th« kÖch , th©n h×nh th× “vËp v¹p” . Cïng víi c¸i kiÓu “ngöa mÆt lªn c­êi hÒnh hÖch” , “c¸i ®Çu träc nh½n” , “c¸i l­ng to réng nh­ l­ng gÊu” ... Trµng , qua c¸ch miªu t¶ cña Kim L©n , nh­ kÕt tinh c¸i phÇn thiªn nhiªn hoang d· trong con ng­êi , c¸i phÇn xa l¹ h¼n víi mäi kiÓu c¸ch trau chuèt cña x· héi v¨n minh. (§ç Kim Håi)A. DÉn nguyªn v¨n c¶ ®o¹n.B. TrÝch dÉn mét sè tõ ng÷ tiªu biÓu.C. Tãm l­îc néi dung chÝnh. §o¹n v¨n nªu dÉn chøng theo h×nh thøc nµo ?B2. Tù luËnViÕt mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn víi luËn ®iÓm : Nhí vÒ “Bªn kia s«ng §uèng” , trong t©m t­ëng nhµ th¬ Hoµng CÇm hiÖn lªn nh÷ng ®­êng nÐt , mµu s¾c sinh ®éng ngé nghÜnh vµ ®éc ®¸o cña tranh §«ng Hå.Yªu cÇu : Thùc hiÖn c¸c kÜ n¨ng : - Chän dÉn chøng. - S¾p xÕp dÉn chøng . - Nªu dÉn chøng . - Ph©n tÝch dÉn chøng.Tranh §«ng Hå gµ lîn nÐt t­¬i trong Mµu d©n téc s¸ng bõng trªn giÊy ®iÖp- MÑ con ®µn lîn ©m d­¬ng- §¸m c­íi chuét ®ang t­ng bõng rén r·.Chän dÉn chøngs¾p xÕp dÉn chøngnªu dÉn chøngPh©n tÝch dÉn chøng