Bài giảng Chiếc thuyền ngoài xa

NguyÔn Minh Ch©u 1. Tác giả I. TÌM HIỂU CHUNG a. Cuộc đời - Nguyễn Minh Châu (1930 -1989), quê Quỳnh Lưu, Nghệ An. - 1950 : gia nhập quân đội. - 1952 - 1958: chiến đấu tại sư đoàn 320. - 1962: công tác ở tạp chí Văn nghệ quân đội. - Năm 2000 được tặng giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật. b. Sự nghiệp - Các tác phẩm chính Trong chiÕn tranh Chia lµm 2 giai ®o¹n: * Nghiªng vÒ c¶m høng anh hïng ca vµ cã khuynh h­íng minh häa.* Ph¶n ¸nh, t¸i hiÖn bøc hiÖn bøc tranh hiÖn thùc sinh ®éng vÒ con ng­êi vµ cuéc sèng cña nh©n d©n trong kh¸ng chiÕn chèng Mü. - Phong cách - Khao kh¸t ®æi míi t­ duy nghÖ thuËt - Ông chuyển sang cảm hứng thế sự với những vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh. Sau chiÕn tranh Nguyễn Minh Châu là cây bút tiên phong của Văn học Việt Nam thời kì đổi mới. Ông “ thuộc trong số nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay” ( Nguyên Ngọc). 2. Tác phẩm a. Xuất xứ Truyện ngắn được sáng tác 1983, rút trong tập Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983) sau đó được in lại trong tập Chiếc thuyền ngoài xa (1987). b. Hoàn cảnh ra đời: Đầu những năm 80 của thế kỷ XX nước ta lâm vào cơn khủng hoảng kinh tế nặng nề. Thực tế đòi hỏi chúng ta phải có những cơ chế mới thích hợp để thay thế cơ chế quan liêu bao cấp đã lỗi thời, kể cả phải thay đổi lối bao cấp về tư tưởng. c.Tóm tắt tác phẩm : Phát hiện 1 Phát hiện 2 Người đàn bà nên ly hôn Đẩu Người đàn bà Không đồng ý. Trình bày lý do Phùng Màu hồng hồng của Ánh sương mai Người đàn bà nghèo khổ lam lũ bước ra d. Bố cục : 4 đoạn - Từ đầu -> “…chơi thêm vài bữa”: Phát hiện thứ nhất của Phùng: cảnh chiếc thuyền ngoài xa đẹp như bức tranh - Tiếp -> “… chiếc thuyền lướt vó đã biến mất” : Phát hiện thứ 2: chiếc thuyền lại gần và cảnh bạo hành. - Tiếp -> “… chiếc thuyền đang chống chọi với sóng gió giữa phá” : câu chuyện của người đàn bà làng chài ở tòa án huyện. - “… hòa lẫn trong đám đông” -> hết: tấm ảnh được chọn cho bộ lịch “Thuyền và biển”. e.Ý nghĩa nhan đề - Chiếc thuyền là biểu tượng của bức tranh thiên nhiên về biển và cũng là biểu tượng về cuộc sống sinh hoạt của người dân hàng chài. - Chiếc thuyền ngoài xa là một hình ảnh gợi cảm, có sức ám ảnh về sự bấp bênh, dập dềnh của những thân phận, những cuộc đời trôi nổi trên sông nước. - Chiếc thuyền ngoài xa là biểu tượng cho mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống. Cái hồn của bức tranh nghệ thuật ấy chính là vẻ đẹp rất đỗi bình dị của những con người lam lũ, vất vả trong cuộc sống thường nhật. II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 1. Đo¹n 1: Ph¸t hiÖn thø nhÊt ®Çy th¬ méng cña ng­êi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh Bức tranh ấy là : “một cảnh đất trời cho” =>Một cảnh tượng tuyệt đẹp, một bức họa diệu kỳ của thiên nhiên và cuộc sống, là “quà tặng quý hiếm của hóa công” Người nghệ sĩ cảm thấy : Trong trái tim như có cái gì bóp thắt lại. Bản thân cái đẹp chính là đạo đức. Haïnh phuùc khi baét gaëp caùi ñeïp, haïnh phuùc cuûa söï khaùm phaù vaø saùng taïo. Baét gaëp caùi ñeïp, ngöôøi ngheä só thaáy mình nhö baét gaëp ñöôïc caùi taän Thieän, taän Mó; thaáy taâm hoàn mình nhö ñöôïc thanh loïc. 2. Đo¹n 2: Ph¸t hiÖn thø hai ®Çy nghÞch lÝ cña ng­êi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh a. B­íc lªn bê -> ng­êi lao ®éng, hiÖn th©n cña cuéc ®êi lam lò. b. Khi ng­êi ®µn «ng ®¸nh vî - Người đàn ông đánh đập vợ mình dã man + “dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người đàn bà.” + vừa đánh vừa nguyền rủa bằng cái giọng rên rỉ đau đớn. + th»ng con phi tíi ®¸nh bè cøu mÑ, «ng liÒn t¸t cho nã 2 c¸i råi bá ®i. Người đàn bà + cam chịu nhẫn nhục, không kêu, không chống trả, cũng không chạy trốn. + khi ®øa con ®¸nh bè, mÕu m¸o, «m chÇm lÊy nã, v¸i l¹y nã -> ®au khæ, nhôc nh·, lo l¾ng c¸i ¸c sÏ lµm tæn th­¬ng ®øa bÐ. * Thái độ của người nghệ sĩ: Kinh ngạc đến hụt hẫng“kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầu, tôi cứ đứng há mồm ra mà nhìn” → “ vứt máy ảnh” chạy nhào tới”. =>Không ngờ đằng sau cái đẹp lại có cái xấu. Nếu đảo 2 phát hiện này lại có được không ? cái vỏ bọc bên ngoài Bản chất thực của đời sống -> ý nghĩa: Đo¹n văn ®· x©y dùng t­¬ng ph¶n: c¶nh-ng­êi, nghÖ thuËt-cuéc sèng. C¸i ¸c vÉn tån t¹i ngay trong c¸i ®Ñp. Ngay trong gia ®ình vÉn tån t¹i b¹o lùc. Nã ®Ó l¹i hËu qu¶ vÒ thÓ x¸c mµ cßn lµm ¶nh h­ëng tíi t©m hån trÎ th¬. Nguyễn Minh  Châu qua“Chiếc thuyền ngoài xa” đã nêu lên bài học về cái nhìn đa diện, cái nhìn khám phá trong sáng tạo nghệ thuật đối với nhà nghệ sĩ  chân chính giàu bản lĩnh. “Nhà văn không có quyền nhìn sự vật một cách đơn giản mà nhà văn cần phấn đấu để ……………… vào các tầng nghĩa sâu của lịch sử” A. ®­a vÎ ®Ñp cña cuéc ®êi B. ®µo xíi b¶n chÊt con ng­êi C. ®­a c¸i ¸c, c¸i xÊu D. ®­a c¸i ch©n, c¸i thiÖn B 3. Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở tòa án huyện : - Người đàn bà kiên quyết không bỏ chồng : “con lạy quý tòa… quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó” Người chồng là chỗ dựa quan trọng trong cuộc đời nhất là khi biển động Chị không thể một mình nuôi những đứa con Cũng có lúc vợ chồng con cái hòa thuận, vui vẻ - Khi mới tíi tßa ¸n - Ng­êi ®µn bµ sî sÖt, ngåi vµo gãc t­êng, x­ng h« lÐp vÕ. Khi được Đẩu mời, mụ mới “rón rén” đến ngồi vào mép chiếc ghế và cố thu người lại. Khi nghe vị Chánh án nói, mụ ngước lên nhìn rồi lại “cúi mặt xuống”. - Khi ®­îc ĐÈu cho phÐp nãi + Bµ lÊy l¹i bình tÜnh, thay ®æi c¸ch x­ng h«: chó – chÞ -> vÞ trÝ x· héi thÊp h¬n nh­ng trong tr¶i nghiÖm cuéc sèng thì bà h¬n h¼n. Người đàn ông ấy vốn là “một anh con trai cục tính nhưng hiền lành lắm”, “không bao giờ đánh đập vợ” + Thái độ người đàn bà khi kể về chồng Ng­êi ®µn bµ hµng chµi Ng­êi chồng N¹n nh©n cña hoµn c¶nh иng c¶m th«ng, chia sÎ ĐÈu Phïng Th»ng Ph¸c Ng­êi ®µn «ng vò phu Thñ ph¹m g©y ®au khæ Ph¶i lªn ¸n, ®Êu tranh Chị sinh con nhiều quá Nghèo khổ Người đàn ông không biết uống rượu ĐÁNH VỢ + Lí do người đàn bà kiên quyết không bỏ chồng Người chồng là chỗ dựa quan trọng trong cuộc đời nhất là khi biển động Chị không thể một mình nuôi những đứa con Cũng có lúc vợ chồng con cái hòa thuận, vui vẻ -> Ý nghĩa: kh«ng thÓ dÔ d·i, ®¬n gi¶n trong viÖc nhìn ®êi, nhìn ng­êi. - Nhìn ®êi: cuéc sèng cßn qu¸ nhiÒu ngang tr¸i, ®au khæ. ChiÕc thuyÒn chµi c« ®¬n ngoµi b·o d«ng cuèi truyÖn t­îng tr­ng cho sè phËn con ng­êi cßn ®Çy tr¾c trë giữa d«ng b·o cña cuéc ®êi. Ng­êi ®µn «ng vò phu Ng­êi ®µn bµ hµng chµi ĐÈu Phïng Th»ng Ph¸c Phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều - Nhìn ng­êi Ng­êi ®µn bµ hµng chµi Đáng thương Đáng giận Đáng phục 4. Đo¹n 4: Bøc tranh trªn tê lÞch “cái màu hồng hồng của ánh sương mai…” Người đàn bà nghèo khổ bước ra khỏi bức tranh…” Tấm ảnh được treo ở nhiều nơi, nhất là trong các gia đình sành nghệ thuật -> đó là một tấm ảnh đẹp, có giá trị nghệ thuật cao. Biểu tượng của nghệ thuật. Hiện thân của đời thực. 3. Tấm ảnh được chọn : Biểu tượng của nghệ thuật. Hiện thân của đời thực. Tấm ảnh được treo ở nhiều nơi, nhất là trong các gia đình sành nghệ thuật -> đó là một tấm ảnh đẹp, có giá trị nghệ thuật cao. => Nghệ thuật chân chính không thể tách rời cuộc sống 5. VÒ c¸c nh©n vËt trong truyÖn a. VÒ ng­êi ®µn bµ vïng biÓn Lai lÞch: mét c¸ch phiÕm ®Þnh “ng­êi ®µn bµ” VÎ bÒ ngoµi: XÊu, th« kÖch, lam lò, r¸ch r­íi Th©n phËn Cuộc sống mưu sinh trên biển cực nhọc Gia đình nghèo lại còn đông con, thuyền thì chật,... Bị chồng thường xuyên đánh đập, hành hạ T©m hån bªn trong - VÞ tha, giµu ®øc hi sinh Yêu thương con tha thiết - S©u s¾c, tr¶i ®êi Người đàn bà Đối với chồng Đối với con Đối với Phùng Vị tha Giàu đức hy sinh Sâu sắc, trải đời a. Nhân vật người đàn ông Người đàn ông vũ phu Đẩu Thủ phạm gây đau khổ Phải lên án và đấu tranh Phùng Bé Phác b. VÒ ng­êi ®µn «ng ®éc ¸c a. Nhân vật người đàn ông Người đàn ông vũ phu Người đàn bà Nạn nhân của hoàn cảnh Đáng cảm thông chia sẻ Vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây nên đau khổ cho người thân. b. Nhân vật Đẩu Là người có lòng tốt, sẵn sàng bảo vệ công lý Chưa đi sâu tìm hiểu cuộc sống thực tế của nhân dân Qua câu chuyện, Đẩu vỡ ra nhiều vấn đề về cách nhìn con người và cuộc sống c. Về nhân vật Đẩu b. Nhân vật Đẩu Mét nghÖ sÜ biÕt rung ®éng tr­íc c¸i ®Ñp Phïng căm ghÐt mäi sù ¸p bøc, bÊt c«ng Qua câu chuyện, Phùng vỡ ra nhiều vấn đề về cách nhìn con người và cuộc sống d. Về nhân vật Phùng e. ChÞ em th»ng Ph¸c c. Nhân vật chị em Phác Là những đứa trẻ đáng thương, chứng kiến bi kịch của gia đình Tuy Phác có hành động không đúng nhưng vẫn khiến người đọc cảm thông bởi tình thương mẹ của cậu bé Chị thằng Phác lµ ®iÓm tùa vững ch¾c cña ng­êi mÑ ®¸ng th­¬ng III. KÕt luËn 1. Néi dung Ta cần nhìn đời, nhìn người một cách toàn diện, đa chiều để phát hiện ra bản chất thực sự. Nghệ thuật phải bắt nguồn từ hiện thực cuộc sống. 2. NghÖ thuËt - Ng«n ngữ ng­êi kÓ chuyÖn: ThÓ hiÖn qua nh©n vËt Phïng, sù hãa th©n cña t¸c gi¶. Giọng điệu trần thuật lúc khách quan, dí dỏm, khi day dứt, tự trào, lúc lại trầm ngâm triết lý, có tính trữ tình. - Cách khắc hoạ nhân vật sinh động, sắc sảo,điển hình. - Cách dựng tình huống truyện đặc sắc IV.LUYỆN TẬP PHÙNG VỢ CHỒNG HÀNG CHÀI ĐẨU THẰNG PHÁC NHÂN VẬT NÀO ANH/ CHỊ ẤN TƯỢNG NHẤT ? IV. CỦNG CỐ 1.Quan niÖm nghÖ thuËt cña nhµ văn nµo d­íi ®©y cã ®iÓm kh¸c c¬ b¶n so víi quan niÖm nghÖ thuËt cña NguyÔn Minh Ch©u trong truyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoµi xa: A. “NghÖ thuËt kh«ng ph¶i lµ ¸nh trăng lõa dèi, nghÖ thuËt kh«ng nªn lµ ¸nh trăng lõa dèi, nghÖ thuËt cã thÓ chØ lµ tiÕng ®au khæ kia tho¸t ra tõ kiÕp lÇm than” (Nam Cao). “C¸c «ng muèn tiÓu thuyÕt cø lµ tiÓu thuyÕt. T«i vµ những ng­êi cïng chÝ h­íng nh­ t«i muèn tiÓu thuyÕt ph¶i lµ sù thËt ë ®êi” (Vò Träng Phông) “NghÖ thuËt kh«ng ph¶i lµ sù m« t¶ thùc t¹i cã thùc mµ lµ sù tìm tßi ch©n lý, lý t­ëng” (G.Xăng) D. “Văn häc lµ cuéc ®êi. Văn häc sÏ kh«ng lµ gì c¶ nÕu kh«ng vì cuéc ®êi mµ cã. Cuéc ®êi lµ n¬i xuÊt ph¸t, còng lµ ®Ých ®i tíi cña văn häc” (Tè Hữu) C IV. Cñng cè, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ 2. Dùa vµo bµi häc, hoµn thµnh ph¸t biÓu sau ®©y cña nhµ văn NguyÔn Minh Ch©u : “Nhµ văn kh«ng cã quyÒn nhìn sù vËt mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ nhµ văn cÇn phÊn ®Êu ®Ó .……………….......... vµo c¸c tÇng s©u lÞch sö” A. ®­a vÎ ®Ñp cña cuéc ®êi B. ®µo xíi b¶n chÊt con ng­êi C. ®­a c¸i ¸c, c¸i xÊu D. ®­a c¸i ch©n, c¸i thiÖn B